ولایت تخار: فرهنگستان کوچک در قلب خراسان قدیم (۱۱)

۷ ثور (اردیبهشت) ۱۴۰۱ – ۲۷/ ۴/ ۲۰۲۲

ولایت تخار در شمال شرق افغانستان قرار داشته و یکی از سرسبزترین ولایات کشور محسوب می شود. ولایت تخار با ولایات بدخشان در شمال شرق، پنجشیر درجنوب، بغلان در جنوب غرب، کندز در شمال غرب و در شمال با جمهوری تاجیکستان (۳۰۰ کیلومتر) مرز مشترک دارد. ولایت تخار به ۱۷ واحد اداری تقسیم شده که عبارت است از: شهر تالقان مرکز ولایت تخار و ولسوالی های هزارسموچ، بهارک، خواجه غار، بنگی، اشکمش، چال، نمک آب، فرخار، کلفگان، رستاق، چاه آب، ینگی قلعه، خواجه بهاوالدین، درقد، دشت قلعه و ورسج بوده و دارای ۱۳۹۳ روستا می باشد.

تخار در یک نگاه

آموزش

امنیت یک رکن اساسی در انجام تمام فعالیت های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی محسوب می شود که ولایت تخار با داشتن امنیت نسبی از فرصت خوبی برای توسعه و بهبود برای بخش آموزش برخوردار می باشد. علاوه براین، تمایل و علاقه مردم به بخش آموزش، وجود جوانان تحصیل کرده و متخصص جهت استخدام به عنوان معلم، وجود دارالمعلم ها (دولتی و خصوصی) برای تربیت اساتید از جمله فرصت هایی هستند که استفاده از آنها در بهبود و توسعه آموزش تأثیرات فوق العاده ای را دارا می باشد. این ولایت دارای یک دانشگاه دولتی و چهار موسسه تحصیلات عالی خصوصی می باشد (پروفایل ولایت تخار، ۱۳۹۸: ۴۴).

ساختارهای اجتماعی و فرهنگی

ولایت تخار یکی از ولایت های باستانی افغانستان به شمار می رود. بسیاری از بناهای باقی مانده از دوران اسکندر و قبل و بعد از اسلام، قدامت این استان را نشان می دهد. مردم تخار باستان نیز دارای فرهنگ و زبان خاص خود بودند و در دوره کنونی نیز برای فرهنگ، ادب و تحصیل ارزش بسیار قائل هستند. طبق آمار جمع آوری شده از اداره مرکزی احصائیه هشت زبان در ولایت تخار رایج است و مردم بیشتر به زبان های فارسی دری، ازبکی و پشتو تکلم می کنند. گروه قومی اصلی در این ولایت ازبک ها و تاجیک ها هستند.

با فروپاشی رژیم طالبان در سال ۲۰۰۱ و روی کار آمدن نظام جمهوریت در افغانستان، تغییرات وسیعی در حوزه های مختلف به ویژه در حوزه فرهنگی پدید آمده است. رشد و گسترش پرشتاب شبکه های اجتماعی و ارتباط جمعی و پیوند مردم با دنیای بیرون، تحصیل دانشجویان در کشورهای پیشرفته و بازگشت آنها به کشور، حضور پررنگ موسسات بین المللی و شرکت های تجاری، وارداتی و نیروهای نظامی در افغانستان از جمله عوامل تأثیرگذار بر فرهنگ جامعه افغانستان به شمار می روند.

بهداشت و خدمات پزشکی

قبل از ایجاد حکومت موقت و انتقالی، ۱۶ واحد پزشکی- درمانی آن هم در مرکز ولسوالی ها و یک بیمارستان حدود ۳۰ بستر در شهر تالقان فعالیت داشته است. با اجرایی شدن برنامه مجموعه خدمات پزشکی، این خدمات به نقاط دوردست ولایت نیز گسترش چشمگیری یافت. براساس آمار و گزارش های ارائه شده از سوی ریاست مرکز بهداشت ولایت تخار در سال ۱۳۹۸، این ولایت در حال حاضر ۸۰% مردم به خدمات پزشکی ابتدایی دسترسی دارند. علاوه بر مراکز پزشکی دولتی، بیمارستان ها و کلینیک های خصوصی نیز در مرکز ولایت تخار فعالیت می کنند. در حال حاضر در ولایت تخار  ۴ بیمارستان و ۱۶ کلینیک پزشکی خصوصی فعالیت دارد (پروفایل ولایت تخار، ۱۳۹۸: ۵۷-۵۸).

وضعیت معیشتی و اقتصاد

اداره ملی احصائیه افغانستان در سال ۱۳۹۷ اعلام کرد جمعیت ولایت تخار به ۱۰۵۳۸۵۲ نفر رسیده و از این تعداد ۴۹% را زنان و ۵۱% را مردان تشکیل می دهند. اقتصاد ۶۰% مردم آن وابسته به کشاورزی و دامداری بوده و بیشتر مردم تخار دارای زمین های زراعتی می باشند. با وجود اینکه وضعیت کشاورزی و دامپروری در طول یک دهه در این ولایت بهبود یافته و به عنوان سومین ولایت از نظر تولیدات کشاورزی در کشور محسوب می گردد، اما کشاورزی تاکنون از سیستم سنتی به مدرن انتقال نیافته است.

محصولات دامی و باغی ولایت تخار جنبه تجارتی داشته و می توان آنها را به بازارهای ملی و خارجی صادر کرد اما حدود ۴ دهه جنگ باعث شده تا کشاورزی به سمت کشاورزی معیشتی و تولید مایحتاج اولیه مردم محلی و روستاییان گرایش پیدا نماید و به همین دلیل تولیدات کشاورزی نسبت به تولیدات باغی و دامی افزایش چشمگیری یافته است (پروفایل ولایت تخار، ۱۳۹۸: ۱۰-۳۶).

صنایع دستی در ولایت تخار که ریشه در صدها سال پیش دارد، نشان دهنده فرهنگ و هنر مردم افغانستان است و یکی از خطوط اساسی اقتصاد جامعه و درآمد خانواده ها محسوب می شود اما اکنون با بی مهری مواجه شده و نسبتاً در حاشیه قرار گرفته است. در این ولایت انواع صنایع دستی از جمله قالی بافی، گلیم بافی، خامک دوزی، گلدوزی، خطاطی، رنگ ریزی، آهن ریزی، نجاری، کفش دوزی، چاقوسازی، حلبی سازی و غیره وجود دارد و عملاً صدها هزار نفر به طور مستقیم و غیرمستقیم مشغول فعالیت می باشند. کارگران بخش صنایع دستی ولایت تخار با ابتدایی ترین وسایل به فعالیت مشغول هستند که نقش خوبی را در اقتصاد خانواده ایفا می نمایند. بیشتر کارگاه های صنایع دستی در این ولایت با هزینه های شخصی اداره می شوند که در بخش های مختلف با مشکل مواجه می شوند. به عبارت دیگر، آن گونه که توقع می رود نهادهای دولتی و غیردولتی ان گونه که لازم است به این قسمت توجه نداشته اند و آنچه تاکنون از سوی ریاست اقتصاد تخار، با توجه به ظرفیت های محلی و میدان های کاری خوبی که وجود دارد، کافی نیست.

وضعیت رشد و توسعه

وجود منابع طبیعی در توسعه اقتصادی و اجتماعی یک کشور یا جامعه اهمیت حیاتی دارد. ولایت تخار دارای ۵۴ معدن نظیر طلا، نمک، ذغال سنگ، گچ و سنگ های قیمتی بوده که یک تعداد آن نیاز به مدیریت و اکتشاف دارند و معادن طلا، نمک، ذغال سنگ و گچ عملاً استخراج می شوند. همچنین این ولایت دارای منابع آبی فراوان بوده که رودخانه آمو، رود کوکچه، رود تالقان و رودخانه بنگی از جمله منابع آبی بزرگ این ولایت می باشد که علاوه بر ظرفیت آبیاری زمین های کشاورزی، قابلیت تولید برق آبی را با ظرفیت بسیار بالا دارد. حوض وغنان نیز یکی از منابع آبی جالب و درخور توجه بوده که علاوه بر ظرفیت ذخیره آب و تولید برق منطقه مناسب سیاحت و گردشگری می باشد.

با وجود اینکه ولایت تخار ظرفیت تولید بیشتر از ۲۰۰۰مگاوات برق آبی را از دریاهای پنج، کوکچه، تالقان و بنگی دارد، اما تاکنون نه تنها در این قسمت سرمایه گذاری صورت نگرفته، بلکه این ظرفیت ها در سطح مرکز بازتاب درخور توجهی نداشته است. استفاده از این ظرفیت ها می تواند تأثیرات مستقیمی بر روی اقتصاد و رفاه مردم این ولایت و کشور داشته باشد. سرمایه گذاری در این بخش، علاوه بر بالا بردن درآمدهای دولتی، در اشتغال زایی، افزایش رفاه عمومی، توسعه زیربنا و احداث کارخانه های کوچک و بزرگ و در نتیجه پیشرفت اقتصادی سهم بسزایی از خود به جا خواهد گذاشت.

وضعیت سیاسی و ساختارهای اجتماعی

براساس معلومات ارائه شده از سوی ریاست عدلیه کشور، در ولایت تخار نمایندگی ۱۲ حزب فعالیت دارد که شامل حزب جمعیت اسلامی افغانستان، حزب تحول رفاه ملی افغانستان، حزب پیوند ملی افغانستان، حزب ملی نجات افغانستان، حزب جنبش ملی اسلامی افغانستان، حزب آزادگان افغانستان، حزب وحدت اسلامی افغانستان، حزب همبستگی ملی، حزب اسلامی متحد افغانستان، د ملی وحدت ولسی تحریک گوند، غور حنگ ملی گوند می گردد (euaa, 2020).

با وجود اینکه طالبان به ویژه از اواخر سال ۲۰۱۴ به بعد در ولایت تخار دستاوردهایی به دست آورده اند، اما نتوانسته اند در اینجا به اندازه سایر ولایات مانند قندوز یا بغلان و تا حدودی بدخشان جای پای خود را محکم کنند. از نظر استراتژیک، این یک شکاف جغرافیایی ایجاد کرده است و آنها را از اتصال جبهه های خود در قندوز و بغلان به شرق و جنوب از یک سو و بدخشان در غرب باز می دارد. دو دلیل اصلی برای این وجود دارد: اولاً، اکثریت دو گروه قومی بزرگ (ازبک و تاجیک) وابسته به احزاب سنتی هستند. این احزاب توسط افراد قوی محلی که پیوندهای قومی با رهبران سیاسی در کابل دارند، نمایندگی می شوند. آنها همچنین می توانند گروه هایی از مردان مسلح را بسیج کنند یا شبه نظامیان موجود را کنترل کنند. آنها مناطق تحت نفوذ خود را ایجاد کرده اند که هرکدام یک یا گاهی چندین منطقه را پوشش می دهد، که از طریق برخی از آنها مسیرهای مهم قاچاق مواد مخدر به آسیای مرکزی منتهی می شود. این یک شبکه محلی پیچیده از دشمنی ها و اتحادها را تشکیل می دهد. دلیل دوم تکه تکه شدن شبکه های شورشیان است. شورشیان غیرپشتون، عمدتاً ازبک های وابسته به جندالله، از جنگ تحت فرماندهان پشتون خودداری می کنند (obaid, 2017).

منابع

وزارت اقتصاد افغانستان (۱۳۹۸)، “پروفایل ولایت تخار”، ریاست اقتصاد ولایت تخار

EUAA, “Tahkar”, https://euaa.eueopa.eu/country-gudance-afghanistan-2020/takhar

 Obaid, Ali (2017), “The Non-Pashtun Taleban of the North: The Takhar case study”, https://reliefweb.int/repoet/afghanistan/non-pashtun-taleban-north-takhar-case-study