نسبت طالبان و آمریکا؛ از جنگ تا صلح
۳۱ثور (اردیبهشت) ۱۴۰۱- ۲۱/ ۵/ ۲۰۲۱
طالبان و آمریکا برای نخستین بار در سال ۲۰۰۱ و پس از وقوع حادثه ۱۱ سپتامبر سرتیتر تمام اخبار در سطح جهان قرار گرفتند. از سال ۲۰۰۱ تاکنون این دو عنوان، با افت و خیز متفاوت همچنان در صدر موضوعات مهم، جایگاه خود را حفظ کرده اند. خروج نیروهای آمریکایی در ماه اوت ۲۰۲۱ و به دنبال آن، فروپاشی سریع و غیرمنتظره نیروهای مسلح این کشور در برابر طالبان، گمانه زنی های بسیاری را به دنبال داشته است. این گمانه زنی ها مبتنی بر این واقعیت است که این حرکت ایالات متحده نشان می دهد افغانستان برای مقام های امنیتی و مقامات ارشد این کشور اهمیت سابق را ندارد.
حمایت امنیتی آمریکا از افغانستان
ایالات متحده در سال ۱۹۳۵ با افغانستان روابط دیپلماتیک برقرار کرد. همچنین افغانستان شریک مهم ایالات متحده در مبارزه با تروریسم است و با این کشور برای از بین بردن القاعده، شاخه خراسان داعش و وابستگان آنها همکاری می کند. برای این منظور توافقنامه های زیادی بین ایالات متحده و افغانستان به امضا رسید؛ موافقتنامه مشارکت استراتژیک (SPA)در ماه می ۲۰۱۲ و توافقنامه امنیتی دو جانبه (BSA) در سپتامبر ۲۰۱۴ از این جمله هستند. ابتدا به نظر می رسید آمریکا برای تقویت توانایی های افغانستان به عنوان یک شریک و همکار و بهبود زندگی مردم در افغانستان، به سرمایه گذاری در این کشور ادامه می دهد؛ اما در ادامه روند حضور آمریکا در دو دهه اخیر به واقعیت های دیگری می رسیم که نه تنها در اقدامات آمریکا مشخص است، بلکه در سخنرانی های مقامات این کشور نیز بدان اشاره می شود.
در ژانویه ۲۰۱۲، پس از لازم الاجرا شدن SPA، ایالات متحده، افغانستان را به عنوان متحد اصلی غیرناتو معرفی کرد. استراتژی جنوب آسیا در آگوست ۲۰۱۷ اعلام کرد که شرایط را برای ایجاد یک روند سیاسی بین طالبان و دولت افغانستان که می تواند به حل و فصل صلح برای پایان دادن به درگیری در افغانستان منجر شود، فراهم می کند. همچنین استراتژی آسیای مرکزی که در فوریه ۲۰۲۰ اعلام شد، گسترش و حفظ حمایت از ثبات در افغانستان و نیز تقویت ارتباط بین آسیای مرکزی و افغانستان را پیش بینی کرده بود. از ۱۵ ژانویه ۲۰۲۱، ایالات متحده تقریباً ۲۵۰۰ سرباز در افغانستان دارد که در کنار تقریباً ۸۰۰۰ سرباز از متحدان و شرکای ناتو خدمت می کنند. نیروهای آمریکایی از طریق عملیات مشترک با نیروهای افغان و همچنین عملیات یک جانبه، به مختل کردن و تحقیر فعالیت های داعش و القاعده در افغانستان ادامه می دهند. این اقدامات، حمایت امنیتی آمریکا از افغانستان تا قبل از سقوط نظام جمهوریت را نشان می دهد (state.gov, 2021).
نوزده سال بعد، یعنی در سال ۲۰۲۰ آمریکا برای تسهیل خروج نظامیان خود و هموار کردن راه ایجاد صلح بین طالبان و دولت افغانستان، با طالبان بر سر میز مذاکره می نشیند. آمریکا طالبان را آشکارا شرور می دید. بد دانستن یک گروه، بیرون انداختن آن از زمان و تاریخ است. طالبان این موضوع را می دانستند. آنان پس از سقوط از قدرت در سال ۲۰۰۱، در یک سردرگمی و اختلافات داخلی قرار داشت، اما در سال های اخیر، به دنبال به دست آوردن جایگاهی با ریشه های عمیق در منطقه بود و وجود دولت مرکزی فاسد افغانستان، پیمودن راه را کمی طولانی می کرد.
دولت تحت حمایت آمریکا فقط بخاطر طالبان شکست نخورد، بلکه از همان ابتدا با نقاط کور و تعصبات آمریکا مختل شد. ایالات متحده یک قدرت متمرکز و قوی را پاسخی برای مشکلات افغانستان می دید که رئیس جمهور را با اختیارات گسترده در رأس امور قرار داد. حمایت از قانون اساسی همراه با یک سیستم انتخاباتی گیج کننده، توسعه احزاب سیاسی و پارلمان را ضعیف کرد. در همین حال با پیشبرد برنامه هایی که به منظور تغییر فرهنگ سنتی و هنجارهای جنسیتی در افغانستان طرح ریزی شده بود، خشم عمومی افغان ها را موجب شد. در پایان تعداد کمی از افغان ها به دولتی اعتقاد داشتند که هرگز احساس نمی کردند مال آنهاست یا نمی خواستند از نوار قرمز اداری آن عبور کنند. انها مدام به حل اختلافات غیررسمی، جامعه محور و شخصیت های محلی که به آنها اعتماد داشتند روی آوردند و این باعث شد که درها برای بازگشت آهسته طالبان باز شود (broking.edu, 2021). ایالات متحده هرگز افغانستان را درک نکرد. برنامه ریزان آمریکایی فکر می کردند که می دانند افغانستان به چه چیزی نیاز دارد اما بعد از حضور بیست ساله و صرف هزینه های هنگفت به این نتیجه رسید که باید افغانستان را ترک کند. آمریکا فکر می کرد که می تواند طالبان را از بین ببرد اما این امر میسر نشد.
امنیت اقتصادی، اولویت نخست خروج آمریکا از افغانستان
خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان را می توان در سیاست خارجه دونالد ترامپ ریشه یابی کرد. با افزایش فساد در دستگاه اشرف غنی و به سرانجام نرسیدن استخراج لیتیوم از افغانستان به وسیله شرکت های آمریکایی، دونالد ترامپ ماندن در این کشور را پرهزینه تلقی کرد و تصمیم به خروج تدریجی از آن گرفت. هزینه جنگ افغانستان روزانه ۳۰۰ میلیون دلار تخمین زده شده که با ۲۵۰۰ کشته و تعداد بسیاری زخمی همراه بوده است. اگر هزینه های جنگ آمریکا را در برابر تعداد کشته های نیروهای ستیزه جو قرار بدهیم، نتیجه چندان مثبتی حاصل نمی گردد. این در حالی است که برای طالبان هزینه تربیت و تأمین نیروها همخوانی چندانی با هزینه هایی که امریکا متحمل می شود، ندارد. به نحوی که اگر هزینه سوخت پرواز یک بی ۵۲ و انداختن بمب های گران قیمت آن را بر سر صدها تن از نیروهای طالبان در نظر بگیریم، درمی یابیم که یک روز حضور بیشتر آمریکا در افغانستان، یک شکست اقتصادی تمام عیار به حساب می آید.
پیش از شیوع ویروس کرونا، کاهش تعداد پایگاه های نظامی آمریکا در خاورمیانه در دستور کار پنتاگون قرار داشت و هم زمان با آسیب های اقتصادی ناشی از شیوع کرونا در آمریکا، هزینه حضور این کشور در افغانستان نیز به مشکلات اقتصادی بیشتر آن دامن می زد. بیان این مقدمه هم لازم است که این خروج نه تنها می توانست به کمتر شدن هزینه ها کمک کند، بلکه طبق معیارهای اقتصادی، هزینه تأمین امنیت افغانستان بر دوش کشورهایی می افتاد که از لحاظ دیپلماتیک و اقتصادی در تعارض با منافع ایالات متحده هستند و از سویی کارخانه های اسلحه سازی می توانند دست از تولید ماسک و تجهیزات پزشکی برداشته و مجدداً به تولید و فروش جنگ افزارهای خود بپردازد(محمدخانی، ۲۰۲۱). به عبارت دیگر، این اولین بار نیست که ایالات متحده یکی از کشورهایی است که به تجارت اسلحه و جنگ افروزی در کشورهای شرقی جهان متهم می شود.
طالبان در جست و جوی مشروعیت
در تازه ترین مورد سراج الدین حقانی در گفت و گویی با شبکه سی ان ان گفته بود که طالبان دیگر شبکه حقانی را دشمن خود نمی داند و به تلاش برای بهبود روابط با آن از طریق گفت و گوهای دیپلماتیک ادامه خواهد داد. کشوری که در بیست سال گذشته یکی از طرف های اصلی جنگ افغانستان بود که به باور این گروه افغانستان را اشغال کردند. اما اکنون که طالبان پس از بیست سال کشور را در اختیار گرفته اند به نظر می رسد که تمایل به ایجاد رابطه بهتر با ایالات متحده دارند. درواقع، طالبان برای رهایی ذخایر مالی مسدود شده خود در بانک های ایالات متحده از یک سو و شناسایی بین المللی که کلید آن در دست ایالات متحده است از سوی دیگر، نیاز به ایجاد رابطه با کشورهای جهان به ویژه ایالات متحده دارد.
در همین رابطه و در واکنش به اظهارات تازه حقانی، ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در یک نشست خبری گفت که این صحبت ها را شنیده است اما درباره صحت آن دچار شک و تردید است. درواقع، نوع رابطه طالبان وایالات متحده همچنان در وضعیتی از آزمون و خطا قرار دارد. نشانه هایی از بهبود روابط جدی وجود ندارد. به طوری که طالبان بر سر مسئله دارایی های مسدود شده افغانستان از تغییر رفتار با آمریکا هشدار داد و ایالات متحده نیز رابطه قوی این گروه با القاعده را خط قرمز خود می داند. این در حالی است که ایجاد رابطه برای دو طرف ضروری است اما پیدا کردن مسیر مناسب دشوار ترین بخش بازیابی روابط طالبان و واشنگتن به نظر می رسد.
اما بازگشت حاکمیت طالبان بر افغانستان، برای منطقه و سیاست بین الملل به طور گسترده پیامدهای مهمی خواهد داشت. این تسلط در مقابل چشمان حیران شهروندان افغانستان و جهان تحلیل های مختلفی را ارائه داد و بسیاری ها تسلط سریع طالبان بر افغانستان را یک شکست اطلاعاتی بزرگ توصیف کرده اند. در این میان خروج ایالات متحده از افغانستان و تصمیم این کشور مبنی بر تخلیه افغانستان، موجی از انتقادها از این کشور را ایجاد و به نوعی طالبان را پیروز میدان جنگ نشان داد. در همین رابطه رایان کراکر معتقد است که «این اشتباهی بود که ایالات متحده در سال های آینده برای آن بهای سنگینی پرداخت خواهد کرد. درواقع او خروج ایالات متحده را یک اشتباه می دانست. چرا که این امر علاوه بر ضربه زدن به حیثیت ایالات متحده منجر به جسورتر شدن گروه های رادیکال اسلامی در همه جا خواهد شد: چراکه طالبان روایتی از مومنان عادل را ارائه می دهند که کفار را در میدان نبرد شکست می دهند. به طوری که طالبان که کنترل دوباره قدرت را به دست گرفته اند با متحدان خود مانند القاعده روابط عمیق تری ایجاد خواهند کرد. گروهی که تهدیدزا و عامل اصلی حادثه ۱۱ سپتامبر بودند».
در همین رابطه، اداره سیگار در گزارش تازه خود که در چند روز اخیر به نشر رسانده آورده است که« توافق دوحه و خروج نیروهای آمریکایی از بزرگترین عوامل فروپاشی نیروهای مسلح در افغانستان بود. به گفته این گزارش تصمیم دولت ترامپ مبنی بر خروج کامل نیروهای هوایی آمریکایی از افغانستان بزرگترین عامل فروپاشی نیروهای مسلح در افغانستان بود. بر اساس توافقنامه دوحه که بین ایالات متحده و طالبان به امضا رسیده بود، ایالات متحده باید تا اول ماه می سال ۲۰۲۱ افغانستان را ترک می کردند. طالبان نیز به چندین شرط از جمله توقف حملات به نیروهای آمریکایی و ائتلاف و مذاکرات صلح بین الافغانی متعهد باشد». اما از آن زمان به نظر می رسد که طالبان برخلاف ادعایشان حداقل در بخش قطع رابطه با گروه های افراطی و مخالف دولت ایالات متحده متعهد نبوده اند. به طوری که در مقابل طالبان، ایالات متحده برای برقراری رابطه بهتر با طالبان هنوز دچار شک و تردید است و این گروه را حداقل در شرایطی که در توافقنامه دوحه ذکر شده بود، متعهد نمی دانند. چنانکه وزارت امور خارجه آمریکا ارزیابی کرده که طالبان برای اجرای بسیاری از تعهدات ضدتروریسم خود در توافقنامه۲۰۲۰ دوحه با ایالات متحده در رابطه با القاعده و سایر گروه ها اقداماتی انجام داده اند اما نظارت و تعامل مستمر همچنان ضروری خواهد بود. به طوری که فرماندهی مرکزی ایالات متحده ارزیابی کرده که طالبان ممکن است طی ۱۲ تا ۲۴ ماه آینده محدودیت های خود را بر القاعده از دست بدهند و به آنها امکان آزادی بیشتر و توانایی آموزش، مسافرت و به طور بالقوه احیای مجدد و قابلیت اجرای عملیات خارجی را بدهند. بر اساس این گزارش، داعش با حدود ۲ هزار عضو، اصلی ترین تهدید تروریستی در افغانستان است و برخی از تحلیلگران می گویند که برخی از این سازمان ها در حال افزایش مشکلات در افغانستان هستند. در این میان اسدالله ندیم، کارشناس مسائل نظامی افغانستان گفت، گزارش های مقامات و برخی از سازمان های آمریکایی در این زمینه به احتمال زیاد مبتنی بر مسائل سیاسی است. آنها یا بیش از حد بر این موضوع تاکید می کنند یا آن را کم اهمیت جلوه می دهند. اما حقیقت این است که تا زمانی که این گروه ها در خاک افغانستان حضور دارند و در اینجا فعال هستند و مورد حمایت قرار می گیرند، این برای افغانستان خطرناک است و باید آن را یک تهدید قریب الوقوع تلقی کرد(aninews,2022).
جمع بندی
حضور گروه های تروریستی در افغانستان و رابطه عمیق طالبان با آنها به ویژه القاعده بر نوع رابطه ایالات متحده و طالبان و تداوم همکاری آنها تاثیرگذار است. چنانچه که چندی پیش مارک میلی رئیس ستاد مشترک ارتش ایالات متحده گفته بود که این کشور آماده است تا در صورت مشاهده خطر امنیتی از افغانستان به این کشور حمله کند. اما به نظر می رسد که تعامل با طالبان برای دفع تهدیدات امنیتی ایالات متحده یک ضرورت است اما مشکل و سختی کار در نوع ایجاد رابطه و تداوم همکاری با این گروه تندرو اسلامی است. به گونه ای که تام وست نماینده ویژه امریکا در امور افغانستان گفته بود که از طالبان خوشش نمی آید اما تعامل با آنها به نفع آمریکا و افغان هاست و تعامل با طالبان را یک وظیفه خود می داند.
درواقع، هردوطرف در موقعیتی قرار دارند که نیازمند ایجاد رابطه برای تحقق خواسته های خود هستند اما عدم انعطاف پذیری و تقابل خطوط قرمزها مانع از کاهش چالش ها و مشکلات شده است. به طوری که علاوه بر مسائل امنیتی، موضوعات دیگری چون حق تحصیل و آموزش زنان، سرکوب مخالفان از دیگر نقاط اختلافی است که بین دو طرف وجود دارد. از طرف دیگر، نشانه های اندکی مبنی بر قطع رابطه طالبان با گروه های تندرو وجود دارد. علاوه بر این، هیچ تضمینی از سوی طالبان مبنی بر عدم حمله از خاک این کشور بر مواضع ایالات متحده وجود ندارد. طالبان تاکنون نتوانسته اند اعتماد ایالات متحده را در راستای تعهداتی که داده بودند، به طور کامل عملی کنند. در نتیجه، سربرآوردن داعش و افزایش تهدیدات امنیتی این گروه، اختلافات درون گروهی طالبان، بحران های فزاینده اقتصادی و انسانی، مسائل حاد حقوق بشری و تک روی و سیاست سختگیرانه طالبان در مورد زنان قطعا بر نوع رابطه طالبان و ایالات متحده تاثیرگذار خواهد بود که در صورت عدم انعطاف پذیری و اتخاذ سیاست های نرم تر این فاصله بیشتر نیز خواهد شد. این در حالی است که به نظر می رسد ایالات متحده دیگر تمایلی به مانند گذشته از حضور در افغانستان ندارد و دوست ندارد که برای بیست سال دیگر در افغانستان و بدون نتیجه هزینه کند. هدفی که به وضوح دیده می شود.
منابع
محمدخانی، فریبرز (۲۰۲۱)، “سناریوهای خروج آمریکا از افغانستان؛ از انگیزه های اقتصادی تا مولفه های ژئوپلیتیک
stanstate.gov (2021), “U.S. Relations With Afganistan”, http://www.state.gov/u-s-relation-with-afghanistan
Brookings, (2021), “Americans never understood Afghanistan like the Taliban did”, http://www.brokings.edu/opinions/americans-never-understood-afghanistan-like-the-taliban-did-amp/
Aninews(2022), “US claims Taliban may loose restrictions on Al-Qaeda Read more At: US claims Taliban may loose restrictions on Al-Qaeda (aninews.in)