ولایت فراه؛ پایگاه امن جنبش های طالبان از گذشته تاکنون (۲۰)

پنجشنبه ۲۳ تیر (سرطان)۱۴۰۱- ۱۴/ ۷/ ۲۰۲۲

ولایت فراه در اعصار گذشته در حوزه سکاستین (سیستان) و آریانه (خراسان) از لحاظ تمدن، موقعیت و جمعیت از بلاد معروف و معمور در منطقه شناخته شده است. سرزمین پهناور سیستان (فراه، نیمروز و هیرمند) با پیشینه کهن و پربار، گهواره رشد آیین زردشتی و محور حماسه های ملی و تاریخی افغانستان به شمار می رود. جغرافی نویس مشهور عرب در اواسط قرن چهارم هجری، شهر فراه را جلگه ای پهناور تصویر می کند که با خانه های گلی، صاحب باغ ها و کشتزارهای فراوان است و خرمای زیاد دارد. یاقوت حموی در کتاب معروف معجم البلدان از فراه چنین یاد می کند: شهری است بزرگ در نواحی زرنج و روستاهایش به شصت دهکده می رسد. در کتاب معتبر تاریخی سیستان، در فصل فضایل و عجایب سیستان، بیشترین فضایل و عجایب ذکر شده کتاب، در نواحی اطراف فراه واقع است و تا هنوز نیز پابرجاست.

قدیمی ترین منبع که در آن از سرزمین فراه یاد شده،کتاب اوستاست که حدود ۶۵۰ سال قبل از میلاد در زمان زردشت تدوین یافته و در آن کلمه به صورت «فرداتا» به رودخانه ای اطلاق شده که از میان آن می گذرد و ما آن را فراه رود می نامیم. احمد علی کهزاد، مورخ شهیر افغانستان، در مقالات «افغانستان در پرتو تاریخ» می نویسد که «فراداتا» نام اوستایی فراه رود است که که مرکب از ترکیب (فرا- و – داتا) است که اولی فرو و شکوه و دومی داد و عدل معنی می دهد؛ که اشاره به آبادانی و سرسبزی دارد که از اثر این رودخانه نصیب این منطقه گردیده است.

ولایت فراه در یک نگاه کلی

ولایت باستانی فراه در جمع وسیع ترین ولایات افغانستان قرار داشته و در غرب کشور قرار دارد. این ولایت از شمال به ولایت هرات، از جنوب به ولایت نیمروز، از شرق به ولایت هلمند و غور و از جانب غرب حدود ۲۹۰ کیلومتر با کشور ایران هم مرز می باشد. مساحت این ولایت ۴۹۳۳۹۱ کیلومتر مربع می باشد و جمعیت آن حدود یک میلیون نفر تخمین زده می شود. مرکز این ولایت شهر فراه است و هشت ولسوالی دیگر به نام های اناردره، بالابلوک، بکواه، پرچمن، پشت رود، خاک سفید، شیب کوه، قلعه کاوه، گلستان و لاش و جُوَین دارد. فراه ۱۲۵۶ قریه (روستا) دارد که اکثریت آن پشتون هستند اما زبان مادری بیشتر مردم این ولایت، فارسی دری است. سایر اقوام ساکن در این ولایت عبارتند از: تاجیک، ایماق، مغول، بلوچ، سادات و اقوام بومدی.

ولایت فراه یکی از ولایات گرمسیر کشور بوده و دارای اقلیم مناسب برای رشد و نمو گیاهان مختلف می باشد. تقریباً ۸۰% مردم این ولایت در بخش کشاورزی و دامپروری مشغولند. انار از میوه های مشهور آن محسوب می شود اما بیشتر دهقانان بیشتر به کشت گندم و ذرت مصروف هستند. این بخش در ارتقای سطح زندگی مردم اهمیت زیاد داشته که با صادر نمودن محصولات محصولات کشاورزی به ولایات دیگر و خارج از کشور زمینه تجارت و بازاریابی می شود که تأثیر مستقیم در بالا رفتن وضع اقتصادی و اجتماعی این ولایت دارد. احداث و توسعه باغ ها، بالا رفتن سطح کشت محصولات زراعتی و حفاظت از محیط زیست بدیل خوب برای از بین بردن کشت مواد مخدر می باشد. به علت کاهش میزان بارندگی سالانه و نبود سد در این ولایت خطر خشکسالی خسارات سنگینی به بحش کشاورزی و دامپروری وارد آورده است. با وجود این شرایط در چندین سال اخیر کشاورزی و دامپروری در ولایت فراه توسعه قابل ملاحظه ای داشته است؛ بخصوص در قسمت کشت گلخانه ای و باغ های مختلف میوه که این خود نیازمند یک برنامه جامع جهت معرفی سیستم آبیاری قطره ای و برنامه های دیگر جهت کنترل خشکسالی می باشد.

در ولایت فراه تنها یک دانشگاه دولتی به نام «پوهنتون فراه» فعال می باشد که دارای ۱٫۱۶۵ محصل می باشند که ۱۳۹ تعداد را زنان تشکیل می دهند (پروفایل اقتصادی ولایت فراه، ۱۳۹۸).

پیشینه حضور طالبان در ولایت فراه

طالبان از سال ۲۰۰۱ به این طرف در فراه یک نیروی همیشگی و رو به رشد بوده است که پس از تهاجم ایالات متحده، بی سروصدا نیروهای خود را بازسازی کرد. درواقع، طالبان پس از سال ۲۰۰۱ هرگز به طور کامل شکست نخوردند و گروه های مسلح خود را در بسیاری از مناطق افغانستان حفظ کردند. که این امر شامل ولایت فراه می شود. جایی که طالبان حضور قوی خود را پس از سال ۲۰۰۱ به ویژه در روستای شیوان در ولسوالی بالابلوک. براساس اطلاعات سازمان ملل متحد هزاران طالب پس از سقوط رژیم­شان در سال ۲۰۰۱ در فراه ماندند، بدون این هیچ تلاشی از سوی دولت مرکزی یا نیروهای ائتلاف برای خلع سلاح آنان صورت بگیرد. اما در بسیاری از ولایات بسیاری از افراد طالبان جنگ را متوقف و به جوامع خود بازگشتند و منتظر ماندند تا ببینند در حکومت حامد کرزی، رهبر موقت آن زمان چه تحولاتی رخ خواهد داد و آیا امکان پیوستن آنها به روند سیاسی وجود دارد.

شیوان عمدتاً از پشتون­های علیزایی که به ناقلین معروف هستند یا پشتون­هایی که از منطقه اصلی خود کوچ کرده­اند، تشکیل شده است. بسیاری از آنهایی که علیزایی هستند حدود ۱۰۰ سال پیش توسط حکومت افغانستان به زور از ولسوالی موسی قلعه هلمند نقل مکان کرده و در شیوان اسکان داده شده­اند که این امر ارتباط نزدیک بین طالبان در فراه و پایگاه­های جنبش در هلمند را توضیح می­دهد. ناقلین دیگر از موسی قلعه نیز به سمت شمال به ولسوالی شیندند یکی دیگر از کانون های فعالیت طالبان در ولایت همجوار هرات منتقل شدند. امری که نشان دهنده رابطه بین طالبان در فراه و رهبری جنبش در منطقه قندهار است.

از طرف دیگر، در ولایت فراه سابقه شورش نیز وجود دارد. به طوری که ولسوالی بالابلوک از اولین منطقه در افغانستان بود که علیه اشغال شوروی در سال ۱۹۷۹ قیام آغاز شد.  به طوری که جبهه موسوم به «شرافت کوه» به وجود آمد که نام از آن به دلیل یک حادثه مهم عملیاتی در این منطقه گرفته شد. این منطقه کنترل را برای شوروی و بعدها آمریکا دشوار کرد. این منطقه همچنین در سال ۲۰۱۵ محل پیدایش یک جناح خودخوانده طالبان تحت رهبری ملامحمد رسول اهل ولسوالی بکواه بود. رسول یکی از فرماندهان جبهه شرافت کوه بود با سازمان مجاهدین حرکت انقلاب اسلامی ارتباط داشت.

در سال ۲۰۰۶ رهبری طالبان مامورانی را به فراه فرستاد تا جنگجویان سابق را دوباره فعال کنند.اقدامی مشابه آنچه که در سایر ولایت انجام داده بودند. در سپتامبر۲۰۰۶ ملا عبدالمنان یک فرمانده پلیس در منطقه قبل از سال ۲۰۰۱، با حمایت شورای کویته در ولسوالی های بکواه، بالابلوک و اناردره خود را به عنوان رهبر شورشیان در فراه معرفی کرد.  از آن زمان به بعد فعالیت طالبان به طور سالانه با الگوی آشناسازی با سایر ولایات که شامل حملات بمب گذاری شده، ترورها و نیز حمله بر مرکز ولسوالی­ها می شد،تشدید شد. البته قبل تر از آن نیز در اوایل نوامبر ۲۰۰۴ حملاتی بر کاروان های کمک های سازمان ملل و دیگر کمک ها در ولایت فراه گزارش شده بود.  همچنین در سال ۲۰۶ اولین مقام دولت نثار احمد فرماندار گلستان توسط طالبان کشته شد.

در ماه می ۲۰۰۷ طالبان جنگجویان بیشتری را به پایگاه های خود در شیوان بالابلوک و در روستای دیوار سرخ ولسوالی خاک سفید انتقال دادند و به ساکنان محلی هشدار دادند که منطقه را تخلیه کننده.زیرا درگیری با نیروهای دولتی محتمل بود. این امر منجر به جا به جایی ساکنان روستاهای نزدیک به شهر فراه شد. در همان سال، ولسوالی های بکواه، گلستان، بالابلوک،پشت رود و دلارام به استثنای مراکز آنها تحت کنترل طالبان قرار گرفتند. در ۲۹ ماه می ۲۰۰۷ طالبان مرکز ولسوالی پشت رود را در اولین حمله اما تنها برای دو ساعت تصرف کرد.در نوامبر همان سال، خاک سفید، گلستان و بکواه نیز به طور موقت در اختیار طالبان قرار گرفت و براساس گزارش سازمان بین المللی بخش هایی از سرک حلقوی فراه به صورت روزانه بسته می شد. در ماه می ۲۰۰۹ ملارسول از سوی شورای کویته والی سایه فراه منصوب شد.

در این میان تلاش های یک ماموریت مشترک بین نیروهای افغانستان و ایالات متحده برای بیرون راندن طالبان از پایگاه­شان در شیوان در ماه می ۲۰۰۹ منجر به فاجعه شد که یکی از بیشترین تلفات غیرنظامیان در کل جنگ را داشت. به طوری که به گزارش رویترز ۱۴۰ روستایی کشته شدند که ۹۳ نفر آنها کودک و ۲۲ نفرد مرد بودند. ناظر حقوق بشر در افغانستان در همان سال گفت که ۱۱۳ نفر از کشته شدگان غیرنظامی بودند که حداقل ۲۶ زن و ۶۱ کودک بودند. با این وجود، در اکتبر ۲۰۰۹ نیروهای افغان و ایالات متحده موفق شدند به طور موقت شیوان را تصرف کنند.

در ۲۲ چون ۲۰۲۱ طالبان برای اولین بار به ساختمان والی ولایت در شهر فراه حمله کردند. آنها از یک بمب دست ساز استفاده کردند و رئیس شورای ولایتی که برای جلسه ای در آن جا بود را مجروح کردند. در ماه می، جولای و سپتامبر۲۰۱۲ جنگجویان طالبان یکسری حملات پیچیده ای و بمب گذاری شده ای را بر محوطه دفتر والی انجام دادند که در مجموع ده نفر کشته شدند. همچنین، در این دوره شورشیان یک کمپین ترور را در فراه انجام دادند و حداقل پنج شخصیت برجسته را کشتند. در آوریل ۲۰۱۳  بمب گذار انتحاری طالبان خود و همقطارانش را که در دادگاه در محوطه دفتر والی فراه در حال محاکمه بودند ب همراه ۴۴ نفر دیگر کشت.

طالبان دوبار در تلاش برای تصرف ولسوالی خاشرود در همسایگی ولایت نیمروز در دسامبر ۲۰۱۶ و آگوست ۲۰۱۷ شکست خوردند، هرچند در دسامبر ۲۰۱۵ به طور موقت در گلستان موفق شدند. سپس در سال ۲۰۱۶ حملات در اطراف شهر فراه بالاگرفت به گونه ای طالبان پیشروی زیادی کرده بود. به طوری که بروضعیت عمومی شهر همچون نابسامانی، دزدی تاثیر گذاشت و همچنین یکی از اعضای شورای ولایتی هشدار داده بود که شهر فراه در آستانه فروپاشی است.

اما عواملی دیگری نیز وضعیت ناامنی و نابسامانی طالبان نیز اثر داشت. درواقع، برخی از دلایل بد در فراه فساد و رقابت بین نیرومندان محلی حامی دولت بود که امنیت را ضعیف کرده بود. همچنین افزایش همگرایی منافع بین تجارت مواد مخدر، عناصر موجود در اداره محلی و شبکه های طالبان از جمله دلایلی بود منجر به پیچیدگی های امنیتی و فساد تاثیر داشت(Ruttig,2018).

منابع

اداره ارگان های محلی مستقل افغانستان، پروفایل اقتصادی ولایت فراه(۱۳۹۸)، قابل بررسی در:

http://idlg.gov.af/en/categories/sar-e-poi-province/

Ruttig, Thomas (2018), “Why Farah?  A short history of the local insurgency (II)”, https://www.afghanistan-analysts.org/en/reports/war-and-peace/why-farah-a-short-history-of-the-local-insurgency-ii/

BRENNAN,DAVID(2018), “What Are U.S. Special Forces Doing in Farah, Afghanistan?”, https://www.newsweek.com/what-are-us-special-forces-doing-farah-afghanistan-1058588