اشرف غنی و تقلا برای برائت از اتهامات در آستانۀ یک سالگی فرار از افغانستان
۲۳ مرداد (اسد) ۱۴۰۱ – ۱۴/ ۸/ ۲۰۲۲
با فرار رئیس جمهور سابق افغانستان در ۱۵ اوت ۲۰۲۱، سقوط کابل به دست طالبان و شکسته شدن ستون فقرات دولت جمهوریِ سابق، انگشت اتهامِ بسیاری از ناقدان و حتی اکثریت مردم این کشور به سمت اشرف غنی، بی کفایتی، ناکارآمدی و عملکرد مخرب دولت وی در تحویلِ سهل و آسان کشور به دستِ دشمنانی نشانه رفت که طی دو دهۀ گذشته برای چنگ اندازی مجدد به قدرت و سودجویی از چنین فرصتی، انتظار می کشیدند. چنانچه غنی به دلیل رها کردنِ کشور آنهم پیش از حداقل دست یابی به یک توافق سیاسی، شدیدا در سطح ملی و بین المللی مورد انتقاد قرار گرفت.
اما در این حین، یکی دیگر از موضوعاتی که چون داغی تازه بر دلِ مردمان خسته از فقر، جنگ و ناامنی در این کشور سربرآورد، انتشار اخباری مبنی بر انتقال میلیون ها دلار پول توسط اشرف غنی و همراهان وی با خود از افغانستان به خارج از کشور بود. چنانچه یکی از شماتت بارترین گزارش ها در زمان سقوط حکومت افغانستان این بود که رئیس جمهور غنی با هلیکوپتری پُر از پول نقد فرار کرده است. اخباری که غنی و یا محب صحت و سقم آن را رد کرده و با کذب خواندن این دست اتهامات در پی مبرا ساختن خود برآمدند.
چنانچه غنی در بیانیۀ ۸ سپتامبر ۲۰۲۱ در صفحه شخصی توییتر خود نوشت: “من از یک ممیزی و حسابرسیِ رسمی یا تحقیقات مالی تحت نظارت سازمان ملل یا هر نهاد مستقل مناسب دیگری برای اثبات صحت اظهارات خود استقبال می کنم.” یا به گزراش اخیر سیگار، حمدالله محب، مشاور امنیت ملی، در مصاحبه با سی بی اس اصرار داشت که در آن هلیکوپترها پول نقدی وجود نداشت و در پاسخ به این که آیا با خود پول نقدی هم برده اند پاسخ داد: «البته که نه، ما تنها خود را نجات دادیم».
اما طبق تحلیل های گزارش اخیر اداره بازرسی ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار)، شواهد نشان می دهد که رقمِ پول خارج شده توسط افراد مذکور از یک میلیون دلار فراتر نمی رود و روندِ بررسی جریانات آن روز، جزئیات فیزیکی مرتبط با تصورِ خروج میلیون ها دلار پول نقد از ارگ ریاست جمهوری در کابل را دشوار می کند. مسئله ای که شاید جسارت برای ظاهر شدن در رسانه ها، ایراد سخنرانی حق به جانب و مقصر جلوه دادن دیگری را برای فردی چون اشرف غنی تقویت کرد.
به هرروی رئیس جمهور سابق افغانستان که روزگاری به خود می بالد یکی از برجسته ترین کارشناسان جهانی پیرامون “دولت های درمانده” و مشکلات آنهاست، تنها توانست شاهد فروپاشی دولت خود باشد. غنی در سال ۲۰۱۴ با وعده بازسازی افغانستان انتخاب شد اما در نهایت ممکن است نسل های آینده در بهترین حالت وی را صرفا به خاطر پیشرفتی ناچیز و ناکارآمد در برابر فساد ریشه دار در حکومتی که احتمالا زمینه ساز افول و نابودی او بود، به یاد بیاورند. و یا در بدترین حالت غنی را معامله گرِ جمهوریت با امارت و تحویل افغانستان به طالبان تداعی کنند.
فرار اشرف غنی و فروریختن پایه های جمهوریت
سال گذشته در حالی که طالبان به سرعت به کابل نزدیک می شدند، تیم غنی تمرکزشان را بر نجات خود گذاشتند. به روایت اشرف غنی، تصمیم برای فرار به قدری ناگهانی اتفاق افتاد که وی پابرهنه به دنبال کفش های خود بود و حتی فرصت نیافت پاسپورتش را بیابد. غنی ترتیبی داده بود که همسرش، رولا غنی، بانوی اول سابق، همراه با مقامات ارشد کشور را ترک کند، اما در حالی که تیم امنیتی در حال انجام مقدمات کار بود، وضعیت رئیس جمهور به لحاظ امنیتی رو به وخامت گذاشت؛ چنانچه رئیس تیم امنیت ریاست جمهوری به مشاور امنیت ملی هشدار داد اگر غنی را در کشور رها می کردند، “رئیس جمهور کشته می شد”.
به گزارش سی.بی.اس نیوز، در روز شنبه ۱۴ آگوست ۲۰۲۱، غنی با ایراد سخنرانی ویدئویی از ارگ ریاست جمهوری، اظهار کرده بود که پیشروی طالبان می تواند متوقف شود، اما تا پایان روز بعد، او کشور را رها کرده و فیلم های طالبان در داخل ارگ ریاست جمهوری به طور گسترده در حال پخش و انتشار بود. متعاقبا پس از آن، غنی در ۱۵ اوت ۲۰۲۱، با انتشار یادداشتی در فیسبوک خود، پستی را به اشتراک گذاشت که در بخشی از آن آمده بود: «طالبان به صراحت اعلام کرده بودند که برای حذف من آماده حمله به کابل و مردم آن هستند. برای جلوگیری از به راه افتادن سیلاب خون، بهتر دانستم که از کشور خارج شوم.» بدین ترتیب خروج او زمینه را برای تصرف ارگ ریاست جمهوری توسط طالبان و فروپاشیدن دو دهه نظام جمهوریت در این کشور فراهم کرد و اکنون وی در امارات متحده عربی در تبعید به سر می برد.
اشرف غنی و ادعای تعلق به جایگاه ریاست جمهوری قانونی افغانستان
محمد اشرف غنی احمدزی، رئیس جمهور پیشین افغانستان، یک سال پس از فرار از کابل در اولین مصاحبه حضوری خود در روز چهارشنبه ۱۰ اوت ۲۰۲۲ حدود یک سال پس از فروپاشی دولتش، سکوت خود را شکست و در مصاحبه ای آمریکا، سیاستمداران در کابل و دیگران را مسئول تسلط طالبان بر این کشور جنگ زده دانست.
غنی در مصاحبه ای با رسانه تازه تاسیس «ای.بی.ان» (ABN)، اذعان کرد که «طبق قانون اساسی نظام پیشین، من رئیس جمهور بودم. تا زمانی که مردم افغانستان قانونا قدرت را به دیگری واگذار نکنند، من همچنان رئیس جمهور هستم.» وی مدعی شد که آخرین فردی بود که کشور را ترک کرده است؛ زیرا بیش از نیمی از کابینه شامل وزیر دفاع و دیگر مقامات ارشد دولتی پیش از ورود طالبان به کابل از کشور گریخته بودند. او گفت که کشور را ترک کرد تا از تکرار تجربه دردناک تاریخ جلوگیری کند. گفتۀ وی به محمد نجیب الله، رئیس جمهور افغانستان اشاره داشت که پس از تصرف کابل در سال ۱۹۹۶ توسط طالبان اعدام شد.
اشرف غنی همچنین در مصاحبه خود خاطرنشان کرد که پیش از سقوط کابل، شماری از ژنرال های بازنشسته آمریکایی و گزارش های رسانه ای روحیه ارتش افغانستان را تضعیف کرده بودند. وی اظهار داشت که سفارت ایالات متحده هزاران نیروی جنگی افغان را درست در زمانی که افغانستان بیشترین نیاز را به آنها داشت تخلیه کرد. غنی با تردید در انگیزه های ایالات متحده اذعان کرد که اگر آنها از حکومت جمهوری حمایت می کردند، نباید نیروهای افغان را تخلیه می کردند.
در همین راستا و در ارتباط با پشیمانی از اعتماد به قدرت های خارجی، غنی پیشتر نیز در دسامبر ۲۰۲۱ با اولین مصاحبه خود پس از خروج از کابل، سکوت خود را شکسته و در واقع جامعه جهانی و به ویژه آمریکایی ها را مسئول سقوط این جمهوری معرفی کرده بود. چنانچه اشرف غنی در مصاحبه ای با ژنرال نیک کارتر در برنامه “تودی” رادیو ۴ بی بی سی گفت که بزرگترین اشتباه او تکیه بر متحدان افغانستان بوده است. به گزارش گاردین، غنی از واشنگتن برای کنار گذاشتن دولتش از مذاکرات صلح با طالبان انتقاد کرد و مدعی شد که قراردادهای امضا شده در زمان زلمی خلیل زاد، فرستاده ویژه پیشین ایالات متحده در امور افغانستان، در واقع افغان ها را قربانی خروج آرام نیروهای آمریکایی کرد.
او گفت: «چه از نظر فرآیند، چه از نظر نتیجه، مسئولیت به وضوح بر عهده تیم [آمریکایی] است. هرگز به ما این فرصت داده نشد که با آنها [طالبان] به صحبت بنشینیم. خلیل زاد با آنها به گفتگو نشست. در نتیجه این یک مسئله و موضوعی آمریکایی شد، نه یک مسئله متعلق به افغانستان.» به هرروی مصاحبه غنی و قربانی دانستن خود، موجی از خشم و نفرت افغان ها را در شبکه های اجتماعی برانگیخت چنانچه بسیاری او را تحت عنوان “خائن ملی” خطاب کردند.
اما در مصاحبۀ اخیر غنی با «ای.بی.ان» زمانی که در مورد استراتژی او برای تقسیم قدرت با طالبان سوال شد، وی در پاسخ گفت که این امر شدنی نبود زیرا طالبان پیشتر طرح پیشنهادی استانبول را که خواستار ترتیبات تقسیم قدرت بین طالبان و دولت جمهوری می شد، رد کرده بودند. او همچنین از عبدالله عبدالله و حامد کرزی که هنوز در کابل به سر می برند، به شدت انتقاد کرد.
غنی عبدالله عبدالله را مسئول عدم تحکیم جمهوریت در افغانستان و زلمی خلیل زاد، را فردی خودسر/خودمختار خواند. به نظر می رسد غنی بیشتر از خلیل زاد عصبانی بود، زیرا او توافقنامه صلحی را با طالبان در دوحه امضا کرد که راه را برای خروج کامل نیروهای خارجی از کشور هموار ساخت. او خلیل زاد را «فاسد» و «نالایق» و روند صلحی که خلیل زاد مدیریت کرد را بنا به معیارهای بین المللی، «فاجعه» خواند.
چنانچه به گزارش بی بی سی فارسی، غنی گفت: «به این شکل که مذاکرات مدیریت شد، از نگاه تجربه بین المللی پیمان های صلح، فاجعه است.» او خلیل زاد را متهم کرد که «با طرح ها و کارهای خود همه قشر سیاسی افغانستان را تقسیم (پراکنده) کرده بود.» همچنین غنی افزود: «مشکل خلیلزاد با من این بود که افغان و مسلمان بودم و او از افغانیت خود هم انکار کرده و از هویت خود هم.»
اما به گزارش رادیو بین المللی فرانسه، در کنار انتقاد از خلیل زاد و عبدالله عبدالله، اشرف غنی در این گفتگو از حامد کرزی، رئیس جمهوری پیشین افغانستان نیز انتقاد کرده است. رئیس جمهور فراری افغانستان در این مورد گفت که کرزی نه دانش داشت و نه تجربه و در دربار او، طرح کودتا طرح می‌شد. غنی پیش از سقوط حکومتش، به خود می بالید که تا پای جان در برابر طالبان خواهد ایستاد؛ اما اکنون می گوید که در زمان فروپاشی کابل هیچ قدرت اجرایی نداشت.
به هرروی باید گفت مصاحبه مذکور در حالی انجام شد که گزارش نهایی بازرس ویژه برای بازسازی افغانستان (سیگار) اخیرا به این نتیجه رسیده است که اتهامات علیه رئیس جمهور افغانستان بی اساس است. (Asia-Plus, 2022)
گزارش سیگار و غیرمحتمل بودنِ سرقت دارایی های دولت توسط اشرف غنی
ارزیابی گزارش سیگار می‌گوید که غنی ممکن است ۵۰۰۰۰۰ دلار برداشته باشد در حالی که ده ها میلیون دلار از خزانه دولت ناپدید شده است. اخیرا گزارش بازرس کل ویژه برای بازسازی افغانستان (سیگار) از عدم احتمال فرار اشرف غنی با میلیون ها دلار پول نقد از این کشور حکایت دارد. بر اساس این گزارش موقت، هلیکوپترهای ریاست جمهوری بیش از حد مملو از مسافر و سوخت بودند که بخواهند فضایی را برای محموله های اضافی، به ویژه محموله هایی با وزن دو تن داشته باشند.
در این گزارش آمده است که غنی و مشاورانش ممکن است زمانی که کشور را با هلیکوپتر ترک کرده اند، نزدیک به ۵۰۰ هزار دلار همراه برداشته باشند، اما این مبلغ از یک میلیون دلار تجاوز نکرده است. این مبلغ بسیار کمتر از ۵ میلیون دلاریست که از ارگ ریاست جمهوری ناپدید شد و ده ها میلیون دلاری که در خلال هرج و مرج تسلط طالبان از خزانه ریاست امنیت ملی ناپدید شد.
به گفته بازرس ویژه برای بازسازی افغانستان در گزارشی موقت که اخیراً در مورد ادعای سرقت میلیون‌ها دلار از افغانستان منتشر شده ” ۱۶۹ میلیون دلار در اسکناس های صد دلاری که سرتاسر روی هم چیده شده اند، بلوکی به طول ۷٫۵ فوت، ۳ فوت عرض و ۳ فوت ارتفاع تشکیل می دهد.” این میزان پول می تواند تا حدودی بزرگتر از یک کاناپه سه نفره استاندارد آمریکایی باشد.
همچنین هلیکوپترهای Mi-17 که گروه با آنها پرواز کرد، انبار محموله نداشته و طبق گزارش ها، دو هلیکوپتر برای افراد VIP شکل دهی و ساخته شده بودند که معمولا می‌توانستند ۶ تا ۱۰ نفر را حمل کنند. غنی، همسرش، محب، و قاهر کوچی، رئیس سابق سرویس حفاظتی رئیس جمهور افغانستان، سوار یک هلیکوپتر شدند، حدود ۱۰ نفر دیگر سوار بر هلیکوپتر دوم و ۲۵ محافظ تیم حفاظتی رئیس جمهور افغانستان سوار بر هلیکوپتر سوم شدند که برای انتقال تیم حفاظتی رئیس جمهور طراحی شده بود. اگرچه برخی از افرادی که در حال خروج بودند چمدان هایی با خود حمل می کردند، اما هیچ یک از گزارش هایی که سیگار شنیده بود نشان نمی داد که میلیون ها پول نقد کجا می توانستند ذخیره شوند. چنانچه به گفتۀ سیگار، ۱۶۹ میلیون دلار پول نقد ۳۷۲۲ پوند، نزدیک به دو تن وزن داشت.
طبق گزارش و روایتِ سیگار دو لندکروز زرهی، با تیم محافظان استاندارد رئیس جمهور، محب و همسر غنی را از ارگ به منطقه فرود هلیکوپتر بردند. این درحالیست که گزارش مذکور خاطرنشان می کند: «یک لندکروز زرهی ظرفیت حمل بار تقریبا ۲۰۰۰ پوند دارد و چنین نتیجه می گیرد که «۳۷۲۲ پوند پول نقد باید بین چندین وسیله نقلیه عمدتا خالی تقسیم و احتمالا با تجهیزات ویژه بارگیری می شد». انتقال آن مقدار پول نقد از نظر لجستیکی دشوار و مسلما برای شاهدان بایست قابل مشاهده می بود. بدین ترتیب طبق این بررسی، حمل چنین محموله ای با توجه به ظرفیت بالگردها و میزان سوخت آنها برای پرواز در دمای گرم تابستان غیرممکن بوده است.
گزارش اخیر سیگار گزارش های دیگری در مورد پول نقد سرقت شده را نیز شرح می دهد، که هم مهم تر و هم تشخیص آنها دشوارتر است، بدین ترتیب گفته شده است که حداقل ۵ میلیون دلار از کاخ ریاست جمهوری مفقود شده و ده ها میلیون دلار از خزانه ریاست امنیت ملی برداشته شده است. لیکن از آنجایی که اسناد و فیلم های نظارتی دولت افغانستان تحت کنترل طالبان است، یافتن مقصران پشت پردۀ غارت خزانه دولت ممکن است دشوار باشد. به هرروی این گزارش خاص یک سند موقت است و نسخه کامل نهایی آن در پاییز پیش بینی می شود. (Putz, 2022)
انتقادها به مصاحبۀ اخیر اشرف غنی
نصیر احمد فایق سرپرست نمایندگی افغانستان در سازمان ملل متحد در واکنش به مصاحبه اشرف غنی رئیس جمهور تبعیدی افغانستان گفت که اشرف غنی باید از همه مردم افغانستان عذرخواهی می کرد، اما این کار را نکرد. فایق مدعی است که اشرف غنی در این مصاحبه سعی کرده از پاسخگویی طفره رود اما همچنان بر شعارها و کلماتی عوامفریبانه تاکید کرد که نه خود به آن باور داشت و نه به آنها در زمان حکومتش عمل کرد. همچنین نماینده افغانستان در سازمان ملل گفت: «اشرف غنی باید از همه مردم افغانستان به ویژه زنان، جوانان، نیروهای امنیتی و دفاعی و خانواده‌های شهدا عذرخواهی می‌کرد، اما این کار را نکرد».
درعین حال رنگین دادفر اسپنتا، یکی از سیاسیون کشور، این شعر رودکی را «هرکه ناموخت ازگذشت روزگار- نیز ناموزد ز هیچ آموزگار» مناسب وضعیت دانسته و گفته است: «کاش {اشرف غنی} اندکی درک و شهامت پذیرش حقیقت را می‌داشت. یک ملت ذلیل و درمانده شد و ایشان همانی است که بود.»
از دیگر سو نیز اسماعیل ذکی، فعال مدنی و آگاه امور سیاسی، رئیس جمهور را به عنوان فرد اول مملکت دارای بیش ترین مسئولیت خوانده و در مورد اظهارات اخیر اشرف غنی می گوید: «حکومت و یک نظام سیاسی از خود مقوله هایی دارد که شامل مردم، سرزمین و حاکمیت است، پس از سقوط نظام پیشین دیگر نه مردم خواهان آقای غنی هستند، نه او سرزمینی دارد و نه حاکمیتی به او تعلق می‌گیرد.» (نوازش، ۱۴۰۱)
در نهایت زمردشاهی در وب سایت آریاپرس با اشاره به نکاتی دررابطه با مصاحبۀ مذکور اشرف غنی متذکر شد که می توان نتیجه گرفت انگشت انتقادات وی در سطح داخلی متوجه سیاسیون و رهبران اقوام غیر پشتون افغانستان مخصوصا تاجک ها و ازبک ها که از ایشان به عنوان جنگ سالاران یاد نمود، می گردد. در ضمن اشاره چندین مرتبه ای او به حکومت یک ولسوالی بر افغانستان و رهبران پنجشیر به طور خاص نشان می دهد که بغض و عصبیتش حتی پس از این همه تحول که در یک سال صورت گرفت نسبت به سایر اقوام کشور به ویژه جغرافیای مقاومت کاسته نشده است، بلکه مزمن نیز گردیده است. اشرف غنی در این گفتگو با وجودی که بار بار از قتل و کشتار قوم پشتون و زجر و شکنجه ای طالبان در بیست سال گذشته یاد کرد، اما هیچ اشاره ای به قبل عامی که از یک سال بدین سو در ولایات مناطق تاجیک نشین مانند پنجشیر، اندراب، خوست ها، بلخاب و کابل بوسیله طالبان هر روز اتقاق می افتد، هیچ تذکری نداد.
جمع بندی
به هر حال شاید بتوان گفت اشرف غنی و سایر مقامات دولتی سابق همواره برای توجیهِ عملکرد نادرست و سیاست های غلط خود طی سال های گذشته، در پیِ انداختن بار ملامت و تقصیر بر دوش دیگری و نهایتا مبرا ساختن خود از به وجود آمدنِ شرایط بحران زدۀ کنونی در کشور بوده اند؛ لیکن آنچه اشرف غنی از همان روزهای نخست خروج خود از کشور درصدد تاکید و توجه بر آن بود، اشاره بر اعتماد بی جای خود به کشورهای خارجی و به ویژه ایالات متحده بوده است؛ گفته ای که با یادآوریِ توافقنامۀ دوحه در فوریه ۲۰۲۰ و واگذاری علنی کشور به دست طالبان شاید چندان بیراه و بی ارتباط نباشد؛ اما نمی توان منکر شد که این مسائل توجیهی معقول و موجه از سال ها ناکارآمدی و بی کفایتیِ سران کشور نیست. چراکه زیرساخت های سیاسی و امنیتی افغانستان طی دو دهه نباید به سمتی پیش می رفت که به راحتی پایه های شکل گیری مجدد قدرت طالبان و نفوذ تدریجیِ آنها در کشور را مساعد و سرانجام عملی می ساخت.
گام های اشتباه و سیاست های خطای دولتمردان افغانستان طی دو دهه، نه تنها روندی از تقویتِ جمهوریت و بنیادهای نوپای مردم سالاری را با سدی از ناکامی مواجه ساخت، بلکه به نوعی کشور را به دورانی از سیاست های منحط و واپسگرایِ گروهی افراطی و جزم اندیش عقب کشاند. گرچه لحظات پایانی از سقوط کابل با بودن یا ماندن اشرف غنی و همتایان وی تغییری در مسیرِ تسخیر و تصرف کشور به واسطۀ هجوم طالبان ایجاد نمی کرد، لیکن شاید تنها می توانست نشانی از مسئولیت پذیری دولتمردان سابق در برابر سال ها عملکرد مخرب خود در مسیر اتلاف زمان، منابع، زندگی و امید مردمانی خسته از جنگ باشد، مردمانی که گویی به کالبدی صوری و نمایشی از جمهوریت و مردم سالاری دلگرم بودند.
می توان گفت پیش از فرار اشرف غنی طالبان آشکارا در مسیری برای کنترل همه جانبۀ افغانستان قرار داشتند، اما خروج عجولانه او و تیمش به امیدهای واگذاری معقول و منظم قدرت پایان داده و برنامه ها برای ایجاد دولتی فراگیر را خنثی کرد. اکنون افغانستان در دام قحطی و گرسنگی است. اقتصاد این کشور رو به سقوط ،و بخش های بهداشت و آموزش آن به دلیل توقف ناگهانی سرمایه های خارجی که به آن متکی بودند فلج شده است و بی پرده باید گفت مسئول این همه ویرانی نه تنها اشرف غنی، بلکه تک تک مسئولین و مقامات دولتی هستند که طی دو دهه صرفا در تفکراتی از قدرت نمایی و جاه طلبی غوطه ور بوده اند. در نهایت باید گفت، علی رغم سخنرانی ها و اظهار نظراتِ گاه و بیگاهِ مقامات دولتی سابق، آنچه اکنون برای مردم افغانستان مسلم و محرز است، شانه خالی کردن بسیاری از دولتمردان این کشور در برابر بحران ناشی از بازگشت مجدد طالبان، ظاهرسازی برای بی تقصیر جلوه دادن خود و متوسل شدن به ابزارهای بخشودگی آنهم به واسطۀ متهم ساختن یکدیگر به غفلت، کم کاری، بی مسئولیتی و خیانت است.
منابع
– نوازش، صمدعلی، (۱۴۰۱)، “واکنش‌ها به اظهارات اخیر اشرف غنی؛ نبیل:«خوب شد نگفت سر قوماندان اعلی قوای مسلح هستم!»”، https://tkg.af/2022/08/11/%D9%88%D8%A7%DA%
– Asia-Plus, (2022), “Ashraf Ghani says he is still president of Afghanistan”, https://www.asiaplustj.info/en/news/world/20220812/ashraf-ghani-says-he-is-still-president-of-afghanistan
– Putz, Catherine, (2022), “SIGAR Report: Ghani Probably Didn’t Flee With Millions”, https://thediplomat.com/2022/06/sigar-report-ghani-probably-didnt-flee-with-millions/