بسته شدن سفارت خانه ها در افغانستان: ناتوانی امارت اسلامی یا قدرتمندتر شدن داعش در افغانستان؟

۲۳ بهمن(دلو)۱۴۰۱-۲۰۲۳/۲/۱۲

با گذشت بیش از یک سال از سقوط کابل به دست طالبان، امارت اسلامی افغانستان همچنان یک نهادسیاسی منزوی از نظر دیپلماتیک به حساب می آید. اگرچه طالبان قدرت خود را به میزان قابل توجهی برروی مردم افغانستان تثبیت کرده اند اما رژیم همچنان از کمبود شدید مشروعیت در داخل و در صحنه جهانی رنج می برد. به طوری که جامعه جهانی طالبان را تا حد زیادی یک گروه نفرت انگیز می داند و هیچ کشوری رسماً امارت اسلامی را به عنوان حکومت قانونی افغانستان به رسمیت نشناخته و روابط دیپلماتیک خود را با آن عادی نکرده است. به عبارت دیگر، باتوجه به اینکه بیش از یک سال از بازگشت مجدد طالبان به قدرت در افغانستان می گذرد اما برخلاف دهه نود میلادی که سه کشور امارات متحده عربی، پاکستان و عربستان این گروه را به رسمیت شناخته بودند تاکنون هیچ کشوری این گروه را به رسمیت نشناخته است. این درحالی است که انتظار می رفت برخی از کشورهای نزدیک به طالبان در این اقدام پیش قدم شوند اما مسئله به رسمیت شناختن طالبان و هزینه های ناشی از آن به نظر می رسد هیچ دولتی را تاکنون قانع نکرده تا به این عمل مبادرت ورزد. از طرف دیگر، رو به وخامت رفتن وضعیت امنیتی و نشانه گرفتن کشورهای خارجی در خاک افغانستان اوضاع را برای این گروه پیچیده تر ساخته است. چنانچه که در روزهای گذشته شاهد گزارش هایی مبنی بر بسته شدن تعدادی از سفارت خانه ها در کابل هستیم. به طوری که عربستان سعودی در ۲ فوریه سفارت خانه خود را در کابل تعطیل و کارمندان خود را تخلیه و سفارت خود را پاکستان منتقل کرد.این درحالی است که طالبان مدعی بودند که این خروج موقتی است اما منابعی به خبرگزاری رویترز گفتند که سفارت عربستان به دلایل امنیتی به پاکستان منتقل شده است. همچنین روزنامه هشت صبح افغانستان به نقل از منابعی آورده است که ظاهراً سعودی ها سفارت خود را در واکنش به ممنوعیت کار کارمندان زن با سازمان های بین المللی بسته اند. اما همچنین این تحلیل نیز وجود دارد که این تخلیه براساس یک ترتیب از پیش تعیین شده برنامه ریزی شده است. این منبع همچنین احتمال بسته شدن سفارت عربستان سعودی در کابل را به دلیل افزایش تهدیدات امنیتی مطرح می کند.

با این حال، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، متحدان تاریخی طالبان ازجمله کشورهای معدودی بودند که پس از به دست گرفتن قدرت توسط طالبان در اوت ۲۰۲۱ سفارت خانه های خود را باز نگه داشتند. همچنین کشورهای دیگری همچون ایران، چین، روسیه، هند و ترکیه نیز به فعالیت خود پس از تغییر قدرت سیاسی ادامه دادند. اما به نظر می رسد خروج اخیر دیپلمات های خارجی و کارکنان سفارت از افغانستان در پاسخ به تشدید نگرانی ها از حملات احتمالی دولت اسلامی خراسان/داعش به عنوان رقیب طالبان باشد. چراکه این گروه افراطی در ماه های اخیر سفارت های روسیه و پاکستان را در کابل هدف قرار داده و سفارت خانه های دیگر را نیز تهدید کرده است. مسئله ای که امارت اسلامی را وارد چالش جدی تر کرده است.

از طرف دیگر، از آنجایی که طالبان به دنبال راه حل هایی برای مشکل شدید مسئله اعتبار خود هستند، این گروه تا حد زیادی نتوانسته اند مشکلات مردم را حل کنند. چنانچه که هنوز با چالش های بزرگی مواجه اند: مانند اینکه نیمی از جمعیت آن در آستانه قحطی قرار دارند و حملات تروریستی که اقلیت های مذهبی و قومی را هدف قرار می دهند، به یک اتفاق عادی تبدیل شده است. این در حالی است که از زمان تصرف کابل، طالبان با معرفی خود به عنوان تنها نیرویی که پس از بیست  سال جنگ داخلی قادر به ایجاد ثبات و اتحاد افغانستان شده است، به دنبال کسب اعتبار در صحنه بین المللی و داخلی  می باشد. هرچند، در این میان طالبان، گروهی به ایده انزوای افغانستان در سطح جهانی پایبند هستند.  به طوری که رهبری معتقد است که جدایی کشور ابزاری کارآمدی برای حفظ ثبات و طول عمر رژیم است.

با این وجود هرچند در تجربه قبلی  حاکمیت، طالبان دانش محدود و ابتدایی از سیاست بین الملل داشتند و کمترین علاقه به برقراری روابط دیپلماتیک اولیه با بازیگران خارجی نشان می دادند. اما اکنون آنها درصدد ایجاد رابطه بیشتر با جهان هستند. پیروزی آنها بر نیروهای افغان و تجربه رویارویی در سطحی یکسان با ایالات متحده در مذاکرات دوحه، آنها را بیشتر جسور کرده است. درواقع، بیش از بیست سال است که طالبان به دنبال بازگشت به صحنه قدرت بوده اند و اکنون که امارت اسلامی مجددا سرکار آمده است، این گروه مصمم هستند تا از سرنگونی دوباره جلوگیری کنند. چراکه رویدادهای اخیر نشان دهنده سیاست خارجی بالغ تر و عمل گرایانه تر و استفاده بیشتر از دیپلماسی است.چنانچه که از زمان تصرف کابل، امارت اسلامی به دنبال ایجاد روابط دیپلماتیک صمیمانه با چندین بازیگر دولتی و غیردولتی بوده است. مقام های طالبان هرازچندگاهی با دیپلمات ها و مقامات خارجی در افغانستان و از برخی از کشورها دیدار می کنند و در تلاش برای ایجاد روابط مستحکم و بسترسازی به رسمیت نشناختن هستند. اما خطر افزایش مراکز تروریستی، تهدید اقلیت های مذهبی و قومی، تهدید امنیت بین المللی از افغانستان و نقض حقوق بشر عامل افزایش فاصله میان طالبان و جامعه جهانی خوانده شده است.

با این حال دو مشکل اساسی وجود دارد: نخست آنکه طالبان گام های کمی در مدیریت نگرانی های امنیتی جدی کشور برداشته اند. دوم، پایان بازی طالبان کاملاً گیج کننده است.درحالی که این رژیم به دنبال مشروعیت بخشیدن به رهبری خود با اتخاذ سخنرانی ها و موضع گیری های دولتی است، جاه طلبی های بلندمدت و مسیر سیاست خارجی رژیم همچنان به سختی قابل پیش بینی می باشد(Mazzucco,2022).

با این حال، به نظر می رسد که علی رغم تلاش های طالبان مسیر تعامل با جهان برای این گروه با موانع و چالش های جدی رو به روست. تهدیدهای امینتی از مهم ترین این موانع است. چراکه منجر به بسته شدن همین تعداد اندک سفارت خانه های باز در کابل شده و یا هم دودلی و شک برای ادامه فعالیت در کابل را برای این سفارت خانه ها ایجاد کرده است. اما پرسش جدی این است که چرا بسته شدن سفارت خانه ها مهم است؟ در پاسخ باید گفت که  قطعا خروج منجر به آن می شود که دولت طالبان که تحت تحریم های بین المللی نیز قرار دارد، منزوی تر شود. به نظر می رسد که شبه نظامیان داعش با حمله یا تهدید به ماموریت های خارجی در افغانستان، سعی در تضعیف روابط طالبان با حامیان خارجی کلیدی اش و خنثی کردن تلاش های مقامات کابل برای جذب تجارت و سرمایه گذاری بین المللی دارند. چنانچه که پس از حمله داعش به یک هتل چینی در کابل در ماه دسامبر، پکن به شهروندان خود توصیه کرد که هرچه زودتر افغانستان را ترک کنند. علاوه بر این، کشورهای بیشتری ممکن است سفارتخانه های خود را در افغانستان تعطیل یا کارمندان خود را به دلیل تهدیدات امنیتی کاهش دهند. این امر همچنین در مورد سازمان ملل متحد و سازمان های غیردولتی خارجی که در افغانستان نیرو دارند نیز صدق می کند. اما به طور کلی خروج بیشتر نه تنها  ضربه ای به تلاش های طالبان برای به رسمیت شناختن بین المللی است، بلکه تلاش های جامعه جهانی را برای کاهش بحران انسانی ویرانگر که افغانستان را فراگرفته، نیز است (Siddique,2023).

به طور کلی، بسته شدن سفارت خانه ها را می توان به عنوان یک شکست برای دولت طالبان که در میانه نزاع های داخلی بر سر قدرت، درگیری با بحران های اقتصادی و انسانی در افغانستان و رویارویی با مخالفانی چون داعش تلقی کرد. چراکه این امر بر روابط دیپلماتیک بین کابل با سایر کشورهای خارجی تاثیر می گذارد. به گفته تحلیلگران حضور نمایندگی های دیپلماتیک خارجی در افغانستان مهم است و تعلیق سفارت ها بر افغانستان تاثیر خواهد گذاشت. چراکه این امر به معنای کاهش روابط دیپلماتیک است. از طرف دیگر داشتن سفارت یا روابط دیپلماتیک با کشورهایی چون عربستان سعودی به عنوان یکی از کشورهای مهم و قدرتمند جهان اسلام در تصویر طالبان در میان کشورهای اسلامی نقشی مهمی داشت. به طوری که کشورهای دیگر اسلامی را نیز تشویق به برقراری ارتباط با این گروه می کند. با این حال، در صورت تداوم وضع موجود وضعیت به مراتب برای طالبان دشوارتر و حل آن سخت تر خواهد شد.

داعش مانع جدی تعامل با جهان برای طالبان؟

همانطور که آمد کابل در روزهای اخیر به سمت انزوای بیشتر کشیده شده است. بسته شدن سفارت عربستان، طالبان را به سمت انزوای بیشتر هُل داده است. این اقدام به دلیل تهدیدات امنیتی تلقی شده است. به گفته یک منبع رسمی از وزارت خارجه عربستان سعودی، داعش درحال برنامه ریزی برای حمله به نمایندگی دیپلماتیک عربستان در کابل با استفاده از یک خودروی بمب گذاری شده بود. عربستان سعودی از معدود کشورهایی بود که در نوامبر ۲۰۲۱ سه ماه پس از تسلط طالبان بر کابل سفارت خود را بازگشایی و ۱۴ دیپلمات خود را به افغانستان فرستاد. با این حال ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان اعلام کرد که دفتر دیپلماتیک عربستان سعودی برای آموزش به ریاض سفر کرده اند و پس از یک هفته یا بیشتر به کابل بازخواهند گشت. در همین حال گزارش هایی از بسته شدن سفارت خانه های خاصی مانند ترکیه، پاکستان و امارات متحده عربی منتشر شد. درحال حاضر تنها ۱۲ سفارت خانه ازجمله ترکیه، روسیه، هند، امارات، قرقیزستان، قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، ایران، پاکستان، قطر و چین در کابل فعال هستند. در چند ماه گذشته داعش حملات تروریستی را بر سفارت روسیه و پاکستان و همچنین یک هتل چینی در قلب کابل انجام داده است.

از زمان بازگشت طالبان و علی رغم مدعی شدن اداره امارت اسلامی مبنی بر نبودن تهدید جدی از سوی داعش اما به نظر می رسد که این گروه درحال تبدیل شدن به یک رقیب فعال برای طالبان و حکومت لرزان امارت اسلامی است. در نزدیک به یک و نیم سال گذشته که طالبان بر افغانستان تسلط پیدا کردند، گروه داعش مسئولیت بیشترین حملات را در افغانستان برعهده گرفتند که در آن  طیف های مختلفی ازجمله شهروندان خارجی و سفارت خانه ها مورد هدف بودند. درواقع، با قدرت گیری طالبان بازگشت بیشتر و آزادانه گروه های اسلام گرا در خاک افغانستان پیش بینی می شد. اتفاقی که به مانند شمشیر دو سر برای طالبان عمل می کند. بهرحال، داعش یک تهدید برای امارت اسلامی است. به طوری که شماری از کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز در نشست اخیر خود از گسترش تروریسم و تهدید احتمالی داعش برای افغانستان منطقه و جهان ابراز نگرانی کردند. در این میان، ژنگ جون نماینده دایمی چین در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد که در مورد تهدید احتمالی داعش به منطقه و جهان راه اندازی شده بود گفت داعش درحال بازگشت به افغانستان و منطقه است. او همچنین از اقدامات مشترک داعش و جنبش اسلامی ترکستان ابراز نگرانی کرد و از طالبان خواست که در این مورد گام های ملموس تری بردارد. این اظهار نظرهای در حالی مطرح شد که چین یکی از هدف های مهم داعش در خاک افغانستان است که این امر تداوم روابط چین و طالبان را تحت شعاع خود قرار می دهد.

همچنین سازمان ملل متحد در گزارش جدید خود که در تاریخ ۹ فوریه به اشتراک گذاشته شد، نشان می دهد که گروه داعش در افغانستان به قاچاق مواد مخدر روی آورده و درحال توسعه فعالیت هایش در این کشور است. این گزارش همچنین روشن کرد که داعش به طور گسترده ای از فناوری های اطلاعاتی جدید و سامانه های بدون سرنشین« برای نظارت، شناسایی و حمله به اهداف با درجه دقت و کارایی بالا» استفاده می کند. علاوه بر این، سازمان ملل متحد در گزارشی آورده که داعش تهدید کرده که سفارت های چین، هند و ایران را در کابل هدف قرار می دهد. این تهدید تلاشی برای منزوی شدن بیشتر طالبان در جهان عنوان شده است.در این گزارش آمده است که شاخه محلی داعش تلاش می کند که روابط بین طالبان و کشورهای منطقه را تضعیف کنند. که این خود نشان دهنده قوی شدن داعش در افغانستان است.

اما به طور کلی باتوجه به چالش های درون گروهی طالبان و جنگ قدرتی که شکل گرفته داعش برخلاف سایر گروه های مخالف برای طالبان یک تهدید جدی باشد.تهدیدی که در صورت عدم کنترل آن اداره کنندگان جدید کابل را به انزوای بیشتر می کشانند. این درحالی است که طالبان با اقداماتشان خود را بیشتر منزوی می کنند. همچنین تحریم ها علیه طالبان به دلیل اقداماتشان توانایی این گروه برای مقابله با داعش را کمتر کرده است.چراکه این تحریم ها دسترسی طالبان به سلاح و پول را محدود و در نتیجه توانایی این گروه را برای مقابله با داعش کاهش داده است. با این حال پرسش جدی این هست که آیا داعش می تواند یک مانع مهم و جدی برای ادامه تعامل طالبان با جهان باشد؟ آیا این گروه ظرفیت ایجاد مزاحمت این چنینی را دارد؟

باید گفت که عمیق تر شدن چنددستگی در میان طالبان و تشدید جنگ بر سر قدرت از یک سو و تحریم های بین المللی و انعطاف ناپذیری طالبان در برابر خواسته ها و شرایط جامعه جهانی به دلیل قوانین سختگیرانه شان منجر به بسته بودن دست طالبان برای مبارزه با مخالفانی که می تواند موجودیت این گروه را تهدید کنند، شده است. درواقع، می توان گفت داعش درحال تبدیل شدن به رقیبی جدی و دردسرساز برای طالبان در چنین شرایطی با استفاده از این فرصت خواهد بود. این گروه با توجه به نارضایتی اعضای طالبان و جذب آنها و نشانه گرفتن امنیت شرکا و یا هم همکاران خارجی طالبان که منجر به دوراهیی برای ماندن یا رفتن کشورهای خارجی شده، طالبان را هدف قرار داده اند. در نتیجه هرچند طالبان با اعمال سختگیرانه قوانین مردم افغانستان را تحت سلطه خود گرفته اما باز شدن درهای تعامل با جهان و یا حتی حفظ کردن همان روابط حداقلی با شرکای خارجی خود را نیز دشوار و در معرض خطر قرار داده است. درنتیجه، به نظر می رسد راه برون رفت از این وضعیت اتخاد سیاست های منعطف تر برای جلب حمایت جهانی است. چراکه داعش می تواند ابزاری تاثیرگذار برای طالبان در راستای کسب حمایت بین المللی و نشان دادن توانایی خود باشد. اما حکومت داری و آینده با طالبان بسیار گیج کننده و پیچیده است. درنهایت می توان گفت که داعش نه به تنهایی بلکه با مجموعه عواملی داخلی و خارجی می تواند به عنصری مهم برای به چالش کشیدن طالبان برای تعامل با جهان، انزوای بیشتر بین المللی و زیر سوال رفتن توانایی این گروه باشد.

منابع

Mazzucco,Leonardo Jacopo Maria(2022), “Toward a New Foreign Policy for the Taliban? A Timid Thaw in the Afghan Great Cold”, https://www.fairobserver.com/politics/toward-a-new-foreign-policy-for-the-taliban-a-timid-thaw-in-the-afghan-great-cold/

Siddique,Abubakar(2023), “The Azadi Briefing: A Diplomatic Exodus From Afghanistan”, https://www.rferl.org/a/azadi-briefing-embassies-closing/32265536.html