زنان افغانستان در میانه آتش طالبان و فراموشی سرد جامعه جهانی روزهای تاریک تری را تجربه خواهند کرد

۱۷ اسفند(حوت)۱۴۰۱-۲۰۲۳/۳/۸

با گذشت بیش از هجده ماه از زمان روی کار آمدن دوباره طالبان به قدرت، از همان روزهای نخستین زنان افغانستان در خط مقدم نبرد در خیابان های کابل برای حفظ دستاوردها و خواسته هایشان جنگیدند و به نیرویی هرچند اندک اما مقاوم و پایدار در برابر امارت اسلامی بدل شدند. این درحالی است که هرچند امارت اسلامی وعده ایجاد شرایط مناسب را برای بازگشت زنان به کار داده بودند اما اعمال و تحمیل قوانین سخت گیرانه در تمامی بخش های زندگی و بازگشت زنان به پستوهای خانه و حذف آنان از اجتماع تنها دستاوردی بود که امارت اسلامی برای زنان اعمال کرد. اکنون نیز بیش  از۶۰۰ روز است که زنان از آموزش محروم شده اند و این مسئله افغانستان را به تنها کشوری تبدیل کرده که تحصیل زنان در آن ممنوع اعلام شده است. طالبان در نخستین کنفرانس مطبوعاتی که در ۱۷ آگوست ۲۰۲۱ برگزار شد که به دنبال آن بودند که وجهه تندرو این گروه را ملایم نشان دهند در مورد زنان صحبت کردند اما روشن نبود که منظور طالبان از اینکه زنان می توانند در «چهارچوب اسلام» تحصیل و کار کنند، چیست؟ به طوری که در ادامه و در همان ماه های نخست یکی از اقداماتی که در راستای حذف زنان صورت گرفت حذف وزارت زنان و جایگزینی آن با وزارت امر به معروف بود که بسیاری از دستورالعمل های سخت گیرانه از همین جا آمد. سپس در دسامبر ۲۰۲۲ طالبان با صدور فرمانی زنان افغان را از کار در سازمان های غیردولتی منع و چندروز قبل تر از آن نیز دستور مشابهی بر ممنوعیت تحصیل زنان در دانشگاه ها صادر کرد. این گروه همچنین پناهگاه های خشونت خانگی را را تعطیل کرده. زندگی زنانی که از زندگی عمومی کنار گذاشته شده به ۲۰ سال پیش باز گرداندند.

از طرف دیگر، دانشگاه های افغانستان درحالی شروع می شوند که همانطور که آمد مطابق فرمان طالبان در ماه دسامبر دختران اجازه ورود به دانشگاه ها را ندارند. در پی این اقدام شماری از دختران در روز دوشنبه در یک حرکت نمادین مقابل دانشگاه کابل جمع شدند و درس خواندند. همچنین در حرکتی دیگر گروهی از دانشجویان دختر از پسران و استادان در نامه ای خواستند که دانشگاه را در تاریخ ۱۵ اسفند/حوت تحریم و بر سر کلاس های درس حاضر نشوند. در پی این اقدام تعدادی از دانشجویان پسر دانشکده ادبیات دانشگاه بلخ از حضور در کلاس درس خودداری کردند. در این نامه خطاب به پسران آمده است که «اعتقاد داریم، دستان تان آغشته به خون مردم نیست، گلوله ای به سوی انسانی شلیک نکرده اید و بمبی را در جایی منفجر نکرده اید و وجدان دارید، می دانید که ما با چه کابوس هایی وارد دانشگاه شده ایم». در این نامه همچنین ذکر شده است که گروه طالبان تنها از شما خواسته که به صنف های درسی بیایید اما این برخلاف آرمان های مشترک ما برای یک افغانستان مترقی، خودکفا، آزاد و برابر است. این دختران به پسران افغانستان متذکر شده اند که شما سه ماه قبل با شعار « یا همه یا هیچ کس» درس باشکوهی را درج تقویم مبارزات مدنی افغانستان کردید. در همین رابطه، آمینه محمد معاون دبیر کل سازمان ملل متحد در پیامی که توسط صندوق جهانی سازمان ملل برای آموزش در شرایط اضطراری و بحران پخش شده، گفته که بیش از ۵۰۰ روز است امارت اسلامی در افغانستان حق آموزش دختران بالاتر از کلاس ششم را انکار کرده است. او از  جامعه جهانی خواست که برای رسیدگی به نیازهای آموزشی و حقوق دختران افغانستان به اتحاد خود ادامه دهد.

از طرف دیگر،وضعیت آموزشی زنان در افغانستان درحالی در شرایط ناامیدکننده ای قرار دارد که گزارش های تکان دهنده ای نیز از وضعیت حقوق بشر به ویژه زنان در افغانستان به نشر می رسد. به طوری که در تازه ترین مورد نماینده بریتانیا در شورای حقوق بشر با اشاره به قیودات طالبان علیه زنان می گوید نیمی از جمعیت افغانستان در خانه هایشان زندانی اند. به گفته او خشونت خانوادگی درحال افزایش است و دختران به جای رفتن به مدرسه و برنامه ریزی آزادانه برای آینده با سرنوشت ویرانگر ازدواج اجباری مواجه می شوند. همچنین روزنامه واشنگتن پست در گزارشی که در ۴ مارچ منتشر شد، آورده است که طالبان با تغییر قوانین ازدواج جان هزاران زنی که طلاق گرفته اند را در معرض خطر قرار داده اند. براساس این گزارش، قاضی ها و وکلای مدافع سابق افغانستان برآورد کرده اند که هزاران زن افغان بدون رضایت شوهرانشان در حکومت پیشین طلاق گرفته اند که درحال حاضر با خطر زندانی شدن و طلاق رو به رو هستند. اما آنچه در این مدت مسلم است این مسئله است که دستورات و فرمان های مربوط به زنان نه از کابل و ارگ ریاست جمهوری بلکه از قندهار و در میانه اختلافات درون گروهی صادر می شود. به طوری که روزنامه بریتانیایی سندی تایمز در مقاله ای با عنوان «حقوق زنان طالبان را تقسیم کرده است» در ماه فوریه عنوان کرده بود که طالبان بر سر حقوق زنان در افغانستان  اختلاف نظر دارند. در این مقاله آمده بود که در ماه آینده درحالی مدارس پس از تعطیلات زمستانی باز می شود که امید چندانی به تحقق آرزوی دختران برای نشستن در کلاس درس وجود ندارد.

 اما این وضعیت بر زنان افغانستان در شرایطی است که تاکنون جامعه جهانی هیچ اقدام جدی را در دستور کار خود علیه طالبان انجام نداده و طالبان با پیامد جدی از سوی جهان مواجه نشده است. این درحالی است که به نظر می رسد دست گذاشتن بر مسائل حقوق بشری از سوی جامعه جهانی طالبان را از ادامه مسیر باز نمی دارد و این شیوه موفق نبوده. استراتژی های مانند منزوی کردن، تحریم مانع ادامه فعالیت طالبان نشده است.  در همین رابطه سیگار یا اداره بازرس ویژه ایالات متحده در افغانستان نیز معتقد است که طالبان تاکنون با هیچ پیامد قابل توجهی از سوی جامعه جهانی برای ممنوعیت تحصیل، آموزش و مشارکت حرفه ای زنان رو به رو نشده است. این اداره در ماه فوریه گفته بود که علی رغم فرستاده شدن بسته های پول به افغانستان، طالبان با هیچ پیامد قابل توجهی در مورد ممنوعیت آموزش، تحصیل و کار زنان از سوی جامعه جهانی مواجه نشده است.

اما از طرف دیگر، اعمال محدودیت های موجود علیه طالبان منجر به فشاری مضاعف بر زنان شده است. چنانچه که گروه بین المللی بحران در گزارش تازه خود که در روز ۲۳ فوریه منتشر کرد، در مورد پیامد محدودیت هایی که طالبان علیه زنان وضع کرده است و کاهش کمک های بشردوستانه در واکنش به این محدودیت ها هشدار داد.  در این گزارش آمده است که « اهداکنندگان کمک های بشردوستانه از افغانستان روگردان می شوند. زیرا از محدودیت های طالبان بر آزادی های اساسی زنان متنفر شده اند. در همین رابطه گرام اسمیت، کارشناس ارشد این سازمان در افغانستان عنوان کرد که قطع کمک ها برای ارسال پیام به طالبان درباره حقوق زنان، وضعیت را برای همه افغان ها بدتر می کند. شماری از سازمان های بین المللی در واکنش به این اقدام های طالبان، فعالیت بشردوستانه خود را به صورت موقت در افغانستان متوقف کردند و هشدار دادند که تا زمان بازگشت کارکنان زن به محل کار، فعالیت نمی کنند. پس از صدور فرمان های طالبان و اعتراض گسترده در داخل و بیرون از افغانستان، امینه محمد و مارتین گریفیث معاونان دبیر کل سازمان ملل متحد در سفرهای جداگانه به افغانستان رفتند و با رهبران طالبان بر سر لغو فرمان های صادر شده علیه زنان را لغو نکردند، بلکه از سازمان ملل خواستند که کرسی افغانستان را به نماینده این گروه بسپارد و همچنین رژیم این گروه را به عنوان حکومت افغانستان به رسمیت بشناسد. مارتین گریفیث در پایان سفرش به افغانستان گفت که ممکن است محدودیت های وضع شده علیه زنان باعث دلسردی اهداکنندگان کمک به افغانستان شود. او همچنین گفت که سازمان ملل در سال ۲۰۲۳ برای ارائه کمک های بشردوستانه به مردم افغانستان ۴٫۶ میلیارد دلار نیاز دارد اما در وضعیت کنونی چشم انداز امیدوارکننده ای برای به دست آوردن این مبلغ وجود ندارد».

گروه بین المللی بحران در بخش دیگر گزارش خود آورده است که هبت الله آخوندزاده، رهبر طالبان به دلیل اعتقاد شخصی بر وضع محدودیت ها علیه زنان پافشاری می کند و می خواهد اقتدارش را به گروه طالبان و مردم افغانستان نشان دهد. به گفته گروه بین المللی بحران، با وجود واکنش های فراوان از سراسر جهان به محدودیت های وضع شده علیه زنان در افغانستان، موضع رهبری طالبان در کوتاه مدت تغییر نخواهد کرد(crisisgroup,2023). درواقع، محدودیت های طالبان از یک سو و محدود شدن کمک های جامعه جهانی زنان را بیشتر از گذشته تحت فشار قرار داده است. سازمان بین المللی دیده بان حقوق بشر در این زمینه می گوید که با وجود تلاش هایشان برای بهتر شدن وضعیت مردم افغانستان و تامین حقوق به حق آنان، طالبان تلاش های آنان را تضعیف کرده و گام های مثبتی را که سازمان های بین المللی از سال ۲۰۲۱ برای کاهش بحران انسانی برداشته بودند، ازبین رفته برده اند و با این رویکرد زمینه را برای رقم زدن فاجعه ای عظیم تر فراهم کرده اند. دیده بان حقوق بشر می گوید که براساس دستور اولیه طالبان، زنان و دختران افغان از مارچ ۲۰۲۲ از تحصیل در سطح بالاتر از پایه ششم محروم اند و سایر احکام زنان را از اکثر مناصب دولتی منع کرده اند. هیچ کشوری در جهان وجود ندارد که حقوق بشر زنان و دختران در آن بیش از این سرکوب شود. محدودیت های تازه طالبان اکنون به یک عامل اصلی تشدید بحران انسانی در افغانستان تبدیل شده است. بسیاری از سازمان های بین المللی هم عملیات بشردوستانه خود را به حالت تعلیق درآورده اند یا حتی افغانستان را ترک کرده اند. زیرا ادامه فعالیتشان به معنای نقض اصول اصلی فعالیت های بشردوستانه  شامل رعایت بی طرفی، انسانیت و استقلال است. برخورد طالبان با زنان و محروم کردن آنان از فعالیت در بخش توزیع کمک های بشردوستانه میان مردم در بدترین زمان ممکن رخ داد. بیش از یک سال است که اکثر مردم افغانستان از ناامنی غذایی و سوءتغذیه رنج می برند و ۲۰ میلیون نفر در حال حاضر در شرایط بحرانی یا اضطراری ناامنی غذایی حاد قرار دارند. ازجمله بیش از شش میلیون نفر که در آستانه شرایط قحطی اند. تقریباً ۹۰۰ هزار کودک و ۸۰۰ هزار زن باردار و شیرده در حال حاضر سوءتغذیه شدید دارند. زنان و دخترانی که از قبل هم محدودیت های زیادی را تحمل می کردند، حالا در بدترین وضعیت به سر می برند. زیرا نه کاری دارند و نه حقوقی. آنها از بدیهی ترین حقوق اولیه محروم اند و برای دریافت کمک های بشردوستانه با موانع بیشتری مواجه اند. اما به باور دیده بان حقوق بشر، اکنون تغییر طالبان و تشویق آنان به معکوس کردن مسیری که در پیش گرفته اند، اصلا ممکن نیست. چراکه این گروه علی رغم پیامدهای مشخص اقتصادی و ژئوپلتیکی اقدام هایشان، این محدودیت ها را حفظ می کنند و صراحتاً به دنبال توجیه سیاست هایشان با استنادهای تحریف شده از قوانین اسلامی اند که نشان می دهد مواضع آنان تغییرناپذیر است. آنها در مورد وضعیت زنان به صورت آشکار و حتی در رسانه ها اظهاراتی زن ستیزانه بیان می کنند. برای طالبان اصلا اشکالی ندارد که علناً اعلام کنند زنان در رتبه ای پایین تر از مردان قرار دارند. طالبان درخواست های مکرر نهادها و آژانس های متعدد سازمان ملل و رهبران دیگر کشورهای دارای اکثریت مسلمان مانند ترکیه و سازمان همکاری های اسلامی و حتی عربستان سعودی را برای تغییر رویکرد فعلی شان رد کرده اند(Sifton and Abbasi,2023).

اما پیامد دیگر اعمال  این روند محدودیت منجر به آن شده که دختران به آموزش های دینی روی بیاروند. رویترز گزارش داده که با ممنوعیت آموزش دختران، ثبت نام دختران در مدارس دینی افغانستان به صورت چشمگیری افزایش یافته است. منصور مسلم مدیر یک مدرسه دینی به خبرگزاری رویترز گفت که با بسته شدن مدارس دخترانه، تعداد دختران دانش آموز در این مدرسه ۴۰ درصد افزایش یافته است. کارمندان یک مدرسه دینی در قندهار نیز به رویترز گفتند که تعداد دانش آموزان در این مرکز دینی در سال گذشته دو برابر شده و به حدود ۴۰۰ نفر رسیده است. افرادی که در ۱۰ استان افغانستان با رویترز مصاحبه کرده اند، معتقدند که مراجعه دختران به مدارس دینی به خاطر آموزش، دوست یابی و خروج از خانه صورت گرفته است. دولت پیشین افغانستان در ابتدای سال ۲۰۲۱ از ثبت حدود ۵ هزار مدرسه دینی در افغانستان خبر داد. مطابق با این آمار، در مجموع حدود ۳۸۰ هزار شاگرد در این مدارس ثبت نام کرده بودند که حدود ۵۵ هزار تن آنان را زنان تشکیل می داد. اشلی جکسون، از مدیران مرکز پژوهش درباره گروه های مسلح به رویترز گفته است درحالی که مدارس دینی نمی تواند جای مکتب رسمی را بگیرد اما یکی از آخرین راه های یادگیری برای دختران و زنان باقی مانده است. او همچنین گفت: گزینه های تحصیل برای زنان در حال از بین رفتن هستند. بی اعتمادی عمیقی نسبت به آموزش رسمی علی رغم شمولیت آموزش های دینی در مکاتب وجود دارد(Greenfield and Yawar, 2023).

بنابراین، به نظر می رسد که طالبان با اعمال قوانین سختگیرانه علیه زنان در یک سال و نیم گذشته ایند گروه را تهدیدی جدی علیه موجودیت و بقای خود می دانند.تسلط روایت زن ستیزانه طالبان در یک سال و هشت ماه گذشته نشان دهنده این امر است که اجازه فعالیت زنان به معنای محدودیت و یا هم در معرض خطر قرار گرفتن حکومت طالبان است. پس روند صعودی محدودیت بر زنان در حالی که جامعه جهانی سیاست ضعیفی در برابر طالبان داشته نشان می دهند که زنان افغانستان در صورت تداوم روند موجود و بی تفاوتی جهان در شرایط بسیار دشوارتری مواجه خواهند شد. هرچند زنان افغانستان اکنون نسبت به دور اول حکومت طالبان اقدامات مبارزه جویانه تحسین برانگیزی را دارند اما این اقدامات کافی نبوده و برای فرار از بحران موجود نیازمند حمایت های جدی تر و گسترده تری در سطح بین المللی است. چنانچه که نبود حمایت کافی از سمت جهان در شرایطی که بحران اقتصادی و انسانی زنان را آسیب پذیر تر کرده آینده را دشوار و طالبان را جسورتر خواهد کرد.

منابع

Crisisgroup(2023), “Taliban Restriction on Women’s Right Deepen Afghanistan’s Crisis”, https://www.crisisgroup.org/asia/south-asia/afghanistan/329-taliban-restrictions-womens-rights-deepen-afghanistans-crisis

Sifton,John ,Abbasi,Fereshta(2023), “Can the Taliban Be Convinced to Revers Course?”, https://www.hrw.org/news/2023/02/12/can-taliban-be-convinced-reverse-course

Greenfield,Charlotte, Yawar,Mohammad Yunus(2023), “Doctor?Engineer? As dream fade, Afghanistan girls turn to madrasas”, https://www.reuters.com/world/asia-pacific/doctor-engineer-dreams-fade-afghan-girls-turn-madrasas-2023-02-16/