آیا طالبان به تنهایی، قادر به شکست داعش ولایت خراسان خواهد بود؟

۲۱ اردیبهشت (ثور) ۱۴۰۱ – ۱۱/ ۵/ ۲۰۲۳

جاناتان فنتون هاروی

جاناتان فنتون هاروی روزنامه نگار و پژوهشگر مسائل بحران انسانی، درگیری  و نزاع، تحولات ژئوپلیتیک و مسائل بشردوستانه در خاورمیانه و شمال آفریقا می باشد. نویسنده در مطلب تحلیلی حاضر به بیان این مسئله پرداخته است که گروه های وابسته به داعش، همچون دولت اسلامی ولایت خراسان با تلاش جهت سوء استفاده از نارضایتی های محلی و خلاء قدرت در کشور افغانستان، به دنبال تزلزل و تضعیف حکومت طالبان برآمده و بدین ترتیب سبب ساز برانگیختن نگرانی هایی گردیده است که به دنبال خود ضرورتی از مداخلات منطقه ای برای سرکوب و خاتمه دادن به این معضل را به همراه دارد. به باور نویسنده، گرچه طالبان با اتخاذ برخی اقدامات و تلاش ها توانسته اند گسترش و پیشرویِ داعش ولایت خراسان را محدود و مهار سازد، لیکن این گروه همچنان برای فلج کردن حاکمیت طالبان در افغانستان، ممانعت از توانایی این گروه برای مهار فعالیت های ترویستی خود، اشاعۀ آنها به منطقه و فرامنطقه و برپایی خلافتی فرامرزی تلاش کرده و در حالی که طالبان برای مقابله با انزوای بین المللی دست و پنجه نرم می کند، این نگرانی وجود دارد که طالبان در بلند مدت و به تنهایی قادر به دفع و مهار کامل دولت ولایت خراسان نباشند. مطلب حاضر توسط نازنین نظیفی برای سایت تحلیلی کلکین ترجمه شده است.

به گزارش مقامات آمریکایی در ۲۶ آوریل ۲۰۲۳، طالبان یکی از عاملانِ ارشد گروه دولت اسلامی ولایت خراسان که ترتیب دهنده و هماهنگ کنندۀ حملۀ تکان دهنده به میدان هوایی کابل در ماه اوت سال ۲۰۲۱ با حدودا ۱۸۰ کشته از جمله ۱۳ سرباز آمریکایی بوده است را، کشته اند.

 طبق گزارش های ارائه شده، از آنجایی که طالبان به اقدامات و تلاش های خود جهت از بین بردن رهبران ارشد داعش و خنثی سازیِ تهدید فزاینده آنها افزایش داده است، حمله بر این عامل داعش ولایت خراسان در ماه آوریل در جنوب افغانستان صورت گرفت.

در حالی که از ظواهر امر چنین بر می آید که گویی طالبان دست برتر را در به کارگیریِ اقداماتی به منظور مقابله با این گروه داشته اند، لیکن باید گفت خشونت و سبعیتِ تحمیل شده از جانب گروه دولت اسلامی ولایت خراسان هنوز خاتمه نیافته و همچنان نیز وجود دارد. چنانچه این گروه درصدد اخلال در تحقق اهداف طالبان برای ارائۀ حکومتداریِ قوی و مسلم خویش بر افغانستان، و همچنین نجات از تنگناهای اقتصادی وخیم کشور بوده است.

ضمن آنکه این گروه به نحوی توانسته با عملیات های ضدتروریسمِ طالبان سازگاری یافته و به تلاش های تازه ای جهت ترور شخصیت های برجسته طالبان نیز مبادرت کرده اند که این جریان نه تنها مسبب ایجاد نگرانی هایی دررابطه با تداومی از حملات این گروه در داخل این کشور، بلکه سرریز آنها به خارج از افغانستان نیز گردیده است.

طبق گفتۀ ابراهیم باهیس، تحلیلگر افغانستان در گروه بین المللی بحران به وب سایت نیوعرب، “ایالات متحده اعلام کرده است که طالبان طراح اصلی و مغز متفکر بمب گذاری فرودگاه کابل را کشتند؛ هرچند مشخص نیست که آیا او یکی از کشته شدگان است یا اصلا این فرد شخص دیگریست. هرچند این دست تلفات ضربۀ مهمی به این گروه خواهد بود، با این وجود به دلیل ماهیتِ غیرمتمرکزِ عملیاتِ آنها، بعید به نظر می رسد که این دست اقدامات حملاتِ جاریِ دولت اسلامی ولایت خراسان را متوقف سازد.”

از زمان تشکیل داعش شاخۀ ولایت خراسان در سال ۲۰۱۵، این گروه حملات متعددی را علیه افغانستان صورت داده و دامنۀ خشونتش سراسر پاکستان و افغانستان را فراگرفته است. این گروه بر روی مسائلی چون نارضایتی ‌های محلی و فقر فزاینده سرمایه گذاری کرده و در عین حال نیز از مناطق و فضاهای فاقد حاکمیت مقتدر و عملی، و همچنین جذب افراد محلی، زندانیان سابق، جداشدگان از طالبان و حتی جنگجویان خارجی در صفوف خود بهره برداری و سوء استفاده می کند.

این گروه نه تنها مسئول هدف قرار دادن طالبان و دارایی های سابق ایالات متحده و ناتو می باشد، بلکه مسئول ارتکاب برخی از فجیع ترین اعمال در افغانستان از جمله حمله به زایشگاه ها، بیمارستان ها، مدارس دخترانه و کشتن زنان باردار و پرستاران نیز هست.

گرچه ارتباطات مابین داعش ولایت خراسان و همچنین داعش هسته اصلی و مرکزی (ISC) کاملا آشکار و روشن نیست، اما براساس گزارش مرکز مبارزه با تروریسم، اطلاعات دریافتی به طریق مستقل و آزاد حاکی از آن هستند که داعش مرکزی در هدایت و تأسیس داعش ولایت خرایان طی سال های اولیه خود نقش داشته، ضمن آنکه وجوه و مبالغی را نیز به این شاخه از داعش انتقال و ارائه داده است.

اما در رابطه با اختلافات داعش ولایت خراسان با طالبان باید گفت که این گروه تروریستی، شکل و قالبِ “ناسیونالیسم” طالبان را برخلاف دیدگاه خود جهت ایجاد یک خلافت فرامرزی دانسته و آن را تقبیح و محکوم نموده اند. همچنین داعش ولایت خراسان گروه طالبان را به دلیل پذیرش سرمایه گذاری ها و همچنین کمک های بشردوستانه از سوی آنچه آنها دولت های «کافر» یا «دشمن» می خوانند -از جمله چین، آمریکا، ایران و دیگران- متهم کرده است.

با وجود آنکه دولت اسلامی ولایت خراسان به دلیل اقدامات و تلاش های ضدتروریستی صورت گرفته علیه این گروه، از زمان اوج اولیه خود در سال ۲۰۱۶ رو به افول و ضعف گذاشته است، اما گویی ظاهرا پس از عقب نشینیِ بی سرو سامان و آشفتۀ ایالات متحده در سال ۲۰۲۱ جان تازه ای گرفته باشد.

گزارش وزارت خارجه ایالات متحده که در فوریه منتشر شد، در سال ۲۰۲۱ اعلام کرد که “گرچه تخمین دقیق شمار ستیزه جویان این گروه امری دشوار است، اما دولت اسلامی ولایت خراسان با حدود ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ ستیزه جو همچنان یک دشمن سرسخت محسوب می شود.”

طبق اظهارات دکتر آنتونیو جیوستوزی پژوهشگر ارشد موسسه خدمات رسانی متحد سلطنتی به وب سایت نیوعرب، “در حال حاضر داعش ولایت خراسان از به راه انداختن جنگی چریکی علیه طالبان دست کشیده است، چراکه تشخیص داده در حال حاضر قدرت مقابله با این گروه را ندارد.” او افزود: «در عوض این گروه اکنون بر کارزار و عملیاتی از حملات تروریستی و ایجاد یا حفظ شبکه ‌های زیرزمینی تمرکز دارد. طالبان نیز با گسترش شبکه های اطلاعاتی خود در حال مقابله با آنها می باشند.”

از آنجایی که داعش ولایت خراسان در حال حاضر منابع محدودی در اختیار دارد، برای به دست آوردن پوشش رسانه ای قابل توجه، از جمله در مورد مقامات برجسته طالبان و همچنین خارجی ها، بر انجامِ حملاتِ برجسته و خبرساز متمرکز گردیده اند. چنانچه می توان گفت داعش ولایت خراسان گروه های زیادی من جمله طالبان، مقامات دولتی و نظامی، اقلیت ‌های مذهبی، سازمان ‌های کمک ‌رسان خارجی، و نیروهای ایالات متحده و ناتو را آنهم غالبا با میزان موفقیت بالا در حملات خود، مورد هدف قرار داده اند.

با این حال در ماه های اخیر، به ویژه پس از خروج ایالات متحده، دولت اسلامیِ ولایت خراسان نوک پیکان خود را به سمت هدف قرار دادن دارایی های کشورهایی مانند چین و روسیه گرفته است که از زمان تسلط طالبان به دنبال ایجاد روابط در افغانستان بوده اند.

حرکت ها و اقداماتی از این دست، به ویژه زمانی که طالبان درصدد کسب رسمیت یابی جهانی و جذب سرمایه گذاری های بین المللی برای نجات اقتصاد افغانستان می باشند، با هدف فلج کردن حاکمیت طالبان در افغانستان و ممانعت از توانایی این گروه برای مهار فعالیت های داعش ولایت خراسان انجام می شود. در حال حاضر اما چنین به نظر می رسد که طالبان ضمنِ پیشبرد فزایندۀ تلاش های خود در این راستا، توانسته اند گسترش و پیشرویِ داعش ولایت خراسان را محدود و مهار سازد.

چنانچه به گفتۀ ابراهیم باهیس، “-عملیات- ضدشورش طالبان علیه داعش ولایت خراسان، به نحوی چشم گیر تغییر یافته است. باید گفت واکنش های نخستین طالبان  با استفاده از جمع آوری اطلاعات و پرونده سازی جمعی علیه سلفی ها، بی حساب و کتاب و بدون برنامه ریزی بود.” اما به گفتۀ باهیس، “در طول یک سال گذشته، نیروهای امنیتی طالبان تمایل خود در انجام حملاتی بسیار دقیق علیه مخفیگاه های داعش در سراسر افغانستان را نشان داده اند؛ که این خود حاکی از آن بوده که ظرفیت جمع آوری اطلاعات طالبان به طور قابل توجهی افزایش یافته است.”

ابراهیم باهیس اضافه کرد که “از زمان کشته شدن محمد داوود مزمل، والی طالبان در ولایت بلخ توسط داعش، حملات طالبان علیه مخفیگاه ‌های داعش سرعت گرفته است و این خود نشان می‌ دهد که تمرکز مجدد بر تهدید داعش ممکن است توسط بالاترین سطوح و رده ‌های قدرت در طالبان هدایت و پیش برده شود.»

اما به طور کلی باید گفت درحالی که طالبان به واقع داعش ولایت خراسان را تضعیف کرده است، اما در همین راستا سوالاتی نیز مطرح می گردد مبنی براینکه احتمالاتی از امکان اغراق طالبان در میزان موفقیتِ اقدامات و تلاش های ضدشورش خود علیه داعش ولایت خراسان و کم اهمیت جلوه دادن تهدید این گروه نیز وجود دارد. بدین ترتیب، در حالی که طالبان به مبارزه با انزوای بین المللی ادامه می دهند، این نگرانی وجود دارد که طالبان در بلند مدت و به تنهایی قادر به دفع و مهار کامل دولت ولایت خراسان نباشند.

چنانچه نگرانی ‌های جدیدی پیرامون ظرفیت و توانایی داعش ولایت خراسان در انجام حملات فرامرزی نیز به وجود آمده است. همان طورکه ژنرال مایکل کوریلا، رئیس ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا در ماه مارس ۲۰۲۳ اذعان کرد که این گروه قادر خواهد بود به منافع ایالات متحده یا غرب آنهم “در کمتر از شش ماه و بدون کوچکترین اخطار و هشداری” حمله کند. وی افزود که این موارد به احتمال زیاد در اروپا یا آسیا رخ خواهد داد.

به هرروی درحالی که پیش ‌بینی ‌های پیشین ایالات متحده در مورد حمله قریب ‌الوقوع داعش ولایت خراسان همچون هشدار پنتاگون در اکتبر ۲۰۲۱ مبنی بر اینکه حملات ممکن است در عرض شش تا ۱۲ ماه رخ دهند، محقق نشد؛ اما مقامات آمریکایی همچنان بر امکانس از رخ دادن حملات از سوی این گروه تاکید دارند.

به گفتۀ ابراهیم باهیس، “یک ترس و نگرانی حقیقی مبنی بر صورت گرفتن حملاتی از سوی داعش ولایت خراسان در خارج از افغانستان وجود دارد تا از این طریق توجهات بین المللی را به خود معطوف ساخته و ادعای طالبان مبنی بر اینکه ممانعت در تبدیل افغانستان به پناهگاهی امن برای گروه های فراملی را تضعیف کنند.»

طبق مشاهدات و بررسی های امیرا جادون و اندرو میلنز، تحلیلگران مرتبط با فعالیت های داعش ولایت خراسان، “هرگونه اقدام ضد تروریسم از سوی ایالات متحده آنهم بدون هیچ چارچوب منطقه ای مستحکم و قابل اطمینان، احتمالا کوتاه مدت و بی اثر خواهد بود و این چنین طالبان به تنهایی برای مقابله با داعش مبارزه خواهند کرد.”

به استدلال آنها، در عوض کشورهای منطقه از جمله چین، روسیه، پاکستان و ایران که در آینده افغانستان و درراستای آمال و اهداف اقتصادی خود در آنجا نقش بیشتری خواهند داشت، به احتمال زیاد به جریانِ حضور داعش به امید ایجاد ثبات خواهند رسیدگی خواهند کرد.

منبع: www.newarab.com