مشت آهنین طالبان بر روند تولید مواد افیونی غیرقانونی در افغانستان: آیا امارت اسلامی پیروز سیاست ضدمواد مخدر خواهد بود؟

۱۸ تیر(سرطان)۱۴۰۲-۲۰۲۳/۷/۹

ملا هبت الله رهبر منزوی، مقتدر و کمتر دیده شده طالبان در ماه آپریل۲۰۲۲ و در مارچ ۲۰۲۳ طی دو فرمانی کشت و تولید مواد مخدر در کشوری که یکی از تولیدکنندگان عمده مواد افیونی غیرقانونی در جهان بود را ممنوع اعلام کرد. تصمیمی که در ابتدا به نظر می رسید نتیجه بخش نخواهد بود. چراکه قبل از اینکه طالبان در اوت ۲۰۲۱ قدرت را به دست بگیرند، تجارت غیرقانونی تریاک، به پرداخت هزینه های شورش آنها کمک می کرد و ملاها کشاورزان را به کشت خشخاش تشویق می کردند  و از تجارت این محصول مالیات می گرفتند.از طرف دیگر، بخش بزرگی از درآمد در بخش های جنوبی از کشت و فروش این محصول تامین می شود. اما اجرای پیوسته آن به ویژه در بخش های جنوبی کشور نتایج تامل برانگیزی را در پی داشته است. چنانچه که در حالی که افغانستان همچنان بزرگترین تولیدکننده تریاک در جهان است، روزنامه انگلیسی زبان تلگراف در گزارشی آورده که طالبان « موفق ترین مبارزه با مواد مخدر در تاریخ بشر» را اجرا کرده است به طوری که این روزنامه در گزارش ۱۱ تیر خود از کاهش هشتاد درصدی کشت خشخاش در افغانستان صحبت کرده است. همچنین، نهاد آلسیس و دیوید منسفیلد محقق و نویسنده مواد مخدر در افغانستان، در گزارشی آورده اند که طالبان چشم خود را بر تجارت و قاچاق مواد مخدر نیز بسته اند. به گفته این گزارش، به نظر می رسد که این تلاش مستمر نتیجه داده است. چراکه براساس تصاویر ماهواره ای با وضوح بالا از استفاده از زمین توسط تجزیه و تحلیل نهاد السیس Alcis در استان هلمند، کشت خشخاش از بیش از ۱۲۰۰۰۰هکتار در سال ۲۰۲۲ به کمتر از ۱۰۰۰ هکتار در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است که این کاهش مهم است زیرا بیش از نیمی از کشت سالانه تریاک در افغانستان به طور سنتی در هلمند انجام می شود. چراکه آب و هوای مطلوب در این استان امکان برداشت سالانه تا سه محصول خشخاش را فراهم می کند: زمان برداشت محصول بهاره و تابستان در هلمند دقیقاً دلیلی است که چرا طالبان تلاش های خود را برای مبارزه با مواد مخدر در هلمند و مناطق اطراف آن متمرکز کرده اند.

اما از طرف دیگر، دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل در گزارش تازه خود اعلام کرده است که افغانستان در سال ۲۰۲۲ بیشترین تریاک جهان را تولید کرده است. در این گزارش آمده که این کشور یکی از تولیدکنندگان عمده متامفتامین یا کریستال در منطقه است. این گزارش همچنین می گوید که میزان زمین های تحت کشت کوکنار ۲۸ درصد در این سال بیشتر شد و تولید جهانی تریاک در سال ۲۰۲۲ به میزان ۷۸۰۰ تن رسید. اما در این گزارش به این مسئله نیز اشاره شده است که با توجه به ممنوعیت تولید مواد مخدر در سال ۲۰۲۳ این محصول کاهش و سطح تولید تریاک پایین بیاید. علاوه بر این، براساس تحلیل ها، اکنون کشت گندم بر چشم انداز منطقه اصلی تولیدکننده تریاک افغانستان، ولایات جنوبی و جنوب غربی، که حداقل در ده سال گذشته سالانه حدود ۸۹۰ درصد تریاک افغانستان را تولید می کرده، تسلط دارد. براساس تحقیق تازه دیوید منفسیلد در ولایت ننگرهار یکی از ولایت های مهم تولیدکننده تریاک تا پایان ۲۰۲۳ تنها مناطق کوچکی از کشت خشخاش وجود داشت درحالی که در این مناطق کشت همچنان ادامه دارد و حتی ممکن است افزایش یافته باشد. در بخش هایی از شمال شرق، مانند بدخشان واضح است که زمینه برای پایین ترین سطح کشت خشخاش از زمان ممنوعیت طالبان فراهم شده است. در کوتاه مدت این ممنوعیت برای همه دست اندرکاران تولید و تجارت تریاک فاجعه بار نبود. کشاورزان و تاجران ثروتمند به دلیل افزایش قیمت ها سود برده اند. قیمت تریاک تا اوت ۲۰۲۱ زمانی که طالبان به قدرت رسیدند، نسبتاً پایین بود و در آن زمان قیمت تریاک افزایش یافت. این افزایش قیمت انگیزه بی چون و چرای کشاورزان برای کشت خشخاش در فصل رشد ۲۰۲۱/۲۰۲۲ بود. سپس در پی اعلام ممنوعیت آوریل ۲۰۲۲ قیمت ها بیشتر افزایش یافت. دیوید منسفیلد می گوید تا نوامبر همان سال« قیمت تریاک در جنوب و جنوب غربی تقریباً به ۳۶۰ دلار در هر کیلوگرم و در شرق به ۴۷۵ دلار در هر کیلوگرم افزایش یافت، سه برابر قیمت در نوامبر ۲۰۲۱٫

داده های سال ۲۰۰۱-۲۰۲۳از استخراج تریاک توسط-منبع: شبکه تحلیلگران افغانستان

آیا سیاست  سایه چماق های طالبان بر مزارع کشت خشخاش پاسخگو خواهد بود؟

اما به طور کلی، براساس گزارش های متعدد رسانه ها، واحدهای مبارزه با مواد مخدر طالبان موفق به کاهش شدید کشت تریاک در افغانستان شده اند. با نظارت رسانه های بین المللی چنین عملیاتی ممکن است به کاهش تقریباً ۸۰ درصدی کشت تریاک در سال جاری در کشور منجر شده باشد که در گذشته نه چندان دور ۸۵ درصد تریاک جهان را تشکیل می داد. علی رغم این امید که این امر باعث کاهش قابل توجه در دسترس بودن تریاک در بازار شده است، حفظ این سرعت ممکن است برای طالبان در میان مدت و بلندمدت دشوار باشد. چراکه این عملیات ها همانطور که آمد به دنبال فرمان هیبت الله آخوندزاده رهبر طالبان  مبنی بر غیرقانونی بودن کشت مواد مخدر ازجمله خشخاش در سراسر افغانستان صورت گرفته است. وزارت داخله طالبان در یک کنفرانس خبری در کابل این فرمان را اعلام کرد و هشدار داد «اگر کسی این فرمان را نقض کند، محصول فوراً از بین می رود و با متخلف طبق قوانین شرعی رفتار خواهد شد». در آن زمان بسیاری در صداقت طالبان برای اجرای این فرمان تردید داشتند که درواقع به درآمدزایی خود این گروه ضربه می زد. با این حال، اجرای گسترده آن به برتری بی چون و چرای آخوندزاده و وزن شورای قندهار در تصمیم گیری امارت اسلامی اشاره دارد. سایر جناح ها ازجمله حقانی که کنترل وزارت کشور را در دست دارند، حداقل درحال حاضر در صف تقویت قدرت قرار گرفته اند. طالبان تمام صداهای درست را در مورد این ممنوعیت به راه انداخته اند و تلاش می کنند توانایی خود را برای کاهش سریع کشت خشخاش به نمایش بگذارند نه فقط به این دلیل که در اسلام غیرقابل قبول است بلکه به دلیل مسئولیت واقعی آنها برای رسیدگی به اپیدمی اعتیاد به مواد مخدر در کشور.  به طوری که تخمین زده می شود که افغانستان حداقل ۳٫۵ میلیون معتاد به مواد مخدر داشته باشد. اما سوال بزرگتر این است که آیا این ممنوعیت در کشوری فقیر که تعداد فقرا از ۱۹ میلیون در سال ۲۰۲۰ به ۳۴ میلیون نفر در سال ۲۰۲۲ رسیده است و هزاران کشاورز برای امرار معاش خود به کشت خشخاش وابسته هستند، پایدار است یا خیر. در همین رابطه،  گزارش هایی از تظاهرات خشونت آمیز کشاورزان علیه طالبان و کشته شدن دست کم یک نفر توسط سربازان طالبان وجود دارد. این در حالی است که در گذشته میلیون ها دلاری که جامعه بین المللی برای ریشه کن کردن کشت خشخاش در این کشور هزینه کرد، به شدت شکست خورد. زیرا برنامه های معیشت جایگزین یا شروع نشد و یا از نظر کشاورزان سود بسیار کمتری داشت. آیا سربازان چماقدار طالبان می توانند کاری را انجام دهند که جامعه جهانی نتوانست به آن دست یابد؟ دلایل واقعی برای شک در توانایی گروه برای پایبندی طولانی مدت به وعده خود وجود دارد. به همین ترتیب، اینکه آیا طالبان می توانند اجرای فرمان را با همان شور و اشتیاق در ولایات دورتر گسترش دهند؟  چرا که در حال حاضر، عملیات ها فقط در ولایات قابل دسترسی مانند ننگرهار، قندهار و هلمند متمرکز شده است که توسط برخی روزنامه نگاران نظارت می شود.ولایات داخلی نیز مانند بدخشان تاکنون از چنین عملیاتی مصون بوده اند. از همه مهم تر ساده لوحانه است که تصور کنیم اقتصاد مواد افیونی که طبق گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل (UNODC) 1.8 تا ۲٫۷میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ تخمین زده شده است، آنقدر شکننده است که توسط یک کمپین یکبار تخریب محصولات در برخی استان ها مختل می شود. ارزش کل مواد افیونی، شامل مصرف داخلی و صادرات بین ۹ تا ۱۴ درصد تولید ناخالص داخلی افغانستان بوده است که از ارزش صادرات مجاز کالاها و خدمات رسمی ثبت شده آن بیشتر است. تجارت عظیم توسط کارتل های منطقه ای و چند ملیتی با شبکه های غیرقانونی پیچیده در سراسر منطقه اداره می شود. سیاستمداران، کارمندان نیروهای امنیتی و حتی طالبان بخشی از این پیوند همزیستی بوده اند که از مبالغ هنگفتی سود می برند. در میان اقدامات ضد خشخاش طالبان، در ماه مه ۲۰۲۳ مقدار بی سابقه ای از مواد مخدر افغانستان که توسط کارتل های  کشورهای همسایه منتقل شده بود، تقربیاً ۲۵۰۰ کیلوگرم در هند کشف شد. مواد مخدر از افغانستان همچنان به قاره آفریقا، سریلانکا، استرالیا و کشورهای اروپایی می رسد. به سادگی غیرقابل تصور خواهد بود که همه ذینفعان بدون دعوا در این تجارت پایان دهند.

طالبان زمانی که در کل تجارت مواد مخدر مشارکت می کردند، فاقد امکانات لازم برای از بین بردن چنین شبکه ای بزرگ بودند. امارت اسلامی افغانستان برای موفقیت باید تلاش های خود را با جامعه منطقه ای و بین المللی هماهنگ کند، کاری که از خود نشان نداده است. درحالی که طالبان در حال حاضر، در تلاشی احتمالی برای نشان دادن توانایی خود برای اداره مسئولانه کشور و پاسخگویی به نگرانی های بین المللی در مورد مواد مخدر، موضع خود را حفظ کرده اند، این دستاورد به خوبی می تواند با چشم انداز احیای مقیاس کشت خشخاش در میان مدت تا بلندمدت موقتی باشد(D’Souza,20230.

اما طالبان ب دنبال چیست؟

مجموعه ای از عوامل و دلایل گوناگون را می توان در پسِ این تصمیم یافت. نخست آنکه، ممنوعیت مصرف مواد مسکر، عنصر آشکاری از دیدگاه امارات در مورد نقش یک دولت اسلامی در حمایت و اجرای رفتار صحیح مسلمانان است. به طوری که هیبت الله آخوندزاده رهبر طالبان در فرمان خود در آوریل ۲۰۲۲ می گوید که نافرمانی ها با «رویه های شرعی» روبرو خواهند شد. اما از طرف دیگر، این فرمان را می توان به عنوان مکانیزمی برای کنترل اعضای طالبان توسط رهبری این گروه عنوان کرد. چراکه در مناطق تحت کنترل طالبان، برخی از فرماندهان طالبان خودشان کشت حشیش و تجارت محصولات آن را برعهده داشتند. علاوه بر این، به نظر می رسد مصرف گسترده حشیش در میان مردم و مشارکت اعضای طالبان در آن به عنوان زنگ خطری برای این گروه است. علاوه بر دستورات دینی علیه مالیات بر این مواد، نگرانی های داخلی در مورد مصرف نیز وجود دارد: در دهه گذشته، اعتیاد به مواد مخدر به ویژه هروئین به یک مشکل بزرگ در افغانستان و نگرانی جدی برای افکار عمومی تبدیل شده است. در نتیجه، تمایل به نشان دادن توانایی خود برای سرکوب حضور گسترده مواد مخدر و مصرف آنها نیز ممکن است پشت این ممنوعیت ها بوده باشد. روندی که می تواند حمایت حامیان مخالف با کشت مواد مخدر را به همراه داشته باشد اما این همراهی می تواند مخالفت بالقوه کشاورزان و تاجران مواد مخدر را تعدیل کند؟ همچنین به نظر می رسد که تصمیم طالبان برای اعلام ممنوعیت تریاک تنها چند ماه پس از به قدرت رسیدن و نیز عزم آنها برای اجرای آن ممکن است متوجه ناظران بین المللی نیز باشد. مبارزه با تولید و قاچاق مواد افیونی یکی از سطوح استراتژیک تعامل بین افغانستان و جهان است و احتمالاً تنها سطحی است که طالبان می توانند به ایجاد روابط غیرمناقشه برانگیز و همکاری مثبت با اکثر بازیگران بین المللی امیدوار باشند. هر موفقیت بزرگی در این سمت می تواند برای طالبان تحسین های بسیار مورد نیاز را به همراه داشته باشد، حداقل به عنوان یک شریک قابل اعتماد در مبارزه با مواد مخدر. طالبان ممکن است امیدوار باشد که اشکال ویژه ای از حمایت اقتصادی و همکاری برای حمایت از سیاست مبازره با مواد مخدر خود را جلب کند. آنها حتی ممکن است امیدوار باشند که این امر، مسیر آنها را برای شناخت آسان کند.

دستاوردهای طالبان در مبارزه با مواد مخدر تاکنون مطمئناً چشمگیر به نظر می رسد. اگرچه داده های جامعی در مورد کشت حشیش و تولید متا هنوز به دست نیامده است اما واضح است که امارات حداقل به طور موثر و شدیدی کشت تریاک را در فصل رشد ۲۰۲۲۲/۲۳ کاهش داده است. این کاهش به ویژه با توجه به این که برای دو دهه جمهوری مورد حمایت بین المللی نتوانسته کاری نزدیک به این انجام دهد، چشمگیر است. این درحالی است که این نتیجه تنها با اولین حاکمیت طالبان در دهه نود مطابقت دارد.

اما این سوال مهم نیز وجود دارد که قطع ناگهانی تولید تریاک توسط طالبان، از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و سیاسی چقدر پایدار خواهد بود؟ پیامد اصلی تحریم ها اقتصادی خواهد بود. با افزایش قیمت تریاک پس از ممنوعیت از دست دادن درآمد حتی شدیدتر خواهد شد. توقف کامل اقتصاد مواد مخدر، به ویژه تولید، تجارت و صادرات تریاک نه تنها برای بسیاری از خانواده ها بلکه برای اقتصاد ملی نیز ضربه بزرگی خواهد بود.دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل تخمین زده است که ارزرش ناخالص بالقوه اقتصاد مواد افیونی در دهه ۲۰۱۰ ازجمله صادرات معادل تقریباً نیمی از کل تولید ناخالص داخلی قانونی افغانستان بوده و به اشتغال حدود یک چهارم میلیون نفر کمک کرده است. چنین کاهش ناگهانی درآمد ملی، مطمئناً بحران انسانی را تشدید خواهد کرد بر افغانستان از زمان تسخیر قدرت توسط طالبان تاثیر گذاشته است. برای درآمد دولت نیز این ممنوعیت ها عواقبی در پی خواهد داشت. در گذشته طالبان از کشاورزان تریاک با عشر و تاجران با عوارض گمرکی مالیات می گرفتند. در مارس ۲۰۲۳ طالبان حتی مالیات رسمی را که از زمان به قدرت رسیدن بر صادرات مواد افیونی وضع کرده بودند، حذف کردند و هزینه های مبادلات را برای تجارت فرامرزی کاهش دادند. طالبان باید بدانند که اگر شبکه های بین المللی و ملی تجارت مواد مخدر افغانستان برای همیشه از بین برود، ضرر مالی برای افغانستان غیرقابل اندازه گیری خواهد بود. به نظر می رسد که در حال حاضر این ممنوعیت به کشاورزان به ویژه کشاورزان فقیرتر ضربه زده است اما تاجران از هرگونه عواقب در امان مانده اند. سیاست دولتی که به جیب مردم ضربه می زند به ویژه وقتی تبعیض آمیز دیده می شود، همیشه مخاطره آمیز است.اما برخی مناطق مانند پنجشیر تخار و بلخ کانون مخالفان طالبان هستند.اما در نهایت همه چیز بستگی به این امر دارد که آیا این ممنوعیت در سال دوم و بعداز آن ادامه می یابد. سال ۲۰۲۴ و سال های آینده آزمون واقعی برای سیاست ضد مواد مخدر طالبان خواهد بود(Foschini and Bjelica, 2023).

درواقع، مجموعه ای از عوامل مانند شرایط اقتصادی، وضعیت حکمرانی طالبان در داخل و نزاع درون گروهی طالبان بر سر قدرت، شبکه های خارجی مواد مخدر که از تولید این محصول در افغانستان سود می برند و حمایت جامعه جهانی از طالبان می تواند تسهیل کننده یا چالش آفرین برای سیاست های ضد مواد مخدر طالبان و تداوم روند آن باشد.

منابع

Fischini,Fabrizio and Bjelica, Jelena(20230, “Taleban Bans on Drugs: What is the Emirate’s counter-narcotics agenda?”, https://www.afghanistan-analysts.org/en/reports/economy-development-environment/taleban-bans-on-drugs-what-is-the-emirates-counter-narcotics-agenda/

D’Souza, Shanthie Mariet(2023), “The Taliban’s Unsustainable War on Drugs”, https://thediplomat.com/2023/06/the-talibans-unsustainable-war-on-drugs/