طاق ظفر پغمان آیینه استقلال افغانستان(۱۷)

۱۵ شهریور(سنبله)۱۴۰۲-۲۰۲۳/۹/۶

بناهای تاریخی همواره با هدف های مختلف ساخته می شود که نمایانگر حادثه یا رویداد و یا هم پدیده های خاص یک بازه زمانی است. چنانچه که گاهی یک بنا نماد شکوه و قدرت یک پادشاهی،زمانی نشان دهنده زیبایی و هنر یک دوره خاص، گاهی نشانه پیروزی یک پادشاه در جنگ و گاهی هم برای یادبود و زنده نگه داشتن یاد و خاطره مقاومت های مردمان یک کشور است که روایت گر خاموش تاریخ یک ملت هستند. در این میان افغانستان به عنوان کشوری که محل تلاقی تمدن های مختلف بوده در دل خود بناهایی را دارد که با معماری خود حکایت گر پیروزی ها و شکست ها بوده است. در این بین، یکی از بناهایی که برای افغانستان و مردمانش نماد پیروزی، غرور و افتخار است، طاق ظفرِ پغمان در نزدیکی کابل است که یادآور استقلال این کشور از بریتانیا است که توسط امان الله خان، پادشاه اصلاح طلب افغانستان ساخته شد و اکنون به بنایی مهم برای شهروندان افغانستان مبدل شده که هرساله در روز استقلال در گرد آن جمع می شوند و از این روز تجلیل می کنند.

پغمان که اغلب به عنوان پایتخت باغ کشور شناخته می شود، در کنار تپه های دیدنی نزدیک کابل قرار دارد. مملو از درختان صنوبر، زیبایی بی نظیر کوهستانی افغانستان با معماری چشمگیر اروپایی آن تضاد دارد. پغمان شهری در تپه های نزدیک به کابل پایتخت افغانستان با جمعیتی عمدتا پشتون و تاجیک است. باغ های مهم پغمان یکی از جاذبه های گردشگری مهم است و به همین دلیل این شهر به عنوان پایتخت باغ های افغانستان نیز شناخته نی شود.

پادشاه امان الله خان که در اواخر دهه ۱۹۲۰ یک مقصد تعطیلات محبوب در میان نخبگان بود، پس از بازگشت از سفر خود به اروپا، با الهام از سبک معماری اروپایی، شهر را بازسازی کرد. طاق ظفر، طاق دروازه الهام گرفته شده از طاق پیروزی پاریس، یکی از بناهای تاریخی در باغ های نفس گیر است. قلعه نوساز تپه پغمان که بر فراز شهر قرار دارد، یک جاذبه توریستی مهم و یک مکان تفریحی مجلل است. پس از بازگشت ملک امان الله خان و ملکه ثریا طرزی از اروپا در سال ۱۹۲۸ امان الله خان کارشناسان خارجی را برای طراحی مجدد کابل به این کشور آورد. در آن زمان در ورودی پغمان دروازه ای به سبک اروپایی ساخت. پغمان که در اصل یک دهکده کوچک در پایین هندوکش بود، که همانطور که آمد به واسطه باغ هایش برای ثروتمندان معروف بود. در طول جنگ شوروی-افغانستان در دهه ۱۹۸۰ پغمان یک میدان اصلی جنگ بود و از بمباران حکومت تحت حمایت شوروی و شورشیان مجاهد رنج می برد. بیشتر ساختمان ها ویران شده و ساکنان فرار کرده بودند. اندکی از آن باغ های پررونق و بقایای طاق ظفر باقی ماند. پس از تشکیل دولت کرزی، طاق بازسازی شد و تا ماه مه ۲۰۰۵ تکمیل شد. سایر بخش های آسیب دیده باغ های سابق نیز بازسازی شدند. در سال ۲۰۱۴ یک قصر جدید به نام قلعه تپه پغمان به روی عموم باز شد.

شاه امان الله، معروف به غازی امان الله خان آن حاکم افغانستان بود که کشورش را به سمت استقلال کامل از نفوذ بریتانیا هدایت کرد. امان الله که پسر مورد علاقه حبیب الله خان بود، بلاقاصله پس از ترور پدرش در سال ۱۹۱۹، زمانی که بریتانیا کبیر نفوذ و تاثیر قابل توجهی بر امور افغانستان داشت، تاج و تخت را در اختیار گرفت. او در سخنرانی تاج گذاری خود استقلال کامل از بریتانیای کبیر را اعلام کرد. وی به شدت ضد انگلیس بود و قصد داشت معاهده ای را که به بریتانیا فرصت کنترل سیاست خارجی افغانستان را می داد، از بین ببرد. انگلیسی ها در برابر این حرکت وی مقاومت کردند و به همین ترتیب جنگ سوم آنگلو-افغان در سال ۱۹۱۹ آغاز شد. اما این جنگ تنها به یک سری درگیری ها بین ارتش افغانستان و ارتش هند بریتانیایی که از تبعات سنگین جنگ جهانی اول خسته شده بود، محدود گشت. در نهایت، معاهده صلح برای پایان جنگ سوم انگلیس-افغانستان طبق «پیمان راولپندی» در ۸ آگوست ۱۹۱۹ امضا شد. پس از آن امان الله در سال ۱۹۲۶ عنوان خود را از «امیر» به «پادشاه» تغییر داده و سری اصلاحاتی را اجرایی ساخت. اما به دلیل برخی تحولات، شاه امان الله در ژانویه ۱۹۲۹ از سلطنت کناره گیری و در ماه می افغانستان را برای تبعیدی دائمی به ایتالیا و سوئیس ترک کرد. اما در مورد اصلاحات شاه امان الله باید گفت که دره پغمان درغرب شهر کابل در دهه ۱۹۲۰ مرکز پروژه پادشاه امان الله برای یک تفرجگاه تابستانی برای نخبگان کابل بود. که بعداً تبدیل به محل برگزاری جشن های ملی و لویه جرگه شد. این منطقه در طول دهه ۱۹۸۰ این منطقه به شدت تحت تاثیر جنگ بین مجاهدین و دولت کمونیستی قرار گرفته است.

طاق ظفر، طاق پیروزی است که توسط شاه امان الله خان ساخته شده است. علاوه بر اینکه نماد آزادی و کرامت مردم صلح دوست افغانستان است به مکانی برای گردشگری نیز تبدیل شده است. پیش از این نیز پغمان در اوایل قرن بیستم یک اقامتگاه تفریحی با ویلاها و کلبه ها در پایین رشته کوه هندوکش بود. حتی پس از تبدیل شدن به میدان جنگ شوروی و افغانستان در دهه ۱۹۸۰، این روستا به عنوان یک گریز تابستانی برای مردم محلی از شهر باقی ماند. در جلوی باغ ها طاق ظفر قرار دارد، طاق پیروزی که توسط پادشاه امان الله خان برای بزرگداشت استقلال این کشور از بریتانیا در سال ۱۹۱۹ سفارش داده شد. این دروازه که توسط یک معمار ترک طراحی شده است، شبیه بناهای تاریخی به سبک اروپایی مانند طاق پیروزی پاریس یا طاق تیتوتس رم است. در پایان قرن بیستم، طاق به دلیل جنگ داخلی پس از خروج شوروی از افغانستان  در سال ۱۹۸۹ آسیب جبران ناپذیری دید، اما از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵ بازسازی شد.

همانطور که آمد پادشاه امان الله خان، پادشاه سابق افغانستان، پس از استقلال این کشور در پی جنگ سوم انگلیس و افغانستان در سال ۱۹۱۹ ساخت این طاق را آغاز کرد. بدون شک کشورهایی که پس از مبارزه به آزادی و استقلال می رسند، برای یادآوری و بزرگداشت مبارزات خود به سراغ ساخت نمادها می روند و با گرامیداشت روز استقلال از این نمادها بازدید می کنند. علاوه بر اینکه طاق ظفر نمادی برای یادآوری استقلال کشور و ادای احترام به شهدای افغانستان است، جایگاهی برای توصیف قاطعیت و ایستادگی کامل دلیرمردان افغان در برابر متجاوزان انگلیسی به شمار می رود. امان الله خان پادشاه پیشین افغانستان برای اولین بار در پغمان کابل استقلال این کشور را اعلام کرد. از این رو طاق ظفر ساخته شده در پغمان نماد آزادی مردم دلیر افغانستان به شمار می رود. این بنای تاریخی پس از بازگشت پادشاه امان الله خان و ملکه ثریا طرزی از اروپا در سال ۱۹۲۸ ساخته شد. امان الله کارشناسان خارجی را برای طراحی مجدد کابل به کار گرفت. یک معمار ترک طاق پیروزی را طراحی کرد. در آن زمان، در ورودی پغمان، یک دروازه تاریخی به سبک اروپایی شبیه به طاق پیروزی در پاریس اما کوچکتر ایجاد کردند. پغمان به یک اقامتگاه تعطیلات و همچنین پایتخت تابستانی تبدیل شد. طاق بازسازی شد و توسط وزارت اطلاعات و فرهنگ در سال ۲۰۰۵ تکمیل شد. سایر قسمت های آسیب دیده باغ نیز بازسازی شد. این مکان یک بار دیگر به یک مکان توریستی محبوب تبدیل شد و مورد علاقه ساکنان کابل است. در دهه ۲۰۱۰ این طاق بیشتر بازسازی شد. این طاق نماد آزادی مردم افغانستان، یادبود شهدای جهاد و یک بنای تاریخی زیبا در پغمان محسوب می شود(Ahmadi,2022).

معماری طاق ظفر

در وسط طاق و بر سقف طاق و دیوارها حروف و نقش های بیشماری بر تمامی سقف ها و دیوارها نقش بسته اند. از آنجایی که برای اولین بار استقلال افغانستان در این مکان رقم خورده  این طاق نماد پیروزی و یاد همه شهدایی بود که برای استقلال افغانستان جان خود را فدا کردند.

برفراز تاق ظفر پغمان لوحه سنگی سفیدی قرار داشت که در آن متن ذیل حک گردیده بود: «به تقدیر مظفریت و تذکار و جانبازی های یگانه نخبه آمال افغانستان و قهرمان قوم پرست و با وجدان الغازی الاعظم اعلحضرت امیر امان الله خان که بدو جلوس خود جهت تحصیل حیات باشرف و رهایی زندگانی منفور ملت عزیز خود اعتصام آزادی مغصوبه و استرداد حقوق مشروعه جامعه افغان را بر عهده غیرت گرفته متعاقباً در سایه جدیت عزم و قیام فوق العاده خویش تا ۲۸ اسد ۱۲۹۸ استقلال استقلال نامخه افغانستان را حصول نمود. این بنای مفخرت احتوا که شاهد بعث بعد الموت است صیفیف پغمان مینو نشان بنام تاق الظفر بنا کرده باشد و نیز اسمای همان جوانان سرفروش که در طی اثبات فداکاری و جدیت شهید راه استقلال و حریت گشته، کارنامه های مقدس خودشان را سرمشق حیات ما و اولادان ما گذاشته اند، در حواشی این رواق ثبت گردیده تا آئینه صحنه خونین مجاهدین و تاریخ سربهای شهریار شجاعت قرن ما بوده و برای آئینه اخلاف افغانستان محرک غلیان قومی و تازیانه عبرت ملی باشد). باید گفت که حواد و تحولات افغانستان این بنا را نیز به مانند سایر بناهای تاریخی تحت تاثیر خود قرار داده و آسیب های جدی به آن وارد نموده است به گونه ای که از لوحه هیچ چیزی باقی نمانده است. با مساعد شدن وضعیت امنیتی و آغاز بازسازی در افغانستان تا حدی تاق و لوحه آن ترمیم شد و در معرض دید مردم قرار گرفت.

این طاق از لحاظ ساختمانی به شیوه رومنسک که منشا آن روم غربی بوده، ساخته شده. این نوع طاق های هلالی در افغانستان نیز در عصر غزنوی ها متداول گشت و در دوره های بعدی نمونه های آن دیده می شود. علاوه بر طاق های هلالی هر دو طرف آن چارستون پایه به شیوه قدیم رومی نیز وجود دارد که سرستونی های آن با گل و برگ تزئین شده. در این بنا از خشت علاوه بر عنصر اساسی ساختمان به عنوان وسیله تزئین در اکثر قسمت های آن استفاده شده و روی آن در مجموع پلستر کاری است.در نهایت، باید گفت که این طاق که یادآور استقلال است و جنگ های افغانستان در دوره های بعدی و یادآور جشن ها و تحولات مهم افغانستان است، به مکانی غرورآمیز تبدیل شده است.

منابع

Ahmadi,Saida(2022), “Taq-e-Zafar; symbol of freedom of Afghans & historic site”, https://thekabultimes.com/taq-e-zafar-symbol-of-freedom-of-afghans-historic-site/