افغانستان: روایتگر زنانی متحمل مشقات و نهان از نظر
۸ مهر (میزان) ۱۴۰۲ – ۳۰/ ۹/ ۲۰۲۳
سانچیتا باتاچاریا
سانچیتا باتاچاریا همکار پژوهشیِ موسسۀ مدیریت تعارض است. پورتال تروریسم جنوب آسیا (SATP) که مطلب حاضر را منتشر ساخته، به انتشار مطالبی در راستایِ بازبینی و بررسیِ اطلاعاتی از مقولات مرتبط با حوزۀ جنوب آسیا پرداخته و محصول موسسۀ مدیریت تعارض است. نویسنده در مطلب حاضر با مطرح ساختن محدودیت های اعمال شده از سوی طالبان بر زنان و تضییع حقوق آنها، و همچنین با ذکر اشاراتی موردی در رابطه با انجام حملات و حوادث خشونت آمیزِ برنامه ریزی یا طراحی شده بر روی زنان و دختران افغان جهت سرکوب و منکوبِ مستمر آنها، به وخامت شرایط زنان در افغانستان و پایمال ساختن تعمدی حقوق این قشر از جامعه با روی کار آمدن مجدد طالبان در اوت ۲۰۲۱ پرداخته؛ و با هشدار پیرامون تداوم این وضعیت، چنین اذعان می دارد که در صورت پیش رفتن بستری نابرابر و تبعیض آمیز از تعدیِ تعمدی و متمادیِ طالبان بر زنان و چشم بستن بر تبعیض های جنسیتی بر این قشر از جامعه و نقض حقوق مسلم آنها، تصور آینده ای امیدبخش برای زنان دشوار خواهد بود. مطلب حاضر توسط نازنین نظیفی برای سایت تحلیلی کلکین ترجمه شده است.
از زمان تسلط طالبان بر افغانستان در اوت سال ۲۰۲۱، جامعۀ زنانِ این کشور که ۴۹٫۵ درصد از کل جمعیت را تشکیل می دهند، در حال تجربۀ مشقت، شکنجه، و خشونتی شدید و طاقت فرسا می باشند. چراکه آزادی و انتخاب های شخصی، و همچنین موجودیت و یا حق زندگیِ آنها در قبضۀ قدرت و مشت رژیم طالبان قرار دارند. چند مورد از فرامین طالبان نسبت به زنان در شش ماه گذشته، خود حکایت از ماهیتِ مستولی در سبعیتی دارد که این رژیم بی رحم بر زنان افغانستان روا داشته است؛ چنانچه زنانی از هر قشر و طبقه اجتماعی بازداشت شده، تازیانه و شلاق خورده، مورد تجاوز جنسی قرار گرفته، ربوده شده، مورد حمله قرار گرفته و یا حتی کشته شده اند.
در همین راستا می توان به یاد آورد که طالبان در ۱۹ سپتامبر ۲۰۲۳، ندا پروانی، یکی از اعضای «جنبش خودجوش معترض افغانستان» را همراه با همسر و فرزند چهار ساله شان در منطقه خیرخانه واقع در شمال کابل بازداشت کردند. متعاقبا او به مکان نامعلومی منتقل گردید و تا کنون نیز طالبان در رابطه با این اتفاق هیچ گونه بیانیه رسمی صادر نکرده است.
همچنین در تاریخ ۲۳ اوت ۲۰۲۱ نیز زنی در محل سکونت خود در میدان قره باغی در حوزه چهارم پلیس شهر غزنی، مرکز ولایت غزنی به ضرب گلوله کشته شد. فرمانده امنیتیِ طالبان در ولایت غزنی نیز این اتفاق را تایید کرد.
یا از دیگر شو طبق گزارشی ارائه شده در تاریخ ۸ اوت ۲۰۲۳، افراد مسلح ناشناسی در قریه مسجد غلامحسن خان درحوزه دوم پلیس ولسوالی امام صاحب ولایت قندوز، زن باردار ۲۸ ساله ای به نام مهدیه را (که آموزگار بود) مثله کرده، و پیش از کشتن او، گوش ها، بینی و زبانش را بریدند. مقامات محلی طالبان این اتفاق را نیز تایید کردند.
همچنین در تاریخ ۵ اوت ۲۰۲۳، زنی به نام معصومه در قریه جیلم‌خور ولسوالی خواجه غار از ولایت تخار، توسط مهاجمان ناشناس سر بریده شد.
از دیگر سو می توان رویدادی دیگر اشاره کرد. چنانچه دو آموزگار زن (به نام های زهرا حیدری و شریفه رستمی) وابسته به دارالعلوم اتفاق واقع در مرکز ولایت بامیان، به خاطر استقبال از سرپرست وزارت معارف طالبان، حبیب الله آغاز که به بامیان سفر کرده بود، توسط طالبان مورد ضرب و شتم قرار گرفتند.
یا در موردی دیگر در تاریخ ۱ ماه می ۲۰۲۳، مولوی متقی «فرماندۀ» قرارگاهِ فرماندهی امنیتی طالبان در ولایت پنجشیر، به زور وارد خانه ای در قریه فروبل در بازارک، مرکز این ولایت شده و زنی را مورد تجاوز جنسی قرار داد.
همچنین در جریانی دیگر به تاریخ ۲۷ آپریل ۲۰۲۳، پسر یک “فرمانده” طالبان در ولایت غور همراه با نیروی ستیزه جویی از گروهش، پس از آنکه موفق نشدند به دختر جوانی در منطقه صاد سیاه شهر فیروزکوه تجاوز کنند، او را به ضرب گلوله از پای در آورند. هرچند هویت ضارب در رسانه ها افشا نشد.
مورد دیگر در تاریخ ۱۳ آپریل ۲۰۲۱ روی داد، زمانی که پزشکی زن به نام ذاکره رحمانی توسط افراد مسلح ناشناسی در نزدیکی روستای چنزی در مسیر شاهراه تخار-قندوز در ولایت تخار کشته شد. شوهر مقتول نیز شدیدا در جریان این حادثه مجروح گردید. طالبان به خانواده قربانی هشدار داد که چیزی از جزئیات این حادثه به رسانه ها مطرح نسازند.
تاثیر هراس انگیر و مخربِ این حوادث خشونت آمیز با بستری احاطه کننده و فراگیری از فضای سرکوب که موجودیت زنان در افغانستان را در معرض خطر قرار داده است، ترکیب گشته است. محبوبه سراج، فعال حقوق زنان و عضو شبکه زنان افغان، در مجموعه مستند اسکای نیوز، «به مبارزه طلبیدن با طالبان: زنان در جنگ در افغانستان» که در ۷ دسامبر ۲۰۲۲ در یوتیوب منتشر شد، چنین بیان می کند که: “ما در افغانستان در حال انقراض هستیم. طالبان نمی خواهند زنان وجود داشته باشند… به همین دلیل است که مدرسه نیست، کار نیست، به همین دلیل است که قرار نیست زنان در خیابان راه بروند… “
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در سخنرانی خود در ۶ فوریه ۲۰۲۳ و در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک اعلام کرد که زنان و دختران در افغانستان اکنون به دلیل قوانینی که آنها را از زندگی عمومی منع می کند “در کشور خود تبعید شده اند”.
بر اساس گزارشی خلاصه از مشاوره های زنان در سطح کشور که در سپتامبر ۲۰۲۳ توسط یوناما منتشر شد: … ۸۰ درصد از زنان خاطرنشان کردند که توان و قدرت آنها برای انجام فعالیت های درآمدزا کاهش یافته است. برای ۶۲ درصد نیز جریان چنین بوده است که اجرای فرامین طالبان آنهم با شدتی فزاینده و بدون استثناء، به عقب نشینی بیشتر آنها در حوزه خصوصی منجر شده است. طبق گزارشات، آزار و اذیت، ارعاب، و خشونت در خیابان هم از سوی طالبان و هم توسط برخی مردان عادی جامعه واقعیتی است که به طور فزاینده برای زنانی که به عنوان افراد متمرد و سرپیچی کننده از احکام دیده می شوند، امری رایج است. شایان ذکر است که زنان از مسائل روانشناختی از جمله افسردگی، بی خوابی، ناامیدی و بی انگیزگی، اضطراب، ترس، پرخاشگری، انزوا و افکار خودکشی صحبت کردند.
علاوه بر موارد فوق الذکر، با توجه به فرامین و احکام کلیِ مختلفی که هر از گاهی از سوی طالبان صادر و زنان را از نقش آفرینی در عرصه های مختلف حذف می کند، تصویری جزئی از اعمال احکام خشونت آمیز بر زنان از چشم انداز ولایتی به شدت دلخراش و تلخ است. طالبان برای سرکوب و حذف حقوق زنان در سراسر کشور بسیار دقیق و ریزبینانه عمل کرده اند. چنانچه می توان اشاره کرد که مقامات طالبان در ۱۵ می ۲۰۲۳ و در ولایت دایکندی، یک پست بازرسی ایجاد کرده و زنان و دختران را به دلیل بی حجابی مورد آزار و اذیت، ارعاب و بازداشت قرار می دهند.
همچنین طالبان در ماه آپریل ۲۰۲۳ زنان را از شرکت در جشن های عید فطر در ولایت های تخار و بغلان منع کردند. ضمن آنکه در همان ماه، مقامات طالبان در ولایت غزنی تمامی رسانه های محلی را از پخش اعلان های تجاری ضبط شده با صدای زنان منع کردند. همچنین در طالبان در ماه مارس ۲۰۲۳، طالبان ایستگاه رادیویی صدای بانوان در ولایت بدخشان که توسط زنان اداره می شد را به دلیل پخش موسیقی در ماه رمضان تعطیل کردند.
جدای از محرومیت دختران جوان افغانستان از تحصیلات عالی، طبق دستور وزارت آموزش عالی در ۱۸ دسامبر ۲۰۲۲، دانشجویان دختر و مؤسسات آموزشی برای دختران نیز مستقیما تحت هدف رژیم طالبان قرار گرفته اند. در تاریخ ۳ ژوئن ۲۰۲۳، بالغ بر ۶۰ دانش آموز دختر در «مدرسه نسوان کبدآب» و ۱۷ دانش آموز دختر در «مدرسه نسوان فیض آباد» _ هر دو در ولسوالی سانچارک ولایت سرپل_ مسموم شدند. یا از سوی دیگر، در تاریخ ۱۱ آپریل ۲۰۲۳، مهاجمانی ناشناس لیسه/دبیرستان دخترانه ای را در روستای شوخک ولسوالی شهر صفا در ولایت زابل به آتش کشیدند که در نتیجۀ این اتفاق تمامی اسناد اداری و کتاب های نگهداری شده در ساختمان مدرسه سوزانده شد. پیش از این، در ۲۹ مارس ۲۰۲۲ و در اثر انفجار نارنجک در داخل یک کلاس درس ابتدایی دخترانه در ولسوالی قوش تپه ولایت جوزجان نیز، دو دختر کشته و شش دختر دیگر مجروح شدند.
عفو بین الملل در ۲۷ ژوئن از طالبان خواست تا بدون قید و شرط مطیع الله ویسا، موسس «راه قلم» و یکی از حامیان برجسته آموزش دختران را آزاد کنند و چنین بیان شد که «طبق قوانین بین المللی حقوق بشر، بازداشت خودسرانه مطیع الله ویسا نقض آزادی بیان و اجتماعات مسالمت آمیز است.» وی در ۲۷ مارس ۲۰۲۳ و توسط واحد اطلاعات طالبان در کابل بازداشت شد.
از دیگر سو باید گفت محدودیت های اعمال شده بر جمعیت زنان افغانستان همچنین همراه با اعمال محدودیت های ناروا و تبعیض آمیز رژیم بر سیستم مراقبت های بهداشتی، به صدور بخش نامه ها و دستورالعمل های مختلف بهداشتی و پزشکی از سوی طالبان منجر شده است. به عنوان مثال، همانطور که در جولای ۲۰۲۳ گزارش شد، وزارت صحت عامه طالبان اعلام کرد که تنها مردان حق شرکت در امتحانات مرتبط با ادامه تحصیلات تخصصی پزشکی را دارند. این فرمان به دنبال ممنوعیت شرکت در امتحانات فارغ التحصیلی برای دانشجویان دختر رشته پزشکی بود که در فوریه ۲۰۲۳ اعلام شد. مقامات وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان در ولایت قندهار در تاریخ ۲۹ ژانویه ۲۰۲۳ به کارمندان زن کلینیک ها و مراکز بهداشتی محلی دستور دادند که از رفتن به محل کار خود بدون همراهی محرم (ولی مرد) خودداری کنند. پیش از این در ۲۴ دسامبر ۲۰۲۲ نیز، طالبان کارمندان زن نهادهای غیردولتی (NGO) را از رفتن به سر کار منع کرده و باعث آشفتگی در روند کاری سازمان های غیردولتی مختلف بهداشت جهانی شدند. متعاقبا سازمانی هایی چون نجات کودکان، شورای پناهندگان نروژی، و مراقبت بین المللی (CARE International ) در ۸ مارس ۲۰۲۳ بیانیه مشترکی منتشر کرده و اعلام کردند: “ما بدون کارمندان زن خود قادر نخواهیم بود به طور موثر به کودکان، زنان و مردان نیازمند در افغانستان دسترسی یابیم.”
از سوی دیگر باید اشاره کرد که همچون تمامی بخش های دیگر، خبرنگاران و پرسنل زن رسانه ها نیز از سوی طالبان و از محل کار خود طرد شده اند. بر اساس گزارش خبرنگاران بدون مرز (RSF)، بالغ بر ۸۰ درصد از روزنامه نگاران زن تا سال ۲۰۲۲ شغل خود را از دست داده اند. همانطور که در تاریخ ۱ فوریه ۲۰۲۳ گزارش شد، خبرنگاران بدون مرز و مرکز حمایت از خبرنگاران زن افغان خاطرنشان کردند که تنها ۷۶ کارشناس رسانه ای، از جمله ۳۹ خبرنگار، همچنان در کابل مشغول به کار بودند، که این در مقایسه با ۴۹۴۰ مورد خبرنگار در سال ۲۰۲۰ قرار می گیرد که ۷۰۰ نفر از آنها نیز زنان بودند. علاوه بر این، در ۸ مارس ۲۰۲۳، پشتیبانی رسانه های بین المللی اظهار داشت که:
“دسترسی به اطلاعات مربوط به خبرنگاران زن همچنان محدود است… و محدودیت های جدیدی از سوی طالبان بر زنان روزنامه نگار و کارمندان رسانه اعمال شده است که شامل موارد زیر می شود: زن و مرد نمی توانند در یک برنامه تلویزیونی کار کنند، استودیوهای کار زنان و مردان باید از هم جدا شوند، زنان هنگام ظاهر شدن روی صفحه تلویزیون باید صورت خود را بپوشانند… و زنان مجاز به انتخاب رشته روزنامه نگاری برای کنکور دانشگاه نیستند… “
“رهبر عالی” طالبان، ملا هبت الله آخوندزاده، در با ظاهرسازیِ بی شرمانه در ۲۵ ژوئن ۲۰۲۳ و در جریان اعلام پیام عید قربان، بیان کرد که اقدامات لازم برای بهبود وضعیت زنان به عنوان نیمی از جامعه صورت گرفته، و گام هایی نیز برای فراهم کردن «زندگی راحت و مرفه طبق شرع اسلامی» برای زنان برداشته شده است.
این ها همه در حالیست که وضعیت و شرایط زنان افغان متزلزل، و محیطی که در آن زندگی می کنند، خطرناک، خشونت آمیز و ظالمانه است. هیچ امیدی به هر گونه بهبود در وضعیت آنها طی آینده ای قابل پیش بینی وجود ندارد. در واقع می توان گفت با توجه به محدودیت های شدید اعمال شده توسط طالبان بر زندگی روزمره زنان و دختران افغانستان در هر گام و هر مرحله، وضعیت این قشر جامعه در طول سال های آتی تنها می تواند بدتر شود.