میانمار جایگزین افغانستان در تولید مواد مخدر: آیا سیاست ممنوعیت مواد مخدر در امارت اسلامی موفقیت آمیز بوده است؟

۶ در(جدی)۱۴۰۲-۲۰۲۴/۱۲/۲۷

بر اساس گزارش جدید سازمان ملل متحد پس از ممنوعیت کشت خشخاش توسط طالبان، میانمار به بزرگترین تولیدکننده تریاک در جهان تبدیل شده است. دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرم سازمان ملل در گزارش خود اعلام کرده که این کشور آسیایی در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۰۸۰ تن تریاک تولید کرده که بالاترین میزان از سال ۲۰۰۱ است. این درحالی است که ممنوعیت شدید طالبان بر کشت خشخاش که در آوریل سال ۲۰۲۲ در افغانستان عملی شد، تولید تریاک در این کشور تا ۹۵ درصد کاهش داد. در همین راستا، باتوجه به نقش مسلط تاریخی افغانستان در تولید غیرقانونی تریاک، به گفته سازمان ملل اگر این ممنوعیت ادامه یابد، ممکن است منجر به کمبود جهانی مواد افیونی ازجمله هروئین شود که این امر می تواند تولید این مواد را در جنوب شرق آسیا تشویق کند. چراکه مثلث طلایی تایلند، لائوس و میانمار مدت هاست که یکی از قطب های اصلی مواد مخدر در جهان بوده است. در سال ۲۰۲۳ تجارت تریاک در میانمار برای سومین سال متوالی افزایش یافت و در مقایسه با سال ۲۰۲۲، ۳۶ درصد افزایش یافت.

براساس گزارش پژوهشی دفتر مبارزه با موادمخدر سازمان ملل در ماه نوامبر آمده که به دنبال ممنوعیت کشت خشخاش در افغانستان، حدود ۹۵ درصد کاهش یافته است. به طوری که  میزان آن در سراسر افغانستان از ۲۳۳۰۰۰ هکتار به ۱۰۸۰۰ هکتار در سال ۲۰۲۳ رسیده است. این کاهش منجر به کاهش ۹۵ درصدی عرضه تریاک از ۶۲۰۰ تن در سال ۲۰۲۲ به تنها ۳۳۳ تن در سال ۲۰۲۳ شده است. این درحالی است که از سال ۲۰۰۱ ایالات متحده در توقف تولید هروئین که در سال ۲۰۱۷، ۷ درصد از تولید ناخالض داخلی افغانستان را تشکیل می داد، ناموفق بوده است. طالبان علی رغم اینکه به مدت دو دهه کنترل کشور را در اختیار نداشتند، از بازار افغانستان که ۸۰ درصد تریاک در سراسر جهان را تامین می کرد، سود زیادی برده بودند.چنانچه که مقامات سازمان ملل تخمین می زنند که این گروه بین سال های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹، ۴۰۰ میلیون دلار سود برده اند. به طوری که در تمامی مراحل صنعت تریاک از تولید تا قاچاق و ساخت آزمایشگاه های افغانستان نقش داشته اند. اما با روی کار آمدن طالبان این گروه در دستوری از سوی رهبری امارت اسلامی کشت و تولید این مواد را ممنوع اعلام کردند.

بنابراین، این سیاست طالبان بسیاری از خانوارهای روستایی را در وضعیت بد اقتصادی قرار داد. چراکه برای چندین دهه، خشخاش منبع درآمد مهمی برای جمعیت روستایی بوده است. در سال ۲۰۲۲، درآمد حاصل از کشت خشخاش معادل ۲۹ درصد از کل بخش کشاورزی بوده است. در سطح خانواده ها تحقیقات نشان می دهد که درآمد حاصل از خشخاش بیش تر از نیمی از درآمد متوسط خانوارها را تشکیل می داد. قیمت تریاک در مزرعه نیز از اواخر سال ۲۰۲۲ تا سال ۲۰۲۳ به طرز چشمگیری افزایش یافت. به طوری که از اوت ۲۰۲۳، قیمت ماهیانه یک کیلوگرم تریاک خشک شده در زمین کشاورزی به طور متوسط به ۴۰۸ دلار آمریکا رسید که تقریباً پنج برابر بیشتر از تسلط طالبان بود. در همین رابطه، با کاهش شدید کشت، حتی با افزایش شدید قیمت تریاک، کل درآمد کشاورزان از طریق فروش تریاک در سال ۲۰۲۳ از ۱۳۶۰ دلار در سال ۲۰۲۲ به ۱۱۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۳ رسید. این درحالی است که اگرچه برخی از کشاورزان تریاک حاصلی از برداشت های قبلی را با قیمت های بالاتری فروختند اما بعید به نظر می رسد که این روند به نفع اکثر خانوارها بوده باشد. بنابراین، کاهش شدید درآمد تریاک می تواند وضعیت وخیم کشاورزان روستایی را تشدید کند. به خصوص اگر هیچ جایگزین قانونی در دسترس نباشد.

با این وجود، کشاورزان در سال ۲۰۲۳ گندم و سایر محصولات مجاز کشت کردند اما از دست دادن درآمد نقدی ناشی از خشخاش یک چالش بزرگ است. از طرف دیگر، این ممنوعیت عواقب انسانی فوری دارد. به ویژه برای آسیب پذیرترین جوامع روستایی که نیاز فوری به رسیدگی دارند. چراکه بسیاری از خانواده های افغان به تریاک برای امرار معاش متکی بوده اند. اما پیامد دیگر این امر را می توان در این مسئله نیز دید که کاهش درآمد از طریق مواد افیونی ممکن است فعالیت های غیرقانونی دیگر را تحریک کند. مانند گسترش سایر فعالیت های مجرمانه سازمان یافته در منطقه.که می تواند شامل گسترش قاچاق غیرقانونی اسلحه، قاچاق انسان و قاچاق مهاجران، استخراج غیرقانونی معادن یا قاچاق اموال فرهنگی باشد.

از طرف دیگر، یکی دیگر از اقدامات این گروه جمع آوری معتادان از سطح شهر بوده است. درواقع، یکی از اولین اقدامات طالبان برای به دست گرفتن قدرت در افغانستان، اتخاذ تدابیر شدید برای مقابله با اپیدمی مواد مخدر در کشور بود. در همین رابطه، هزاران معتاد جمع آوری شده اند. در همین راستا، نیروهای طالبان تعداد زیادی از معتادان از خیابان های کابل، قندهار و دیگر شهرهای افغانستان کرده اند. درواقع، طی چهار دهه جنگ و بحران اقتصادی در افغانستان و عرضه نامحدود مواد مخدر ارزان در کشوری که ۸۰ درصد تقاضای جهانی تریاک را برآورده می کرد، هزاران افغان را به سمت اعتیاد سوق داد. در نتیجه اکنون به نظر می رسد که طالبان مقابله با این گروه  را در دستور کار خود قرار داده اند. هرچند، بسیاری از مراکز توانبخشی در افغانستان پس از اوت ۲۰۲۱ و قطع کمک های بین المللی تعطیل شدند. معاون مبارزه با موادمخدر وزارت امور داخله/کشور گفت که در حال حاضر حدود ۳ میلیون معتاد در افغانستان وجود دارد. با این حال، طالبان در تلاش اند که در راستای کمپین جمع آوری معتادان خود را به سرعت انجام دهند. اقدامی که طبیعتاً فشار زیادی به مراکز توانبخشی وارد می کند.

در نهایت باید گفت که آنچه موفق عمل کرده ، تطبیق درست قانون منع کشت خشخاش بوده است اما نکته قابل توجه آن است که این درستی به معنای عملکرد مثبت آن بر وضع زندگی شهروندان افغانستان به ویژه جوامع روستایی که منبع درآمد اصلی آن ها متکی به کشت مواد مخدر بوده، مثبت نیست. چراکه گزینه های بدیل هنوز نتوانسته برای این جوامع کارآیی و عملکرد مشابه کشت مواد مخدر را داشته باشد. هرچند همانطور که آمد، قیمت فروش مواد مخدر بالا رفته است. این درحالی است که دولت هیچ برنامه جایگزین برای خانوارهایی که منبع اصلی آن ها گرفته شده است، ندارد. درنتیجه، وضعیت فعلی هرچند در تولید کشت مواد مخدر مثبت بوده اما پیامدهای آن به همان میزان مثبت نبوده است. از طرف دیگر، نبودن گزینه های جایگزین چنانچه که گفته شد امکان تقویت فعالیت های غیرقانونی دیگر را بالا برده است. از طرف دیگر، در نبود جایگزین های مناسب و بیکار شدن بخش زیادی از تولیدکنندگان این مواد امکان جذب آنها از سوی سایر گروه های تروریستی به ویژه داعش وجود خواهد داشت که این امر بر افزایش میزان ناامنی و تقویت گروه های تروریستی نیز در خاک افغانستان موثر خواهد بود. در نتیجه، زمانی می توان گفت که این سیاست مثبت بوده که علاوه بر کاهش این محصول، پیامدهای آن نیز منجر به بهبود وضعیت مردم در افغانستان شود.