سیاست توسل به وارد کردن شوک به طالبان از سوی اسلام آباد برای فرار از درماندگی در مهار تحریک طالبان پاکستانی

۸ بهمن(دلو)۱۴۰۲-۲۰۲۴/۱/۲۸

در ابتدا به نظر می رسید که پیروزی طالبان در افغانستان مترادف با پیروزی پاکستان درنظر گرفته شده است اما اکنون روابط تیره بین متحد قدیمی سایه افکنده است. به طوری که در تازه ترین مورد طی یک اظهارنظر جنجالی، ژنرال عاصم منیر، رئیس ستاد ارتش پاکستان در تازه ترین بیانیه اش به همسایه شرقی خود یعنی هند و غربی اش افغانستان نسبت به اخلال امنیت این کشور هشدار داده است. او در یک سخنرانی در میان دانشجویان دانشگاه های دولتی و خصوصی این کشور گفته است که وقتی صحبت از امنیت پاکستانی ها شود، رعایت هیچ کسی را نخواهد کرد. او گفت که «زندگی یک پاکستانی از کل افغانستان مهمتر است». همچنین، او هشدار داده که «پاکستان به مدت ۵۰ سال غذای پنج میلیون تبعه افغان را تامین کرده اما وقتی نوبت به فرزندان ما برسد، کسانی را که به آنها حمله می کنند تعیقب خواهیم کرد». او همچنین  طالبان را تهدید کرد که اگر به پاکستان نگاه نکنید، ما حاضریم همه چیز را قربانی کنیم». بیاناتی که نشان دهنده پیچیده شدن روابط اسلام و کابل را می دهد. اما پس از این اظهارات،  هرچندمولوی عبدالکبیر  معاون نخست وزیر طالبان نه به طور مستقیم به این اظهارت اما در دیدار با کاردار نروژ گفت که تی تی پی در افغانستان جای ندارد. او گفت که امنیت سراسری در افغانستان تامین و هیچ کسی اجازه ندارد از خاک این کشور علیه کسی استفاده کند». سخنانی که تاکنون کم سابقه بوده. اما آنچه تعجب برانگیز است این امر است که تاکنون مقامات طالبان به این اظهارات واکنش جدی نشان نداده اند. هرچند افرادی مختلف چه در داخل افغانستان و چه از چهره های حکومت پیشین این اظهارات را بی پاسخ نگذاشته اند. به طور مثال، عبدالحمید خراسانی، عبدالحمید خراسانی، فرمانده طالبان به رئیس ارتش پاکستان هشدار داد که اگر هبت الله آخوندزاده، فرمان صادر کند می توانند در یک روز پاکستان را فتح کند. او همچنین گفت که از تحریک طالبان پاکستانی حمایت و برای پیروزی آن ها در مقابل حکومت و ارتش پاکستان دعا می کند.  هرچند این واکنش را نمی توان پاسخ رسمی امارت اسلامی دانست.

با این وجود، این شرایط درحالی است که پیش از این نیز در رسانه های پاکستانی آمده بود که هبت الله آخوندزاده، رهبر طالبان در دیدار اخیر خود با مولانا فضل الرحمن، رهبر حزب جمعیت علمای پاکستان مطرح کرده بود که او از تی تی پی و گروه های نزدیک به آن خواسته بود که استراتژی خود را در برابر پاکستان بازنگری کنند و خشونت را کاهش داد. اما به طور کلی در بیش از دو سال گذشته که طالبان کنترل قدرت را در کابل به دست گرفته اند، علی رغم امیدواری های اسلام آباد، روابط این دو کشور رو به تیرگی و اکنون در پیچیده ترین حالت خود قرار دارد. به گونه ای که این احتمال می روند شاهد یک نقطه عطف در تاریخ روابط دو متحد و دوست دیرینه باشیم و آن گسست و دشمنی باشد. امری که شاید نقاط اتصال دهنده بسیار داشته باشد اما دور از ذهن نیست. چراکه به نظر می رسد کاسه صبر اسلام آباد لبریز شده. به طوری که این تیرگی منجر به خروج بخش بسیار زیادی از پناهجویان افغانستان از خاک پاکستان شد که همراه با واکنش های گسترده بین المللی بود.

اما باید گفت که پاکستان اکنون درشرایطی از تروریسم رنج می برد که خود از حامیان اصلی طالبان به ویژه پس از سال ۲۰۰۱ بوده است که از این طریق میخواست نفوذ خود را در افغانستان افزایش و به عمق استراتژیک در این کشور دست پیدا کند. چناچنکه با پیروزی طالبان در قدرت به باور بسیاری از تحلیلگران و ناظران بین المللی برنده اصلی دو دهه جنگ در افغانستان، اسلام آباد است. اما حوادث دو سال اخیر از درگیری های مرزی گرفته تا تحریک طالبان پاکستانی اجازه نداد که طعم این پیروزی برای پاکستان طولانی باشد. به طوری که حملات انتحاری افزایش یافته است. چنانچه که استان های خیبرپختونخواه و بلوچستان که هردو مرز۲۶۰۰ کیلومتری پاکستان با افغانستان قرار دارد از زمان بازگشت طالبان به قدرت در کابل، تقریباً روزانه حملاتی را تجربه کرده اند که صدها نیروی امنیتی پاکستان و غیرنظامیان کشته شده اند. این خشونت ها بیشتر توسط تحریک طالبان پاکستان انجام می شود. که به گفته مقامات پاکستانی این حملات با حمایت طالبان و از خاک افغانستان صورت می گیرد. که این اظهارات باعث تنش های لفظی بین دو کشور شده است. با این حال، هردوکشور اخیراٌ مذاکرات رسمی مکرری را برای گفتگو در مورد این موضوع انجام داده اند که آخرین درگیری در اوایل ماه ژانویه و زمانی که اسلام آباد میزبان یک هیئت بلندپایه طالبان بود، رخ داد. اما هیچ یک از طرفین هیچ پیشرفتی را گزارش نکرده اند و تلاش های دیپلماتیک نیز باعث کاهش خشونت افراط گرایان تحت رهبری تحریک طالبان پاکستان نشده اند. چنانچه که یکی از مقامات پاکستانی در مورد مذاکره پیرامون این مسئله گفت که «انتظار نتایج فوری نداشته باشید. این یک روند با مشکلات است. با این حال تعامل مستمر می تواند به تقویت روندکمک کند». به نظر می رسد که تعاملات دیپاملتیک پاکستان با طالبان به علت نگرانی از افزایش خشونت در بهار و هدف قرار دادن انتخابات آینده در پاکستان از سوی تحریک طالبان پاکستانی باشد.(هرچند که تحریک طالبان پاکستانی گفته اند کاری به انتخابات و احزاب شرکت کننده آن نداریم». از طرف دیگر، افزایش خشونت ها می تواند یک ضربه مهم به روابط آشفته دو کشور وارد کند. به طوری که این امر به احتمال زیاد می تواند یک نقطه عطف در روابط دو طرف باشد و دولت پاکستان ممکن است در مورد حفظ سطح حمایت خود از طالبان فکر دیگری کند». اما گسترش روابط شکننده دو طرف منجر به اظهارنظر فرستاده ویژه ایالات متحده در افغانستان شد. به طوری که توماس وست بیان کرد که « روابط پاکستان و طالبان در حال حاضر خوب نیست و این مسئله به ثبات منطقه ای به این موضوع بستگی دارد.

در این میان هفته گذشته همانطور که گفته شد مولانا فضل الرحمن، یکی از رهبران برجسته مذهبی پاکستان، که به دلیل روابط نزدیک خود به طالبان مشهور است،  به افغانستان سفر کرد و با رهبران طالبان دیدار کرد. که مسئله تحریک طالبان پاکستانی یکی از محورهای گفت و گو بوده است. براساس گزارش ها، این روحانی پاکستانی همچنین با رهبران تحریک طالبان پاکستان در مکان نامعلومی در افغانستان دیدار کرده است. هرچند اسلام آباد  سفر او را به افغانستان یک سفر شخصی نه به عنوان فرستاده دولت پاکستان یاد کرد.

سخنگوی وزارت امور خارجه پاکستان، ممتاز زهرا بلوچ، گفت که دولت او قصدی برای مشارکت در مذاکرات صلح با تحریک طالبان پاکستان ندارد. او گفت که خواسته ما از مقامات افغانستان تغییر نکرده است، آنها به همان شکل باقی مانده اند و آن این است که مقامات افغان باید اقدامات موثری را علیه عناصر تروریستی در داخل افغانستان ازجمله رهبری تحریک طالبان پاکستان انجام دهند. کابل میزبان و میانجیگری مذاکرات بین پاکستان و تحریک طالبان پاکستان در اواسط سال ۲۰۲۲ بود ااما این گروه در اواخر همان سال از این روند کناره گیری کرد و از آن زمان حملات خود را از سر گرفت و تنها در سال گذشته صدها نیروهای امنیتی و غیرنظامی را کشت. مقامات پاکستانی مدعی هستند که اعضای طالبان افغان نیز در برخی از حملات تحریک طالبان پاکستان کمک کرده و به آنها پیوستند. مقامات طالبان این اتهامات را رد می کنند و به پاکستان توصیه می کنند که مشکلات امنیتی داخلی خود را به عوامل خارجی نسبت ندهند. این خشونت ها همچنین منجر به سرکوب افغان های غیرقانونی در پاکستان توسط دولت شده و بیش از نیم میلیون نفر را مجبور به بازگشت به کشور خود در چند ماه گذشته و منجر به تیرگی روابط دو کشور شده است(Ayaz,2024).

بنابراین، به نظر می رسید که روابط دو کشور در یک نقطه بحرانی رسیده اند. چراکه تحریک طالبان پاکستانی به عنوان مشکل اصلی این روزهای پاکستان مورد حمایت کابل تحت کنترل امارت اسلامی قرار گرفته دارد. امری که تنش ها را افزایش داد. چراکه در ۲۱ آوریل، پاکستان حملات هوایی هماهنگ شده ای را در داخل افغانستان به مکان هایی که مشکوک بود تحریک طالبان پاکستانی در آن قرار دارند اما این امر منجر به کشته شدن غیرنظامیان شد. در پاسخ، طالبان نماینده اسلام آباد در کابل را را احضار و ملایعقوب بدون نام بردن از پاکستان عنوان کرد که در صورت حملات بیشتر، اقدام تلافی جویانه انجام خواهند داد. اما این اقدام پاکستان را می توان این گونه تعبیر کرد که ناامیدی اسلام آباد از رهبران طالبان در کابل در مهار تی تی پی منجر به آن شد که این گروه حملات هوایی را اتخاذ کنند. چراکه از همان ماه های اول پس از تسلط طالبان، مقامات پاکستانی رویکرد سیاسی طالبان در قبال تحریک طالبان پاکستانی کم اهمیت جلوه دادند و این کشور از طالبان خواست که جلوی این گروه افراطی را بگیرد در مقابل طالبان پیشنهاد میانجیگری در گفتگوها را داد. در همین راستا پس از یک دوره گفتگو و توقف چندین ماه حملات در آوریل ۲۰۲۲، تحریک طالبان پاکستان یک حمله بهاری به نام «البدر» را آغاز کرد که مهم ترین حمله شورشیان علیه پاکستان تا سال های اخیر بود. با این حال به عقیده اسفندیار میر، کارشناس مسائل افغانستان، حملات از سوی پاکستان حامل دو پیام بود. نخست آنکه به تی تی پی بگوید که پناهگاه فرامرزی آن ها امن نبوده و دوم وارد کردن شوک به طالبان برای تحریک آنها در راستای برخورد با تی تی پی بوده است. این درحالی است که به نظر می رسد این اقدام نتیجه بخش نبوده. چراکه طالبان همچنان آن برخوردی که بتواند رضایت اسلام آباد را بگیرد نداشته و از طرف دیگر، تحریک طالبان پاکستانی نیز اکنون نیز متوقف نشده است. بنابراین باید گفت که اسلام آباد، برای مهار درماندگی خود از کنترل تحریک طالبان پاکستانی با ابزارهای مختلفی مانند اخراج پناهجویان افغان، بسته کردن گذرگاه های مرزی، حملات هوایی و اکنون اظهارهای نظرهای جنجالی به طالبان که به زعم آن ها در برابر این خواسته این کشور منفعل و بی تحرک مانده اند، شوک وارد کنند تا از این طریق بتوانند تحریک طالبان را مهار کنند. چراکه امید پاکستان ازامارت اسلامی برای مهار تحریک طالبان پاکستانی به نوعی ناامید شده است. اما در ظاهر به نظر می رسید که سیاست های این کشور نتیجه بخش نبوده هرچند اکنون باید دید که پاسخ طالبان به این اظهارنظر های جنجالی چیست. درنهایت باید گفت که گیرماندن طالبان بین دو گروه تروریستی، اسلام آباد را به سوی واکنش جدی تر و شوک آمیز سوق خواهد داد. از اظهارهای نظر های تند تا حتی اقدامات قهرآمیز. به عبارت دیگر، اسلام آباد اکنون به این درک رسیده که برای تحت فشار قراردادن طالبان توسل به روش های شوک آمیز را به دست گرفته اند.

منابع

Ayaz,Gul(2024), “Surging Mi;itancy Prompts Pakistan to Review Support for Afghanistan’s Taliban”, https://www.voanews.com/a/surging-militancy-prompts-pakistan-to-review-support-for-afghanistan-s-taliban/7437518.html