بیرون زدن دست مسلح طالبان از آستینِ ایالات متحده؟!

۱۰  شهریور (سنبله) ۱۴۰۳ – ۳۱ / ۸/ ۲۰۲۴

نازنین نظیفی

در ۳۰ اوت ۲۰۲۱ آخرین سربازان آمریکایی خاک افغانستان را ترک کرده و پس از تخلیۀ بیش از ۱۲۰ هزار نفر از این کشور، ارتش ایالات متحده روندِ بیرون کشاندن خود از “طولانی ترین جنگ آمریکا” را پایان بخشید. پایانی که آغازگرِ حکمرانیِ مجدد گروه طالبان بر مردم افغانستان و خاموشی دموکراسی ناقص و ناتمام در این کشور بود.

خلاء امنیتی-نظامیِ حاکم بر کشور در آن برهۀ زمانی، همراه با فضایِ رعب و وحشتِ ناشی از بازگشت گروهی بنیادگرا به نام طالبان برای به دست گرفتنِ قدرت در کشور آنهم با ادعای ظهور در قالب نسخه ای نوین و متغیر، به گروه های تروریستی مختلف نظیر داعش جرات و جسارتی جدید بخشید تا از پرتو شرایط موجود، شانس خود برای تحقق اهدافشان در خاک سرزمینی رها گشته، هم از سوی جهانیان و هم از سوی دولتمردان وقت را بیازمایند.

بدین ترتیب شاهد آن بودیم که چهار روز پیش از خروج آخرین هواپیمایِ نظامیِ آمریکا از افغانستان در سال ۲۰۲۱، بمب گذاری انتحاری در فرودگاه کابل، جانِ نزدیک به ۲۰۰ نفر، از جمله ۱۳ نظامیِ آمریکایی را گرفت. متعاقبا با تکمیل روند خروج، طالبان نیز میلیاردها دلار تجهیزات نظامی آمریکایی را به دلیل جاماندن در افغانستان از آنِ خود ساخته، سه سال بعد در سالگرد تسخیر کابل با این وسایل و تجهیزات نظامی برجای مانده فخر فروشی و قدرت نمایی کردند.

چنانچه در ۱۴ اوت ۲۰۲۴، طالبان طی یک نمایش قدرت به مناسبت سومین سال حضور خود در قدرت، رژه ای اقتدارگرایانه و جاه طلبانه ای در میدان هوایی بگرام برگزار کردند که در آن طیف وسیعی از تجهیزات غربی باقی مانده از جمله هلیکوپترهای بلک هاوک، خودروهای مقاوم در برابر مین (امرپ) و خودروی زرهی هاموی را به نمایش گذاشتند. هزاران سلاح نیمه خودکار، میلیون ها گلوله مهمات، گلوله های توپ و به ویژه عینک های دید در شب که اکنون در دسترس بسیاری از گروه های تروریستی مستقر در افغانستان می باشد، که برخی از آنها قصد دارند کشورهای همسایه را بی ثبات کنند، تهدیدی جدی است. طالبان به نوعی از این رژه برای نمایش آن دست تجهیزات نظامی ایالات متحده و ناتو که در افغانستان رها شده اند، استفاده کرده، به نوعی ضعف نیروهای ائتلاف در حفظ کشور را نشان داد.

همان گونه که در سالگرد خروج نیروهای آمریکا از افغانستان، مک کال، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا نیز براین امر اذعان کرد که دولت بایدن بیش از ۷ میلیارد دلار تجهیزات نظامی آمریکایی را در افغانستان به جای گذاشته است که اکنون طالبان در حال برگزاری رژه با آنها و یا فروش شان در بازار سیاه هستند. باید گفت تسلیحات ساخت آمریکا که توسط طالبان ضبط شده‌اند می‌ توانند در بازار منطقه ‌ای اسلحه سردر آورند.

همچنین از دیگر سو، طی فیلم ها و عکس هایی انتشار یافته در جریان تجلیل طالبان از این روز، شاهد آن بودیم که نیروهای طالبان در یک منطقۀ دیپلماتیک در کابل، در خارج از ساختمان متروکۀ سفارت ایالات متحده، پرچم ایالات متحده را که از پشت یک کامیون فورد -که در گذشته توسط نیروهای پلیس مورد حمایت ایالات متحده استفاده می شد-، زیر پا گذاشته، شعار “مرگ بر آمریکا” سر می دادند.

طالبان مکررا در گفته های خود بر بازپس گیری فاتحانه و پیروزی مفتخرانه خود بر بزرگترین قدرت جهان اشاره کرده، به انحای مختلف درصددِ خوار شمردنِ توان ایالات متحده برای شکست آنها طی ۲۰ سال و یا تامین امنیت در خاک افغانستان بر آمدند. اما جدای از ماهیتِ افراطی و عملکردِ سبوعانۀ طالبان، شاید بتوان گفت حقیقتِ ناکامی ایالات متحده در مبارزه با ترور و تروریسم چه در خاک افغانستان و چه در منطقه، مسئله ای غیرقابل اغماض است. نمایش تسخیر تسلیحات غرب به جهانیان نیز در خدمت تقویت روایت طالبان از شکست نیروهای ملی آمریکا و افغانستان قرار گرفت. حتی شکست ایالات متحده در این مسیر از سوی منتقدان و برخی مقامات سیاسی نظامی آمریکایی نیز قابل شهود است. اما آیا به واقع ایالات متحده برای دو دهه یارای مقابله با طالبان و یا دیگر گروه های تروریستی را نداشته و یا آنکه مماشات با طالبان و سپردن کشور به دست آنها بخشی از سیاست بلند مدت این کشور بود؟ چرا ایالات متحده تجهیزات برجای مانده را سالم و گسترده در اختیار طالبان گذاشت؟

در این رابطه نظرات و تحلیل های متفاوتی ارائه شده است که می توان به برخی از آن ها اشاره داشت:

• در مطلبی نوشته شده توسط برخی نویسندگان در مرکز بین المللی ضد تروریسم (The International Centre for Counter-Terrorism -ICCT) چنین بیان شده است که تا حد امکان بسیاری از تجهیزات، هواپیماها، وسایل نقلیه و تسلیحات نیروهای دفاعی امنیت ملی افغانستان و ایالات متحده/بین المللی یا نابود شده یا از افغانستان خارج شدند. روندی که اندکی پس از توافق دوحه در فوریه ۲۰۲۰ آغاز شد. چنانچه ذیل توضیحاتی در همین راستا چنین گفته شده است که در هفته های پایانی عقب نشینی، ایالات متحده پیچیده ترین تجهیزات را از کشور خارج کرد و تعدادی حملات را در افغانستان انجام داد که برای نابودی تجهیزات آمریکایی در پایگاه هایی که قرار بود توسط طالبان تسخیر شود، طراحی شد. با این وجود، همه وسایل تخریب و ویران نشد؛ زیرا ارزیابی چنین بود که نیروهای افغان نیز خود قادر خواهند بود برای مدت طولانی ‌تر از آنچه که اتفاق افتاده است، بجنگند. (Mehra, 2022: 4) هرچند پیشتر از آن و در سال ۲۰۱۴ نیز انتظار می رفت نیروهای امنیت ملی افغانستان مسئولیت تامین امنیت را بر عهده گیرند؛ اما گویا ظرفیت آنها برای مدیریت موثر تجهیزات بیش از حد برآورد شده بود. ( Weitz,2013)
• همچنین گفته می شود که مقامات فدرال به تلاش هایی جهت غیرقابل استفاده نمودن تجهیزات نظامی بر جای مانده اشاره داشته اند، لیکن سقوط سریع کشور، زمان اندکی برای تکمیل و انجام این تخریب باقی گذاشت و فوریت برای تخلیه پرسنل، جریانِ تخریب با حذف دارایی های نظامی را پیچیده تر کرد. (Makoveeva, 2023)
• از دیگر سو تصور بر آن بود که انجام تعمیرات منظم بر روی خودروهای زرهی که طالبان به آنها دسترسی دارند نباید برای متخصصان و مکانیک های خودرو امری سخت یا بسیار پیچیده باشد، اما تعمیر و نگهداری تسلیحات پیچیده تر به دانش تخصصی بیشتری نیاز دارد (موضوعی که طالبان از آن بی بهره اند). وقتی صحبت از پیچیده ترین انواع تسلیحات مانند هلیکوپترها و هواپیماها می شود، جریان تعمیر و نگهداری به پیمانکاران خصوصی ایالات متحده واگذار میشد که پیشتر در آگوست ۲۰۲۱ آنجا را ترک کردند. بدین ترتیب احتمالا برای استفاده و حفظ این تجهیزات، طالبان باید به طور مثال از پیمانکاران روسی یا چینی حمایت کنند. باید توجه داشت این مسئله که طالبان قادر خواهند بود دانش و علم لازم در این زمینه را از طریق پیمانکاران به دست آورده یا بخرند، و اینکه به پول نقد نیاز خواهند داشت، گرچه امری دور از ذهن بود، اما همگی تعیین می کرد که طالبان چگونه از غنایم اخیر جنگ در دراز مدت استفاده خواهند کرد. (Mehra, 2022: 7)
• ایالات متحده تجهیزات نظامی در افغانستان را عمدتا به دلیل چالش های لجستیکی و سرعت عقب نشینی ترک کرد. تصمیم به عقب نشینی تحت تأثیر نیاز به تخصیص مجدد منابع و تمرکز بر سایر اولویت های استراتژیک، به عنوان بخشی از یک سیاست کاهش بودجه گسترده تر بود. (Wardoyo, 2024)

اما از دیگر سو می توان نیم نگاهی نیز بر تجهیزات باقی مانده از ایالات متحده در اختیار طالبان داشت که در وب سایت کمیسیون بودجه مجلس آمریکا درج شده است. تجهیزات و مهمات نظامی حیاتی که به طالبان تحویل داده شد، از جمله موارد زیر می باشد:

• هواپیما به ارزش ۹۲۳٫۳ میلیون دلار شامل نزدیک به ۸۰ وسیله نقلیه رها شده در فرودگاه بین المللی حامد کرزی در کابل.
• ۱۸۱۶۴۰ مهمات هوا به زمین و ۵۰۱۵۰ مهمات تمرینی (۲۹۴٫۸ میلیون دلار)، با ۹۲۰۰ هدایتگر، کنترل کننده، مونتاژ، فیتیله دینامیت یا پرتابگرها (۴۷٫۲ میلیون دلار).
• بیش از ۴۰۰۰۰ از مجموع ۹۶۰۰۰ وسیله نقلیه نظامی که ایالات متحده به نیروهای امنیتی افغان داد، از جمله ۱۲۰۰۰ هاموی نظامی (۴٫۱۳ میلیارد دلار).
• «تقریبا همۀ» تجهیزات ارتباطی، از جمله ایستگاه‌ های پایه، سیار، سیستم‌ های رادیویی تجاری و نظامی قابل حمل توسط انسان و دستی، و فرستنده‌ ها و دستگاه‌ های رمزگذاری مرتبط.
• بیش از ۳۰۰,۰۰۰ سلاح از مجموع ۴۲۷,۳۰۰ سلاحی که ایالات متحده به نیروهای افغان عرضه کرد.
• “تقریبا همۀ” تجهیزات دید در شب، نظارت، بیومتریک و موقعیت یابی که در مجموع نزدیک به ۴۲۰۰۰ قطعه تجهیزات تخصصی را شامل می شود.
• «تقریبا همۀ» تجهیزات خنثی سازی مواد منفجره و مین زدایی شامل ۱۷۵۰۰ قطعه کشف مواد منفجره، اقدامات متقابل الکترونیکی، خنثی سازی و تجهیزات حفاظت فردی نیز در زمان عقب نشینی در افغانستان باقی مانده بود.

از نمایش قدرت طالبان تا تجهیز تروریسم در بازار سیاه

طالبان “نیروهای ویژه” خود را در شبکه های اجتماعی و با لباس هایی جدید مجهز به تجهیزات غارت شده آمریکایی به تصویر کشید، امری که به شدت با تصویر شورشیان معمولی افغان در تضاد بود. به باور برخی کارشناسان، تصاویر و فیلم های جنگجویان طالبان در واحد موسوم به “قطعه بدری ۳۱۳” برای اهداف تبلیغاتی در فضای مجازی منتشر شده است تا نشان دهد چگونه طالبان نسبت به گذشته مردانی مجهز و آموزش دیده اند.

تصاویر متعدد، نشانگر خودروهای زرهی هاموی، هواپیماها و تسلیحات رها شده توسط ارتش ملی افغانستان می باشد که توسط ایالات متحده تجهیز شدند. همانگونه در در مطالب فوق نیز مطرح شد، به باور برخی کارشناسان، کار با پیچیده ترین تجهیزات، به ویژه هلیکوپترها، سخت و نگهداری آنها تقریبا غیرممکن خواهد بود. اما در مقابل برخی دیگر براین باورند که احتمالاتی از وجود دوره های آموزشی از سوی پاکستان برای این واحدهای نظامی طالبان (نظیر سربازان بدری ۳۱۳) نیز وجود دارد.

همچنین بیل روجیو، سردبیر مجله لانگ وار مستقر در ایالات متحده در همین خصوص معتقد است که “گرچه قطعا میزانی از تبلیغات -در رابطه با نمایش قدرت نظامی طالبان- وجود دارد، لیکن در جریان حمله نهایی از ماه مه شاهد بودیم که نیروهای ویژه طالبان در تسخیر افغانستان نقش مهمی داشتند.” بدین ترتیب به گفتۀ روجیو، “زمانی که طالبان شروع به تسخیر نیروهای افغان کردند، به تدریج تدارکات و تجهیزات غربی را ادغام و یکپارچه کردند؛ در واقع باید گفت ایالات متحده بود که ارتش طالبان را مسلح کرد.”

ضمنِ آنکه باید اشاره داشت کماندوهای جدید طالبان بخشی از جریانِ آموزش هایی متفاوت را نسبت به والدین خود در دهه ۹۰ پشت سر گذاشته اند. چنانچه به باور ژیل دورونسورو، کارشناس مسائل افغانستان در دانشگاه سوربن پاریس، “جنگ آنها مشابه جنگی نیست که والدینشان علیه شوروی انجام دادند. آنها حقایق جنگی را درست آموخته و از نظر فنی بسیار خوب هستند.”

 بدین ترتیب به نظر می رسد پروسه ای از آموزش، تجهیز و تامین نیروهای نظامی-رزمی طالبان، به موازاتِ در اختیار داشتنِ تدارکات و تجهیزات نظامی، موضوعی مرتبط به امروز یا دیروز نبوده و آمادگیِ پیشین از مدت ها قبل را در سابقۀ خود متذکر می شود. امری که متعاقبا احتمالاتی از کُرنش ایالات متحده و مذاکرات با گروه طالبان برای به قدرت رساندن آنها را گوشزد می کند. همان گونه که در دهه ۹۰ میلادی نیز تامین مالی گروه های جهادی از سوی ایالات متحده، بسترسازِ تنش داخلی و بهره وری طالبان از شرایط بی ثبات موجود گردید.

اما از بُعد داخلیِ قدرت نمایی طالبان که بگذریم، وجه دیگرِ تجهیز طالبان به مهمات و تسلیحات نظامی آمریکا، اشاعه اخباری مبنی بر دست یابی گروه های مسلح تروریستی مختلف به سلاح های آمریکایی است. همان گونه که ابوبکر صدیق نیز پیشتر اشاره داشت، به گفته کارشناسان و مقامات امنیتی، از زمان تسلط طالبان، برخی از تجهیزات و تسلیحات نظامی آمریکایی در کشور همسایه، پاکستان یافت شد؛ جایی که گروه ‌های مسلح از آنها استفاده کرده‌ اند. به گفتۀ برخی ناظران، وجود تسلیحات آمریکایی توانایی های نظامی گروه ستیزه جوی تحریک طالبان پاکستان (تی.تی.پی) و گروه های جدایی طلب قومی بلوچ که همواره علیه دولت پاکستان شورش به راه انداخته و طی ماه های گذشته نیز شاهد آن بوده ایم را افزایش داده است.

بدین ترتیب شاید بتوان گفت ارسال بخشی از تجهیزات به گروه هایی نظیر تحریک طالبان پاکستان، در امتداد بی ثبات ساختن پاکستان و استفاده از آنها به عنوان اهرمی برای فشار بر اسلام آباد باشد. جریانی هدفمند که شاید ایالات متحده نیز به منظور محدود سازی بلند پروازی های پاکستان در منطقه، چندان با آن مخالف نباشد.

به هرروی می توان گفت این جریان تا حدی پیش رفت که برخی نظیر لین اودانل، ژورنالیست و ستون نویس فارن پالیسی سال گذشته چنین مطرح کرده بود که طالبان به “دلالان اسلحه” بدل شده و تروریست ‌ها در حال خرید تسلیحات آمریکایی هستند و آنها را علیه متحدان واشنگتن در سرتاسر جهان قرار می ‌دهند.

در نهایت امر به نظر می رسد تجربیات و درس های در همین خصوص برای خروج نیروهای بین الملل وجود داشت باشد. به طور مثال: ۱-غیرفعال کردن ویا جابجایی تجهیزات نظامی در صورت لزوم؛ همانطور که با انتقال هواپیماهای خاص به ازبکستان و تاجیکستان انجام شد. ۲-وجود فهرستی دقیق از تسلیحات و تجهیزاتِ باقی مانده برای تخمینِ آنها (هرچند وزارت دفاع ایالات متحده تایید کرد که پس از تکمیل عقب نشینی ناموفق و آشفته، بیش از ۷ میلیارد دلار تجهیزات نظامی در اختیار طالبان باقی مانده است). ۳-اطمینان از امنیت پرسنل محلی و خانواده های کسانی که در رابطه با استفاده و یا نگهداری تسلیحات آگاهی دارند.

در مجموع به نظر می رسد ادلۀ مقامات و مسئولان امنیتی یا سیاسی ایالات متحده برای عرضه تسلیحات و مهمات نظامی به دست طالبان عمدتا بر روندِ سریع و فوریتی غیرمنتظره اشاره دارد. اما باید گفت برای قدرتی بین المللی که جهت لشکرکشی بیست ساله در افغانستان برنامه ریزی نمود، تحویل تسلیحاتی حیاتی -که به گفتۀ خودشان توسط مالیات دهندگان آمریکایی پرداخت شده و هدف از آنها حفظ امنیت آمریکایی ها و متحدان آن است-، بیان چنین توجیهاتی ناموجه و غیرمنطقی می نماید.

 نهایتا در راستای نقشِ مبهم و دو سویۀ ایالات متحده در مسیر کمک رسانی به طالبان حتی می توان به گزارش اخیر بازرس ویژه ایالات متحده برای بازسازی افغانستان (سیگار) اشاره داشت. این گزارش نشان می ‌دهد که از زمان خروج نیروهای آمریکایی توسط جو بایدن در سال ۲۰۲۱، وزارت خارجه ایالات متحده ممکن است سهوا حداقل ۲۹۳ میلیون دلار را به طالبان اختصاص داده باشد.

منابع:

Makoveeva, Z. (2023), Navigating the Aftermath: U.S. Policy in Afghanistan Following Troop Withdrawal”, Вестник МГИМО-Университета. ۱۶(۴). С. ۵۶–۷۱

Mehra, Tanya; Méryl Demuynck and Matthew Wentworth, (2022), “Weapons in Afghanistan: The Taliban’s Spoils of War”, The International Centre for Counter-Terrorism (ICCT)

Wardoyo, Broto, (2024), “Great Power Politics and United States’ Withdrawal from Afghanistan”, Global Strategis, Th. 18, No. 1

Weitz, Richard W. (2013), “Transition in Afghanistan”, The US Army War College Quarterly: Parameters, Volume 43 Number 3 Parameters