تقلا کردن برای اجماع منطقه ای در روندی که هنوز شروع نشده، به بن بست رسیده است! آیا عبدالله به اهداف منطقه ای خود می رسد؟
تقلا کردن برای اجماع منطقه ای در روندی که هنوز شروع نشده، به بن بست رسیده است! آیا عبدالله به اهداف منطقه ای خود میرسد؟
۲۷ مهر(میزان)۱۳۹۹- ۲۰۲۰/۱۰/۱۸
توافق صلح طالبان با آمریکا در فوریه۲۰۱۹ سرآغاز جدی برای شروع گفتگوهای بین الافغانی بود و روند صلح افغانستان را در حالت رسمی تر قرار داد. توافقی که در غیاب دولت افغانستان به عنوان یکی از طرف های اصلی جنگ، برای طالبان مشروعیت خلق کرد. فشارهای آمریکا بر دولت کابل برای عملی سازی خواسته ها و شروط طالبان از جمله رهایی ۵۰۰۰ زندانی این گروه طبق این توافق، ارگ ریاست جمهوری را در تنگنا قرار داد. شروع مذاکرات بین الافغانی در دوحه قطر در ۱۲ سپتامبر ماحصل این فشارها بود. هدف اصلی آمریکا از این فشارها رسیدن به یک توافق زودهنگام بین طرفین درگیری است تا بتواند به وسیله آن برای رسیدن به اهداف سیاسی خود یعنی پیروز شدن در انتخابات پیش رو ریاست جمهوری این کشور استفاده کند. سطح فشارهای آمریکا چنان بر دولت بالا بود که منجر به عملی شدن تمام پیش شرط های طالبان برای شروع مذاکرات و تنزل جایگاه دولت در روند مذاکرات شد. با این حال، با آغاز گفتگوها بین دو طرف اصلی در جنگ افغانستان، مذاکرات به بن بست رسیده است و افغانستان بیشتر از گذشته در آتش جنگ می سوزد. حملات اخیر طالبان در هلمند منجر به بی خانمانی ۶۰۰۰ خانواده در این شهر شده است. در چنین وضعیتی افغانستان به شدت به متحدین منطقه ای نیاز دارد. افغانستان در حال حاضر به دنبال پیدا کردن بدیل هایی برای حمایت از دولت در این روند هستند. هند،پاکستان،ایران،چین و ترکیه می تواند گزینه های خوبی برای کمک به دولت افغانستان برای ادامه مسیر باشد. همچنین، برنامه اتحاد نامقدس بین طالبان و آمریکا برای تغییر در نظام سیاسی افغانستان و ایجاد یک دولت موقت، این کشور را بر آن داشته است تا برای حفظ نظام جمهوری خود به دنبال پشتیبان بگردد. به طور مثال هند از جمله کشورهایی است که موافق حفظ نظام جمهوری در افغانستان است. بنابراین، هدف اصلی سفرهای عبدالله عبدالله در سطح کلان، پیدا کردن حامی برای حفظ نظام کنونی در افغانستان است
دکتر عبدالله عبدالله به عنوان رئیس شورای مصالحه ملی چندروز پس از آغاز مذاکرات رو در رو در دوحه با هدف اجماع منطقه ای در روند صلح افغانستان،دیدارهای منطقه ای خود را آغاز کرد. اسلام آباد نقطه شروع این سفرها بود. این سفر پس از ۱۳ سال نخستین دیدار عبدالله عبدالله از اسلام آباد بود. کشوری که سیاستهایش همیشه مورد انتقاد این رهبر سیاسی قرار میگرفت. این سفر نشان دهنده تغییر در سطح کلان در سیاست های افغانستان برای جلب حمایت کشورهای همسایه از پروسه صلح افغانستان است. نقش برجسته پاکستان در روند صلح افغانستان بر کسی پوشیده نیست. به عبارت دیگر،پاکستان به واسطه در اختیار قراردادن خاک خود به طالبان و حمایت گسترده از این گروه از اثرگذاری بالایی در روند صلح افغانستان برخوردار است. به عبارت دیگر، مسیر صلح کابل از اسلام آباد می گذرد.
اجماع منطقه ای برای صلح در افغانستان کاری سهل و ممتنع است. هرچند در حال حاضر همه کشورهای منطقه و جامعه جهانی در باره صلح افغانستان نگاه مثبتی دارند اما اختلاف نظرها و و رقابت ها بین کشورها همچنان پابرجاست. هند و پاکستان دو رقیب جدی هستند که هردو خواهان ایفای نقش پررنگ در افغانستان هستتند. افغانستان همواره در طول زمان مکانی برای رقابت های این دو کشور بوده تا جایی که از جنگ های افغانستان با نام جنگ های نیابتی هند و پاکستان یاد شده است.هند یکی از ذینغعان اصلی صلح در افغانستان به شمار می رود تا جایی که این کشور اکنون چیزی حدود دو میلیارد دلار به کابل کمک کرده است. در کنار این عامل،ویژگی های افغانستان برای هند موجب حضور پررنگ دهلی نو در این کشور شده است. به همین جهت دکتر عبدالله در راستای دیدارهای منطقه ای خود پس از اسلام آباد به دهلی سفر کرد تا دل این دوست دیرینه از سفر به اسلام آباد نرنجد. دکتر عبدالله در ادامه سفرهای خود امروز در حالی وارد تهران شد که تنور جنگ در افغانستان همچنان داغ داغ است.ایران یکی از همسایه های مهم افغانستان است که نمی توان نقش آن را در روند صلح نادیده گرفت. اما متاسفانه تاکنون این سفرها هم نتوانسته است آتش جنگ را نه قطع حتی کم کند. از طرف دیگر، با وجود سفرهای دکتر عبدالله برای ایجاد اجماع منطقه ای برای صلح افغانستان،در دوحه هنوز پیشرفت چشمگیری در روند مذاکرات به وجود نیامده است. امری که ممکن است دستاوردهای عبدالله عبدالله را تحت شعاع خود قرار بدهد.
یکی دیگر از چالش های سفرهای دکتر عبدالله اختلاف با ارگ است. سفرهای رئیس شورای مصالحه ملی چندان به مذاق ارگ ریاست جمهوری خوش نیامده است. به طور مثال، سفر رئیس شورای عالی مصالحه ملی به پاکستان و نگرانی ارگ ریاست جمهوری نشان دهنده حل نشدن اختلافات سیاسی قدیمی بین اشرف غنی و عبدالله عبدالله است. قبل از شروع مذاکرات بین الافغانی نیز اختلافات جدی بر سر حضور دکتر عبدالله در دوحه وجود داشت که نهایتاً با فشار جامعه بین المللی دکتر عبدالله در قطر به عنوان نماینده افغانستان سخنرانی کرد. امری که حضور آقای اتمر در مذاکرات را به عنوان شخص نزدیک به ارگ در حاشیه برد. همچنین، گروه های سیاسی داخلی هنوز به یک اجماع نظر کامل نرسیده اند. عده ای معتقد هستند که عبدالله عبدالله شخصاً تلاش دارد ابتکار عمل مذاکرات صلح را به دست بگیرد. مجموعه این عوامل علاوه بر اینکه بر دستاوردهای دکتر عبدالله از سفرهای منطقه ای اثرگذار است، بر جریان مذاکرات و قدرت چانه زنی تیم مذاکره کننده دولت افغانستان در دوحه نیز تأثیر منفی می گذارد. این روند منجر به قوت گرفتن طالبان می شود. مسئله ای اکنون هم وجود دارد. طالبان در حال حاضر نسبت به دولت در مواضع قوی تری قرار دارد. بنابراین،سفرهای دکتر عبدالله هرچند در راستای جلب حمایت کشورهای منطقه از فرآیند مذاکرات است اما نگرانی هایی را در داخل ایجاد کرده است که منجر به تشدید تنشها و یا حتی رقابت بر سر به دست گرفتن ابتکار عمل در روند مذاکرات در طرف جمهوری را بالا می برد. شدت اختلاف ها تا جایی است که آقای سعادتی از افراد نزدیک به دکتر عبدالله در مصاحبه تلویزیونی در پاسخ به پرسش خبرنگار گفت که: رئیس شورای عالی مصالحه ملی به طور مشخص گزارش در اختیاررئیس جمهور غنی قرار نمی دهد و فقط ایشان را در جریان کارها قرار می دهد. تداوم این اختلافات تشکیل یک اجماع ملی را با چالش رو به رو می کند. این چالش آینده ثبات سیاسی در افغانستان را نیز تیره و تار خواهد کرد.
در این میان،برخی براین باورند که عبدالله عبدالله در پی ایجاد موازنه ای سیاسی در منطقه و ایجادِ روابطی همسنگ باکشورهای مهم منطقه به ویژه رقبایِ دیرینی چون هند و پاکستان بوده که افغانستان را به عنوانِ نقطه ثقل استراتژیکی برای خود می دانند. چنانچه از یک سو افغانستان برای مهار طالبان به پاکستان و از دیگر سو برای کنترل پاکستان و محدود ساختن نفوذ سیاست عمق راهبردی آن در افغانستان به هند، نیاز دارد. بنابراین به نظر می رسد وی درصدد است تا روابط خود با برخی کشورهای منطقه را در حلقه ای به هم مرتبط درگیر ساخته و یک دیپلماسی منطقه ای کارآمد را رقم زند. و حتی شاید هم درصدد به دست گرفتن ابتکار عمل مذاکرات صلح به وسیله خود باشد.
در این میان بحث شخصیتی خود آقای عبدالله در موفقیت در سفرهای منطقه ای نیز قابل توجه است. افغانستان کشوری چندقومی است. بحث قومیت در افغانستان بسیار مهم است. شهروند افغان هویت خود را ابتدا در بستر قومی تعریف می کند و سپس در بستر ملی. داکتر عبدالله عبدالله از پدری تاجیک و مادری پشتون است. او از معدود افرادی است که از موانع قومی،زبانی،مذهبی و فرهنگی در افغانستان فراتر رفته. امری که نیاز به مهارت خاص دارد. از طرف دیگر، او یک بازیگر بسیار مهم و نقش تعیین کننده ای در افغانستان پس از جنگ دارد. بنابراین، او توانایی خوبی برای جلب حمایت و قانع ساختن بازیگران داخلی و خارجی در افغانستان دارد. سفرهای او به منطقه میتواند با دستاورهای خوبی برای افغانستان به پایان برسد. هرچند با موانعی رو به رو است. با این وجود صحبت از نتیجه سفرهای دکتر عبدالله به منطقه بر روند صلحی که پیچیدگی مشخصه بارز آن است امری دشوار تلقی می شود.