محدود سازی دسترسی به اطلاعات، یا تنگ کردن فضای رسانه ای افغانستان؟

«اعتراضِ رسانه های افغانستان برای دسترسی محدود به اطلاعات»

رحیم فائز

۳ آبان (عقرب) ۱۳۹۹ – ۲۴/ ۱۰/ ۲۰۲۰

پس از آنکه ۳۰ رسانه محلی در بیانیه مشترکی اعتراض خود به مقامات افغانستان را به دلیلِ محدود سازی دسترسی آنها به اطلاعات اعلام کردند، یک دیده بان و ناظر رسانه ای افغانستان روز چهارشنبه از دولت افغانستان خواست تا توجه بیشتری از جانب دولت به مطالبه ی آزادی های رسانه ای در این کشور صورت گیرد.

به گفته سید اکرام افضلی، رییس اجرایی سازمان دیده بان شفافیت افغانستان، قانون خوبی جهتِ تضمینِ مناسب توانایی رسانه ها برای کار و دسترسی به اطلاعات وجود دارد؛ اما دولت در فراهم آوردنِ بودجه کافی و حمایت نهادی برای اجرای این قانون ناتوان عمل کرده است. این بیانیه مشترک رسانه ای که در روز سه شنبه ۴ فوریه ۲۰۲۰ در تجمع اعتراضی در کابل منتشر شد، در مخالفت با خشونت های بی امان و بی وقفه در سراسر افغانستان سربرآورده است.

نیروهای افغان با حمایت و پشتیبانیِ متحدان آمریكایی به جنگ با طالبانی كه امروز تقریبا نیمی از افغانستان را كنترل یا تحت نفوذ و تسلط خود دارند، ادامه می دهند. طالبان با ترتیب دادنِ حملاتی تقریبا روزانه، نیروها و مقامات دولتی، و همچنین افراد وابسته به دولت را مورد هدف قرار داده، و از دیگر سو نیز تعداد زیادی غیرنظامیان نیز در آتش جنگ آنها، و همچنین در عملیات ضد طالبان توسط نیروهای افغان کشته می شوند.

سازمان ملل متحد از همه طرفین در این جنگ دیرین و بلند مدت خواسته است تا توجه بیشتری در جلوگیری از تلفات غیرنظامیان صورت گیرد. در همین حال، ایالات متحده درگیر گفتگوهای پراکنده (گفتگوهایی گاه در جریان و گاه متوقف شده) و مجدد با طالبان به رهبری نماینده ویژه آمریکا، زلمی خلیل زاد جهت پایان بخشیدن به جنگ ۱۸ ساله افغانستان می باشد، كه با این اقدام ایالات متحده قادر خواهد بود حدود ۱۳۰۰۰ سرباز آمریكایی را به وطن بازگرداند.

اما طبق گفته افضلی: “در طول دوره تصدی من به عنوان رئیس کمیسیون نظارت بر دسترسی به اطلاعات، اینجانب شاهد محدود شدنِ دسترسی رسانه ها به اطلاعات توسط نهادهای اصلی دولتی بوده ام.” “و متأسفانه این روند همچنان ادامه دارد.” همچنین به گفته عبدالمجیب خلوتگر، رییس نهاد «حمایت از رسانه ‌های آزاد افغانستان» (نی)، وضعیت دسترسی به اطلاعات در طی پنج سال گذشته در بدترین حالت خود بوده و وضعیت کنونی نیز بحرانی است. وی اذعان کرد: “اگر دسترسی به اطلاعات وجود نداشته باشد، ماهیتِ رسانه به عنوان ابزاری برای آزادی بیان از بین خواهد رفت.”

حتی درحالی که مقامات بر این امر توافق دارند که دسترسی به اطلاعات همچنان به عنوان چالشی فراگیر و گسترده برای افغانستان باقی مانده است، آنها محدودیت های موجود را با خطرات و خشونت های مداوم کشور توجیه کرده و هشدار می دهند که بازگشت رژیم طالبان می تواند بسیاری از آزادی هایِ سخت به دست آمده را نیز از بین ببرد.

لازم به ذکر است که افغانستان از جمله خطرناک ترین کشورهای جهان برای خبرنگاران است. به گزارش کمیته مصونیت خبرنگاران افغانستان در ماه ژانویه، پنج روزنامه نگار در سال ۲۰۱۹ در این کشور کشته شده اند. همچنین سال پیش در مجموع ۱۲۱ مورد خشونت علیه روزنامه نگاران و فعالان رسانه ای گزارش شده بود که ۱۷ خبرنگار و فعال رسانه ای در افغانستان کشته شدند. صدیق صدیقی، سخنگوی رئیس جمهور افغانستان اشرف غنی در روز چهارشنبه (۵ فوریه)، در توییتی نوشت “هیچ مانعی در آزادی ما وجود نخواهد داشت، دستاوردهای ما در آزادی ها و حقوق زنان برگشت ناپذیر است. این دستاوردها خط قرمزهای ما در گفتگوها با طالبان هستند.”

وی ضمن دفاع از دولت همچنین گفت که در سال های گذشته یک کمیسیون مشترک حکومت و رسانه ها، و همچنین یک صندوق حمایت مالی ژورنالیست های افغانستان ایجاد شده است. به هرروی، در بیانیه روز سه شنبه ۴ فوریه ۲۰۲۰، از جانبِ ۳۰ رسانه چنین اعلام شد که آنها “عمیقا از وخیم تر شدن اوضاع دسترسی به اطلاعات از سوی دولت در افغانستان نگران بوده” و از جامعه جهانی و دولت درخواستِ حمایت و حفاظت از جریان آزاد اطلاعات را دارند. این گروه های رسانه ای اعلام کردند زمانی که نوبت به دسترسی اطلاعات می رسد، همه نهادهای دولتی کابل قصور و کاستی هایی دارند؛ اما توجه و اشاره ی ویژه ی آنها بر دادگاه عالی، دادستانی کل و اداره امنیت ملی به عنوان بدترین متخطیان در این جریان است. همچنین، وزارت مالیه، بانک مرکزی و وزارت دفاع نیز در صدر همین فهرست قرار داشتند.

این اعتراض رسانه ای در مقابل وزارت اطلاعات و فرهنگ برگزار شد، جایی که دولت از سه سال پیش وعده داده بود بنای یادبود خبرنگاران کشته شده را بسازد. در حالی که کار بر روی این بنای یادبود هنوز آغاز نشده است. راس ویلسون، کاردار سفارت ایالات متحده آمریکا در کابل، از دولت افغانستان خواست تا “برای تقویت بیشتر دموکراسی افغانستان با مطبوعات همکاری کند.” طبق گفته وی: “اطلاعات منبع اصلی و حیاتی هر جامعه باز و آزادی است.”

در نهایت می توان به رویدادی متاثر کننده در همین رابطه اشاره داشت که طی یک حمله در آوریل ۲۰۱۸، ۹ روزنامه نگاری که به محل انفجار در کابل رفته بودند، توسط بمب گذار انتحاری دوم که کمین کرده بود کشته شدند. همچنین دهمین روزنامه نگار نیز در همان روز در تیراندازی ولایت خوست کشته شد.

منبع: The Diplomat