مرگ خاموش: نیم نگاهی به وضعیت محیط زیست در کشور

۲۶ آبان(عقرب)۱۳۹۹-۲۰۲۰/۱۱/۱۷

پیش از ۴۰ سال درگیری و ناامنی به راه های مختلفی به افغانستان آسیب زده. این صدمه تمامی بخش های جامعه را از خود متأثر کرده است.به عبارت دیگر، جنگ ۴ دهه در افغانستان منجر به توجه بیشتر به مسائل امنیتی و هزینه کردن بخش بزرگی از بودجه کشور در بخش تامین امنیت شده است. مسئله ای که دچار غافل شدن از دیگر بخش ها مثل محیط زیست در کشور شد. همچنین، با گذشت زمان، پیچیدگی ها و آشفتگی های ناشی از چالش های اجتماعی و امنیتی در افغانستان اغلب این مسائل زیست محیطی را کم اهمیت و به حاشیه رانده است و اکنون نیز تغییرات آب و هوایی، خود مانعی برای توانایی و ظرفیت کشور در رسیدگی به چالش های اجتماعی و امنیتی می باشد. لیکن امروزه دیگر چشم پوشی و غفلت از مسائل زیست محیطی ممکن نیست. به همین خاطر برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) به منظور توسعه و پیشبردِ اولین سیاست ملی زیست محیطی افغانستان؛ از آژانس ملی حفاظت از محیط زیست افغانستان حمایت کرده است. اهمیت این امر زمانی روشن می شود که بپذیریم، گرچه وضعیت محیط زیست افغانستان همواره تحت تاثیر سایه ی جنگ و درگیری کمرنگ شده است، اما نباید فراموش کرد که جمعیت جوان آن، با جمعیت قابل توجهی از شهروندان زیر ۱۵ سال مواجه است. برای جوانان افغانستان، راهِ پیشرفت و توسعه نمی تواند با نادیده گرفتنِ یک محیط سالم همراه باشد. دراین میان یکی از چالش های اصلی و شتاب دهنده به این معضل ناامنی و جنگ است. ناامنی در بخش های وسیعی از کشور، زیرساخت های ضعیف و تأثیرات شتاب دهنده ی تغییرات آب و هوایی؛ تلاش ها و اقدامات برای تحت کنترل گرفتنِ این اوضاع روبه وخامت و تأثیرات آن بر رفاه انسان را به طور جدی محدود می کند.

وضعیت وخیم محیط زیست کشور پیامدهای ناگواری را در کوتاه مدت و درازمدت بر جای خواهد گذاشت.از جمله این پیامدها می توان به تاثیراتِ شرایط زیست محیطی بر بهداشت محیط و سلامت افراد نیز اشاره کرد. چنانچه براساس برآوردهای سازمان بهداشت جهانی، ۲۶٪ از کل مرگ و میر در افغانستان را مرگ و میر ناشی از خطرات زیست محیطی تشکیل می دهد. همچنین در بسیاری از گزارش های سال های اخیر پیرامون وضعیت تلفات انسانی ناشی از آلودگی هوا نشان می دهد که میزان تلفات الودگی هوا در کشور  بیشتر از تلفات جنگ و ناامنی است که در این میان کودکان بیشترین قربانیان این مرگ خاموش هستند.

و از سوی دیگر نیز می توان به تهدیدات ناشی از تغییرات آب و هوایی و بی توجهی به مسائل زیست محیطی بر میراث در حال فروپاشی افغانستان اشاره کرد. صخره های زیبا و دیدنی دره بامیان -که در قلب کوه های هندوکش واقع شده است- جایی که مجسمه های بودا با قدمت چندین قرن در سال ۲۰۰۱ توسط طالبان تخریب شد – هنوز هم شبکه ای از غارهایی را در خود جای داده است که معابد، صومعه ها و نقاشی های بودایی را شامل می شود. به گفته ی کارشناسان، الگویی از دوره های خشک سالی و به دنبال باران شدید و یا چیزی بزرگتر از حد معمول یعنی ذوب برف ها، این هنر و معماری تاریخی را در معرض نابودی قرار می دهد. مقامات افغان در گزارش سال ۲۰۱۶ سازمان ملل هشدار دادند که به دلیل شرایطی که مستقیما با تغییر اقلیمی سروکار دارند، “ممکن است این میراث از بین رفته و دچار فرسایش شدید شوند”. به گفته ی فیلیپ مارکیز، نماینده باستان شناسی فرانسه در افغانستان، به خبرگزاری فرانسه (AFP) افغانستان “از نظر زمین شناسی بسیار شکننده است، به ویژه پوشش گیاهی آن که به دلیل جنگل زدایی بسیار تحلیل رفته است”.

در میان چالش های زیست محیطی فراوان در افغانستان آنچه بیشتر از همه خودنمایی می کند، آلودگی هوای شهر کابل است. فساد ادرای و بوروکراسی،قانون شکنی دولتی،فقدان کارشناسان متخصص در کشور، افزایش روز افزون جمعیت،گسترش غیر معیاری شهر، فقر مالی و فرهنگی ،رها شدن فاضلاب های خانه ها و کارخانه ها در سطح شهر، نبود سیستم فاضلابی مناسب برای هدایت بخش بزرگی از زباله ­ها، نداشتن برنامه مشخص از سوی دولت برای مهار آلودگی منجر به تخریب فضای زیستی شهر کابل شده است. این در حالی است که با آمدن فصل سرما مشکلات آلودگی دو چندان می­ شود. استفاده عموم مردم از ذغال سنگ ­های تصفیه نشده و بی کیفیت برای گرم کردن بر میزان آلودگی هوا می افزاید. بر اساس آمارها حدود ۵۰ درصد آلودگی شهر کابل به خاطر مصرف زغال سنگ است. با افزایش آلودگی در شهر کابل و مشکلاتی که بر اثر این آلودگی مرگبار به خصوص بر سلامت شهروندان کابل(چه روحی و چه فیزیکی) آمد و به خاطر فشارهای زیاد افکار عمومی، حکومت وحدت ملی کمیسیون عالی مبارزه با آلودگی هوا را ایجاد کرد. در این میان آنچه که واضح و روشن است پیامدهای مخرب این آلودگی بر جان مردم و محیط زیست است. آنطور که در گزارش ­ها آمده، ذرات موجود در هوای شهر کابل بسیار خطرناک است که منجر به بارش باران های اسیدی می شود. این بارش ها بر فضای شهری و تخریب بناهای تاریخی،ساختمان های شهر و درختان از یک طرف و مشکلات تنفسی و بیماری پوستی بر شهروندان از طرف دیگر آثار بسیار منفی و جبران ناپذیری بر جای خواهد گذاشت.  عدم اطمینان  و اعتماد از برنامه های دولت در جهت مبارزه با آلودگی هوا نگرانی ها به ویژه در زمستان ایجاد کرده است. به عبارت دیگر، در فصل سرما روند برای این تخریب تشدید می شود. چرا که به علت نبودن امکانات زیر ساختی مناسب برای گرمایش شهروندان پایتخت از هر موادی مانند پلاستیک، زغال سنگ و لاستیک و حتی استفاده از سوخت های سرب دار استفاده می کنند. در این میان یکی از قربانیان اصلی این آلودگی کودکان هستند. به عبارت دیگر، بحران آلودگی هوا در افغانستان به سطح بسیار خطرناک و کشنده رسیده است. به زعم بسیاری از شهروندان کابل دلیل یکی از دلایل اصلی آلودگی شهر کابل نبود برق در سطح شهر است که مردم مجبور می شوند برای گرم کردن خود از راه های بدیل خطرناک و غیراستاندارد استفاده کنند. نتیجه این امر طبیعتاً بر سلامت شهروندان و بنای شهر تاثیر منفی خواهد گذاشت.

در نهایت، وضعیت مسائل زیست محیطی در کشور بسیار نگران کننده است. اگر توجه جدی به این بخش صورت نگیرد باید نظاره گر مرگ خاموش و ساکت افغانستان باشیم. با توجه به گزارشهای نهادهای داخلی و خارجی نسبت به مسائل زیست محیطی کشور هیچ یک از آنها چشم انداز روشنی را در این باره نوید نمی دهند.