دیورند معمای حل نشده بین کابل و اسلام آباد
۲۷ آذر(قوس)۱۳۹۹-۲۰۲۰/۱۲/۱۷
نگاهی بر معمای حل نشده دیورند بین کابل و اسلام آباد در مصاحبه با محمد علی بهمنی قاجار کارشناس مسائل تاریخی و حقوقی
۱ .به عنوان پرسش نخست اهمیت خط دیورند چیست؟ چرا همچنان دیورند یک مانع در رابطه بین دو کشور افغانستان و پاکستان شناخته می شود؟ مهمترین دلایل در هر دو طرف چیست؟
مسئله همچنان پابرجاست. خط دیورند را افغانستانی ها تحمیلی می دانستند. بر اساس درواقع اراده استعمار بر آن ها تحمیل شده بود. و اینکه این خط یک حیات طبیعی را به دو قسمت تقسیم کرده بود.دو سوی دیورند منطقه پشتون نشین هست. مردم دو سوی دیورند یکی هستند.یک آداب و رسوم ، یک فرهنگ،یک زبان و یک هویت دارند.و این خط بر اساس یک اراده استعماری این ها را به دو قسمت تقسیم کردند.بنابراین، این مسئله هم از منظر تاریخی و هم روانی که برای افغانستانی ها در طول این صد و خورده ای سال اهمیت داشته پابرجاست و هم از لحاظ حقایق عینی.
۲ .تقریبا از طرف تمام حکومت های افغانستان خط دیورند به رسیمت شناخته نشده است حتی طالبان که بسیار نزدیک به اسلام آباد است. این درحالی است که از لحاظ حقوقی دولت افغانستان نمی تواند شکایت خود را به محکمه بین المللی ببرد. به عبارت دیگر، این مشکل بیشتر از آنکه حقوقی باشد، سیاسی است. با این حال چرا دولت کابل حاضر به رسمیت شناخته شدن دیورند نیست؟ آیا این رویکرد درست و نتیجه بخش خواهد بود؟ در حالی که حامیان بین المللی جندانی هم در رابطه با این موضوع ندارد.
حامیان بین المللی ندارد. چرا که دیورند مرز بین المللی است بین افغانستان و پاکستان. درسته افغانستانی ها این مسئله رو به رسمیت نشناختند اما بار اول و در ابتدا خط دیورند را در زمان محمد یعقوب خان قبول کردند.بنابراین، نمی توانند از این مرز که یک واقعیت عینی را در حقوق بین الملل ایجاد کرده چشم پوشی کنند. این مرز یک واقعیت عینی بر اساس حقوق بین الملل یک مرز بین افغانستان و پاکستان هست. هیچ کشوری هم حاضر نیست که ادعای افغانستان را قبول کند.افغانستان مکانیزم عملی هم ندارد که کشور همسایه اش که ارتشی ده ها برابر بزرگتر از افغانستان دارد و مجهز به بمب اتم هست را وادار کند که مرز دیورند را تغییر دهد.از طرف دیگر، پاکستان هم بیکار ننشسته که افغانستانی ها از نفوذ قوم و قبیله ای شان استفاده کنند. پاکستان هم با ترویج بنیادگرایی در مناطق پشتون نشین خودش و اینکه آنها را به پشتوانه بنیادگراها و سلفی ها و طالبانی های افغانستان تبدیل کرده در امور افغانستان دخالت جدی و تاثیر گذار می کند و به وسیله همان پشتون ها در دو سوی دیورند نقوذ اش را در افغانستان گسترش داده است. در واقع با این کار یک ضدحمله زده است به سیاست افغانستان و نقطه ضعف خود را سعی کرده تبدیل کند به نقطه قوت و نفوذ گسترده ای هم در افغانستان در حال حاضر دارد.
۳ .در میان جنجال های خط دیورند یکی از مواردی که بسیار خبرساز شده است حصارکشی این منطقه از خرداد سال ۱۳۹۶ توسط پاکستان بود. همچنین ساخت استحکامات مرزی و برج های نظارتی نیز توسط این کشور. آیا این اقدامات فقط برای کنترل مرز انجام میشود؟
حصارکشی هم می تواند برای کنترل مرز باشد و چون مرز پرآشوبی است.مرزی است که از همه نظر تردد تروریست، تردد سلاح،مواد مخدر و غیره ناآرام است. و اینکه درواقع می تواند در راستای تضعیف ادعاهای افغانستان هم باشد. به خاطر اینکه به هرحال پیوندهای دو سوی دیورند را کمرنگ تر کند.
۴ .در همین رابطه یک سوال دیگری که به وجود می آید بحث وضعیت اقتصادی و معیشتی برای ساکنان هر دو طرف خط است. کشیدن این حصارکشی ها و استحکامات چقدر بر وضعیت اقتصادی،ترانزیتی در این منطقه اثر میگذارد؟ نظارت اسلام آباد بر این منطقه بر میزان کنترل دولت کابل چه تاثیری می گذارد؟
حالا هرچقدر محدودیت به وجود بیاید در رفت و آمد بین دو طرف مرز این در وضعیت معیشتی ساکنان دو سوی مرز که وضعیت چندان جالبی هم نیست، تاثیرگذار است و همینطور از نفوذ دولت کابل در میان قبایل پشتون هم کم می کند. بهرحال این حصارکشی ها نمی تواند خیلی تغییر عجیب و غریبی در وضعیت فرهنگی و پیوندهای تاریخی و فرهنگی دو سوی دیورند به وجود بیاورد.
۵ .این منطقه از جمله مناطقی است که بسیاری از حملات تروریستی علیه افغانستان از اینجا صورت می گیرد یا از این منطقه گروه های شورشی وارد افغانستان می شود. حل بحث دیورند بین دو طرف چقدر می تواند به کاهش جنگ و افزایش امنیت در افغانستان کمک کند؟ همچنین پاکستان به وسیله این خط چقدر میتواند بر نفوذ خود بر کابل استفاده کند؟
پاکستان در دوران ظاهرشاه و دوران ریاست جمهوری داوود خان یعنی قبل از کودتای کمونیستی در افغانستان به شدت نگران امنیت پشتونستان و مناطق پشتون نشین خود بود. درواقع مناطق جنوب دیورند بود چون افغانستان ادعاهای گسترده علیه این ها داشت و هم مردم این مناطق پیوندهای زیادی با افغانستان داشتند. برای حل این ماجرا پاکستان بنیادگرایی را در مناطق پشتون نشین تقویت کرد تا ناسیونالیسم قومی پشتون تضعیف شود به جای آن عقاید مذهبی و عقاید ایدئولوژیک مبتنی بر دیوبندیسم و سلفی گرایی ترویج بشود و این هم درواقع منجر به افزایش فعالیت گروه های تروریستی شد و بعد به وسیله همین گروه های تروریستی و شبه نظامی سعی کرد به داخل افغانستان هم کنترل پیدا کند. درواقع به خاطر اینکه حاکمیت خود را در مناطق پشتون نشین حفظ کنه سعی کرد یه حیات خلوت در درون افغانستان برای خود ایجاد کند.
۶ .یکی دیگر از مباحث چالش آفرین در حل این مسئله، پشتونستان خواهی پشتون های دو طرف خط است. امری که دولت افغانستان بارها از آن اعلام حمایت کرده است. بنابراین، هدف اصلی پاکستان از به رسمیت شناختن دیورند مهار این ملی گرایی است. چرا پاکستان از ادغام پشتون های دو طرف مرز هراس دارد؟
قطعاً هراس دارد از افزایش احساسات پشتون خواهی. چراکه پشتون خواهی به معنای تجزیه طلبی در پاکستان است و به معنای این هست که بخش عظیمی از سرزمین پاکستان تجزیه شود ضمن اینکه پشتون ها و بلوچ هاپیوندهای زیادی با هم دارند و افغانستان یک هدف اش از این بحث پشتونستان رسیدن به دریای آزاد بوده، رسیدن به اقیانوس هند بوده است. و اگر بتواند منطقه خیبر پشتونخواه را درواقع جدا کند و بعد دنبال بلوچستان خواهد بود که درواقع پاکستان از بین خواهد رفت.
۷ .مسئله دیورند تنها مشکل مرزی پاکستان نیست. اختلافات این کشور با هند بر سر مسئله جامو کشمیر نیز یکی دیگر از مواردی است که بارها به محل مناقشه بین دهلی و اسلام آباد بدل شده است. با این حال حل دیورند آیا می تواند کمکی به کاهش نفوذ هند در افغانستان کند؟ و یا هم برعکس آیا افغانستان می تواند از این مسئله تهدیدی برای پاکستان ایجاد کند در برابر نفوذ هند در کابل؟
خیر. مسئله دیورند باعث نزدیکی هند و افغانستان شده است. افغانستان و هند در واقع متحدان استراتژیک یکدیگر هستند. به دلیل اینکه هردو یک نوع دشمنی با پاکستان دارند و شما در این سال ها دیدید که هند هرروز نفوذ اش در افغانستان بیشتر و بیشتر می شود.
۸ .با شروع روند مذاکرات بینالافغانی و تاثیرگذاری پاکستان بر پروسه صلح افغانستان مسئله دیورند باری دیگر داغ شد. استفاده پاکستان از صلح برای تحقق نیات اش نسبت به دیورند به نگرانی هایی را در کشور دامن زد. با این حال پاکستان تا چه میزان می تواند از این گزینه در روند صلح حمایت کند؟ آیا این نگرانی ها به جاست؟
پاکستان صدردصد سعی خواهد کرد که در مذاکرات بین الافغانی تاثیرگذار باشد و نفوذ لازم هم دارد. و همینطور تلاش خواهد کرد که گروه های نزدیک به خود را بیاره تا به وسیله آن گروه ها کنترل کند افغانستان . ولی هیچ گروهی در افغانستان علناً نمی تواند از بحث دیورند صرف نظر کند ولی می تواند آن را عملاً مسکوت بگذارد.
۹ .پاکستان از کشورهای اصلی حمایت کننده طالبان است و تاثیرگذار در جنگ افغانستان است. به گونه ای که هم مسیر صلح افغانستان از اسلام آباد میگذرد و هم مسیر جنگ. با این حال با آمدن طالبان به بدنه قدرت سیاسی در افغانستان اسلام آباد چقدر می تواند امیدوار باشد که بحث دیورند را آنگونه که می خواهد حل کند؟ این درحالی است که طالبان نیز در مدت کوتاهی که حکومت کابل را در اختیار داشت از به رسمیت شناختن این خط سرباز زد.
بله طالبان نمیتواند علناً بگویند که بحث دیورند را قبول دارند و حاکمیت پاکستان را بر مناطق پشتون نشین دیورند به رسمیت بشناسند. اما می توانند این گروه ها ساکت باشند و عملاً قدرت در افغانستان در اختیار آی اس آی پاکستان قرار بگیرد و نه تنها خیالش از دیورند و ادعای ارضی افغانستان آسوده باشد بلکه از طریق افغانستان به آسیای مرکزی برسد و نفوذ خود را در آسیای مرکزی گسترش دهد.به این ترتیب به انرژی آسیای مرکزی و خطوط انتقال انرژی آسیای مرکزی دست پیدا کند. این نکته مهم درواقع این است که خط انتقال انرژی را از ترکمنستان یا هم خط لوله تاپی از ترکمنستان،افغانستان و پاکستان بکشند و به این ترتیب در واقع یک رابطه دوام دار اقتصادی بین پاکستان و افغانستان ایجاد کنند که در ضمن آن روابط دوام دار این مسائل مرزی هم تضعیف شود.
۱۰ .با توجه به وضعیت فعلی در دو طرف به نظر شما راه حل های پیشنهادی برای حل این اختلافات چیست؟
افغانستان این مسئله را مسکوت بگذارد. چرا که هزینه کردن برای مسئله دیورند، هزینه زائدی است. و افغانستان هم توان هزینه کردن در مورد این مسئله را نخواهد داشت.
۱۱ .به عنوان پرسش آخر، چشم انداز مسئله دیورند را چگونه ارزیابی میکنید؟
به نظر می رسد که این موضوع همچنان به عنوان استخوان یا زخم بین روابط افغانستان و پاکستان وجود خواهد داشت. به نظر می رسد کماکان پاکستان سیاست حمایت از گروه های بنیادگرا افراطی را دست بر نخواهد داشت و این سیاست را ادامه خواهد داد. و از آن سو افغانستان هم نمی تواند اقدام عملی و مؤثری در مناطق جنوب دیورند داشته باشد.