حکومت موقت؛ جرقه ای در شعله ور ساختن اختلافات داخلی و اضمحلال نظام سیاسی؟

۲۱ دی (جدی) ۱۳۹۹ – ۱۰/ ۱/ ۲۰۲۱

حکومت موقت؛ جرقه ای در شعله ور ساختن اختلافات داخلی و اضمحلال نظام سیاسی؟

با آغاز دور دوم مذاکرات صلح افغانستان و تداوم تلاش های هیات های مذاکره کننده ی دولت و طالبان برای دست یابی به توافقی پیرامونِ موضوعاتِ مهم و مورد اختلاف بین دو طرف؛ بحثی که نگرانی های تازه ای را بیش از پیش برانگیخته است، موضوع تشکیل حکومت موقت و سربرآوردن اختلافاتِ داخلی در بدنه حکومت است.

طرح حکومت موقت

طرح «حکومت موقت» یکی از جنجالی ترین بحث های مطرح شده در دور دوم مذاکرات است. این طرح که برای حل و فصل و پایان منازعه جاری ارائه شد برای نخستین بار از سوی شماری از سیاست مداران و نهاد امریکایی «رند» (RAND) در سال ۱۳۹۷ مطرح شد که با مخالفت ها و انتقادهای جدی همراه بود.

گرچه به نظر می رسد هدف گروه طالبان تشکیل حکومت موقت و متعاقبا ایجاد دولت اسلامی مدنظر خود می باشد، لیکن در مقابل برخی از سران حکومت جوانه زدنِ تفکراتی این چنین را آغازی برای فروپاشیِ نظام سیاسی فعلی و قوت گرفتنِ چنددستگی و نفاق در میانِ تصمیم گیرندگان و مقامات دولتی می دانند.

اما نکته ی اساسی آن است که از دیگر سو جریانِ سومی نیز در این میان وجود دارد. چنانچه نه تنها طالبان، بلکه برخی از مذاکره کنندگانِ دولت افغانستان حکومت موقت را تنها راه حل افغانستان برای رسیدن به صلح دانسته اند که از این طریق زمینه ی ادغام طالبان در بدنه ی نظام سیاسی افغانستان فراهم می شود.

بدین ترتیب آنچه در روندِ تصمیم گیری و برنامه ریزی های آتی دولت و هیات مذاکره کننده ی دولت امری نگران کننده و چالش برانگیز به نظر می رسد، عدم وجودِ رویکردی واحد و منسجم بینِ شخصیت های دخیل در این جریان و برجسته بودنِ چند دستگی و اختلاف نظرهایِ اساسی است؛ که می تواند بن مایه نظام سیاسی و دستاوردهای دیرین دموکراتیک در این کشور را ویران سازد.

در همین راستا زلمی خلیلزاد، نماینده ویژه ایالات متحده برای صلح افغانستان نیز به مشکلات موجود در روند صلح افغانستان، از جمله اختلافات بین غنی و برخی از مذاکره کنندگان اشاره داشته است، یعنی افرادی که اصرار دارند باید دولت موقت روی کار آید، زیرا طالبان از به رسمیت شناختن دولت غنی خودداری کرده و هرگز با آن صلح نخواهند کرد. (Constable, 2021)

طالبان و مطالبه ی حکومت موقت

به گفته حفیظ منصور، یکی از اعضای تیم نمایندگی دولت افغانستان، طالبان از به رسمیت شناختنِ دولتِ مورد حمایتِ ایالات متحده خودداری می کند و این مسئله به هرروی باید حل و فصل شود و به باور وی دولت موقت راه حلی است که می تواند این مسئله را فیصله دهد، زیرا ما خواستار آتش بس هستیم و طالبان حاضر به توافق با دولت فعلی نیست.

بدین ترتیب به نظر می رسد وی تنها توافق با طالبان را هدف اصلی دانسته و دست یابی به این هدف را به هر طریقی مجاز می داند. اما این سوال مطرح است که اگر طالبان دولت فعلی افغانستان را قبول نداشته و آن را مورد حمایت ایالات متحده می داند، چطور در تاریخ ۲۹ فوریه ۲۰۲۰ حاضر به امضای توافق نامه ای با ایالات متحده شد؟

آیا زمان در این روند موثر بوده است؟ آیا هدف طالبان تغییر کرده است؟ در آن زمان مناسبات با ایالات متحده بلامانع، و در این زمان پذیرش توافق با دولت فعلی افغانستان غیرقابل پذیرش و ضربه ای به سیاست های طالبان است؟ یا مجاب ساختنِ دولت فعلی برای تشکیل دولت موقت، آن هم با اطلاع از چنددستگی و اختلافات سران حکومتی رویکردِ به جا و سیاست مدارانه ی طالبان برای دور زدن هیات مذاکره کننده و رسیدن به قدرت است.

به نظر می رسد در این جریان، گروه طالبان بهتر از هیات دولت و تصمیم گیران حکومتی عمل کرده است. لازم به ذکر است دولت رئیس جمهور اشرف غنی در سال ۲۰۱۹ برای یک دوره پنج ساله انتخاب شد اما طالبان این انتخابات را رد کرد. براساس مفاد توافق نامه ای که ایالات متحده با طالبان منعقد کرد، تشکیل “حکومت اسلامی جدید افغانستان پس از توافق” از طریق مذاکرات بین دو طرف افغانستان تعیین می شود.

در همین راستا می توان به سخنان اخیر امرالله صالح، معاون اول رئیس جمهور در یک گردهمایی در ولایت ننگرهار اشاره کرد، به گفته ی وی طالبان آماده نیستند که بر اساس شرع (قانون اسلامی) صحبت کنند، آنها می گویند که ما براساس توافق دوحه (توافق صلح ایالات متحده و طالبان) صحبت می کنیم، این نشان می دهد که مسئله اساسی آنها قدرت است، نه دین.

صالح افزود، هیئت دولت از تیم مذاکره کننده شورشیان می خواهد که نظام اسلامی را تعریف کنند. این در حالی است که برخی از چهره های با نفوذ و رهبران احزاب سیاسی وعده ی تشکیل دولت موقت برای رسیدن به توافق صلح با طالبان را داده اند.

گرچه محمد نعیم سخنگوی دفتر سیاسی طالبان در قطر گفت که دررابطه با تشکیل دولت موقت در مذاکرات داخل افغانستان بحث نشده است. (Afghanistantimes, 2021) به هر حال نباید فراموش کرد که اعضای طالبان همواره اعلام کرده اند، تا زمانی که آنها به آنچه “حکومت ناب اسلامی” می نامند، دست نیابند به جنگ ادامه خواهند داد.

اصرار بر تشکیل حکومت موقت، زمینه ی فروپاشی نظام سیاسی؟

در همین راستا، در مطلبی تحت عنوانِ “بر طبل فروپاشی نکوبید” منتشر شده در روزنامه ی هشت صبح (۲۰ دی/جدی ۱۳۹۹) و دررابطه با بحث حکومت موقت چنین اذعان شده است، “در حالی که چشم انداز مذاکرات صلح به درستی روشن نیست، برخی چهره های سیاسی به فکر تشکیل حکومت موقت افتاده اند. ریشه این فکر به اختلافات سیاسی این چهره ها با سران حکومت توافقی حاکم بر می گردد و اگر این اختلافات وجود نمی داشت، تصور حکومت موقت هم در ذهن آنها شکل نمی بست”.

همچنین در ادامه هشت صبح چنین نوشته است: “کسانی که شعار حکومت موقت سر می دهند، دو هدف بیشتر ندارند: هدف اول آنها باج گیری سیاسی از حکومت بر سر اقتدار است. و هدف دوم آنها کنار رفتن هیات حاکمه از قدرت است.

این مسئله که ارمغان حکومت موقت برای بهبود وضعیت موجود چه باید باشد، جایی در مخیله آنها ندارد. آنچه برای این مجموعه بی برنامه مهم است، نفع سیاسی خود آن هاست. به همین دلیل وضع مطلوب آنها، وضعیتی است که در آن بتوانند حداکثر به سود فردی و یا خانوادگی برسند.” (روزنامه هشت صبح، ۱۳۹۹)

جریانات مختلف سیاسی؛ رد و تایید حکومت موقت

با توجه به گفته های نویسنده در مطلب فوق، می توان گفت اختلافات سیاسی به ویژه در درونِ دولت و سران حکومت آن نقطه ضعفیست که قوت گرفتن می تواند منجر به فروپاشی دولت و اضمحلال روندی دموکراتیک در کشور گردد. این چند دستگی نظرات و سیاست های شخصیت های دولتی و رهبران سیاسی حاکم بر کشور دررابطه با تشکیل حکومتی موقت را می توان در گفته های متناقض و ناهماهنگِ آنها مشاهده کرد.

چنانچه اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان صراحتا از تشکیل حکومت موقت مخالفت کرد. وی انقطاع حکومت را غیرقابل قبول خواند و اذعان کرد که آماده نیست غیر از انتخابات حکومت را به طریقی دیگر منتقل کنند.

همچنین سرور دانش، معاون دوم رئیس جمهور نیز در مراسم گرامیداشت هفدهمین سالگرد قانون اساسی افغانستان، تشکیل حکومتی موقت را نپذیرفته و آن را آغازی برای فروپاشی نظام و از بین رفتن قانون اساسی این کشور دانست، چرا که پیشتر طالبان مخالفت خود را با قانون اساسی افغانستان اعلام کرده اند.

اما در مقابل و علی رغم آنکه غنی مخالفت خود را با حکومت موقت به وضوح اعلام کرد، عبدالله عبدالله، رئیس عالی شورای مصالحه ملی به صورت تلویحی و به عنوانِ یک گزینه با تشکیل حکومت موقت موافقت کرده و چنین اذعان کرد که گرچه تشکیل حکومت موقت یک راه حل برای بحران افغانستان نمی باشد اما می توانند به عنوانِ بخشی از این راه حل در نظر گرفته شود.

همچنین عطامحمد نور، والی سابق بلخ، با اشاره به اختلاف اخیر وی با رئیس جمهور غنی در مورد برکناری وزیر سابق بهداشت، اعلام کرد که تا پیش از این به فکر دولت موقت در افغانستان نبود، اما اکنون این یک گزینه جایگزین است که به آن فکر می کند.

چنانچه به گفته ی وی، “اکنون ما باید چنین برنامه ای (دولت موقت) را توصیه کنیم، اگر چنین برنامه ای وجود داشته باشد، پس باید آن را به خاطر وحدت ملی، عدالت اجتماعی و عدالت سیاسی بیشتر توسعه دهیم.”

پیش از این، عبدالحفیظ منصور، عضو تیم مذاکره کننده صلح به نمایندگی از جمهوری اسلامی افغانستان، رحمت الله نبیل، رئیس سابق ریاست امنیت ملی و سید اسحاق گیلانی، عضو شورای عالی ملی آشتی همچنین در مورد دولت موقت در کشور صحبت کرده بودند. (Shaheed, 2021)

حفیظ منصور، یک عضو تیم مذاکره کننده ی دولت افغانستان براین باور است که تنها راه حل برای حفظ نظام سیاسی و ارزش های کنونی، گزینه ای جز پیش روی به سمت تشکیل حکومتی موقت نیست.

از دیگر سو عمر زاخیلوال از چهره‌های مطرح سیاسی که تجربه کار به عنوان وزیر دارایی در دوران حکومت حامد کرزی و پست‌های مهم دیگر را مانند ریاست اداره سرمایه‌گذاری افغانستان و مشاور ارشد حامدکرزی رئیس جمهور سابق افغانستان داشته است.

او که به شهر هرات در غرب افغانستان سفر کرده است در دیدار‌هایش با مردم هرات، حکومت موقت را بهترین و تنها‌ گزینه برای ایجاد ثبات در افغانستان عنوان می‌کند. همچنین آقای زاخیلوال می‌گوید که جریانی با شرکت چهره‌های متنفذ و مطرح افغانستان در خارج از کشور نیز با آنان همراه شده است و جهت ایجاد حکومت موقت با دولت‌های خارجی در حال لابی‌اند.

تشدید اختلافات داخلی: تضعیف بدنه ی نظام سیاسی و تقویت گروه های مخالف

این هاه همه در حالی است گروه طالبان تاکنون هیچ گاه به صورت رسمی خواهان ایجاد حکومت موقت نشده اند. پیش از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۸ طالبان درخواست کرده بود که به جای انتخابات حکومت موقت تا زمان به نتیجه رسیدن مذاکرات صلح ایجاد شود.

اما این که پس از مذاکرات صلح حکومت موقت به وجود بیاید تاکنون رسما از سوی طالبان مطرح نشده است. شاید بتوان گفت طالبان از تشکیل دولت موقت استقبال می کند اما برای این گروه در حال حاضر بیشتر از ایجاد حکومت موقت، نوع نظام آینده افغانستان مطرح است.

به گفته ی برخی تحلیلگران، در حالی كه دولت آتش بس را در اولویت خود قرار می دهد، طالبان می خواهند بدانند كه افغانستان ِپس از جنگ و همچنین ترتیباتِ تقسیم قدرت چگونه خواهد بود. فرض براین است که گفتگوهای صلح نقشه راهی برای افغانستان پس از جنگ باشد، افغانستانی که در آن طالبان نقشی سیاسی داشته باشند.

بنابراین از دیدِ آنها تشکیل حکومتی موقت و ادغام در ساختار حاکمیتی ائتلافی شاملِ طالبان، می تواند قدرت بازنگری در ارکانِ قضایی، اجرایی و قانون گذاریِ کشور را به آنها اعطا کند. به نظر می رسد در حال حاضر بیشتر از آنکه طرح حکومت موقت برای طالبان دغدغه فکری باشد، در میانِ سران حکومتی و رهبران سیاسی اهمیت یافته است.

این جریانات نگرانی هایی را در باب احتمال انحراف صلح افغانستان در پی خواهد داشت. چراکه نشان می دهد درون شورای عالی مصالحه به عنوان نهادی رسمی برای صلح افغانستان و بینِ اعضای آن یک زبان مشترک و فکری همگام برای بحث صلح افغانستان ندارند؛ و دیدگاه های رهبران حکومتی و شخصیت های سیاسی فوق العاده متناقض است. یک عضو شورای مصالحه خواستار حکومت موقت و عضو دیگر خواستار انتخابات است.

به هر حال آنچه به نظر می رسد این است که مطرح شدن چنین مباحثی می تواند موضع دولت و هیات مذاکره کننده در برابر طالبان را تضعیف و موجب قدرت گرفتن طرف مقابل و تقویت اعتماد به نفس آنها گردد.

به عبارتی تنها نقطه قوتِ هیات مذاکره کننده بایستی بر وحدت رویه و تمرکز بر آن دست اولویت های سیاسی اجتماعیِ باشد که به نفعِ عامه ی مردم افغانستان است، لیکن طرح چنین مباحثی تنها بر تشدید تنش ها و همچنین ضعف تصمیم گیری در تثبیت صلح و امنیت صحه خواهد گذاشت.

همچنین از دیگر سو این دست اختلافات و جریانات سیاسیِ غیرمتحد در داخل نظم سیاسی دولت می تواند عزم طالبان برای تغییر در ساختار سیاسی فعلی و تصدیقِ اندیشه ی خود در چشم و اذهان عمومی مبنی بر عدم به رسمیت شناختن دولت فعلی و ناکارآمدی آن را قوت بخشد.

منابع

– آژند، فریدون، (۱۳۹۹) ، “حکومت موقت؛ اولین خواست طالبان یا دیگران؟”، ایندیپندنت فارسی، https://www.independentpersian.com/node/85226/%
– روزنامه هشت صبح، (۱۳۹۹)، “بر طبل فروپاشی نکوبید”، سال سیزدهم، شماره ۳۵۱۶، https://8am.af/wp-content/uploads/2021/01/8am.3516.pdf

– Afghanistantimes, (2021),”2nd Phase of Peace Talks to Resume “Today””, http://www.afghanistantimes.af/2nd-phase-of-peace-talks-to-resume-today/
– Constable, Pamela, (2021), “Troubled Afghan-Taliban peace talks resume amid violence, accusations”,https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/afghan-taliban-peace-talks-resume/2021/01/05/dc2016f6-4af0-11eb-97b6-4eb9f72ff46b_story.html
– Shaheed, Anisa, (2021), “Ghani Rejects Prospect of Interim Govt”, https://tolonews.com/afghanistan-169074