چرا مشروعیت علی پور نزد مردم بیشتر از دولت است؟
۱۹ بهمن(دلو)۱۳۹۹-۲۰۲۱/۲/۶
چرا مشروعیت علی پور نزد مردم بیشتر از دولت است؟
پاسخ به این پرسش که چرا مشروعیت یک فرمانده محلی به‌نام علی‌پور، مهم‌تر از نقش دولت برای مردم است به کارکردهای دولت در ارائه خدمات، تأمین امنیت و ثبات، توزیع عادلانه قدرت و ثروت به مردم برمی‌گردد. مردم بهسود سال‌هاست که به استفاده نامشروع کوچی‌ها از مزارع و کشتزارهای‌شان در فصول بهار و تابستان معترض‌اند. آن‌هم کوچی‌هایی که تا دندان مسلح پا به مزارع و خانه‌های مردم می‌گذارند. مسأله دیگری که مردم این منطقه در طول سال‌ها از آن رنج برده‌اند و هنوز هم می‌برند، ناامنی، گروگان‌گیری، کشتار مردم بی‌گناه و اختطاف مردم عادی توسط طالبان و شبه‌نظامیان وابسته به آنان است.
مردم بهسود در طول دو دهه دموکراسی و شکل‌گیری دولت به مفهوم تازه آن در افغانستان، هزینه‌های زیادی برای دموکراسی، نظام و تعمیق ارزش‌های مردم‌سالاری پرداخت کردند. با وجود ناامنی‌ها و خدمات ضعیف دولت برای توسعه جامعه‌شان در انتخابات‌های برگزارشده با شور و هیجان به پای صندوق‌های رأی رفتند و از نظام و دموکراسی نوپای افغانی حمایت کردند. در هر دوره‌ی ریاست‌جمهوری آنها مشکلات و رنج‌های‌شان را به شیوه‌ها و مکانیزم‌های قانونی و مدنی مطالبه می‌کردند. اما نه مسیر ترددشان امن شد، نه از آدم‌ربایی و اختطاف طالبان کاسته شد و نه از هجوم سالانه کوچی‌ها به مزارع و کشتزارهای‌شان.
در حادثه اخیر بهسود، طبق آمارهای رسمی، ۱۱ نفر در درگیری‌هایی که در این ولسوالی روی داده، کشته شده‌اند. همچنین تعداد زیادی زخمی شده‌اند. فاجعه‌ای که به‌نظر می‌رسد، نیروهای دولتی در آن نقش اساسی دارند. سخن‌گوی وزارت داخله می‌گوید که نیروهای قومندان علی‌پور مانع از این می‌شوند که آنها کار خودشان را برای تأمین امنیت انجام دهند.
علی‌پور کیست؟
برای اینکه بتوانیم آنچه را که در بهسود اتفاق افتاده به‌درستی تحلیل کنیم، باید بدانیم علی‌پور کیست. کسی که ظاهرا تمامی اتفاقات افتاده در بهسود به او ختم می‌شود. علی‌پور کسی است که تجربه نظامی‌گری در زمان جنگ‌های داخلی در قالب احزاب جهادی را داشته است. اما بعد از روی‌کارآمدن دولت پسابُن در افغانستان و شروع برنامه خلع‌سلاح عمومی او جزء اولین کسانی بوده که به این برنامه می‌پیوندد و سلاح‌های خویش را تسلیم می‌کند و یک زندگی عادی را پیش می‌گیرد.
به روایت محمدیونس طغیان ساکایی، استاد دانشگاه در کابل، علی‌پور قبل از اینکه نام و نشانی به‌دست آورد و به «فرمانده شمشیر» مشهور شود، راننده یک موتر تونس بود؛ راننده‌ای که عمده‌ترین دغدغه‌اش آوردن یک لقمه نان حلال سر دسترخوان خانو‌اده‌اش بوده. علی‌پور در مسیر میدان‌وردک – بامیان به مسافرکشی مشغول بود. استاد ساکایی می‌گوید: علی‌پور در طول سال‌هایی که مشغول مسافرکشی بوده، شاهد جنایات فراوان طالبان، گروگان‌گیری و آدم‌ربایی در مسیر این جاده بوده است. بعد از اینکه دادخواهی مردم برای تأمین امنیت این مسیر نتیجه نداد و این مسیر به «دره مرگ» مبدل گشت، علی‌پور دست به اسلحه می‌برد و برای تأمین امنیت این مسیر، کمر همت می‌بندد.
مفهوم دولت
ما در عصر حاکمیت دولت‌ها زندگی می‌کنیم. دولت‌ها گذشته و آینده‌ی ما را کارکردها و سیاست‌های‌شان رقم می‌زنند. با توجه به اینکه بشر در یک محیط اجتماعی درحال زیستن است، نمی‌توان ادامه حیات اجتماعی و تحقق ارزش‌های فردی و گروهی او را بدون نقش دولت تصور کرد. به تعبیر هانا آرنت: «جامعه‌پذیری انسان، نشانگر این واقعیت است که انسان‌ها نمی‌توانند به تنهایی زندگی کنند. زندگی آنها از یک‌سو به‌دلیل ناتوانی‌شان در برآوردن نیازهای مادی و معنوی‌شان و از سوی دیگر به‌دلیل برخورداری‌شان از نیروهای فاهمه به یکدیگر وابسته کرده است. انسان از گذار جامعه‌پذیری نه‌تنها بر هراس از تنهایی غلبه می‌کند، بلکه ویژگی‌های انسانی خود، نظیر ذهن و زبان را نیز که خارج از چارچوب جامعه کارکردی نخواهند داشت، اعتلا می‌بخشد.»
مهدی بالوی در رساله دولت حق‌بنیادش بر این باور است که دولت یکی از موضوعات اصلی و رایج فلسفه سیاسی، جامعه‌شناسی سیاسی، حقوق و… در کشورهای نسبتا پیشرفته دنیا است. در پاسخ به این پرسش که دولت چیست؟ او بر این باور است که مفهوم دولت از ساده‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین سوالاتی است که در مبحث اندیشه و فلسفه سیاسی و حقوقی از گذشته دور تا به امروز مطرح بوده است. دولت و عناصر آن در عین حال مهم‌ترین موضوع حقوق عمومی نیز هستند. اهمیت این پدیده به اندازه‌ای است که هر یک از مکاتب مدعی مدیریت نیای انسانی را بر آن داشته که به خیال خود، طرحی برای ساماندهی آن تصویر کنند. حتا آن دسته از سنت‌های فکری مانند مارکسیسم و آنارشیسم که سخت به دولت تاخته‌‌اند، بازهم درباره اهمیت و ماهیت آن عمیقا به تأمل پرداخته‌اند.
دولت را می‌توان به‌عنوان بزرگ‌ترین نهاد و بروکراسی اجتماعات انسانی در نظر گرفت که دربرگیرنده طیف‌های وسیعی از مجموعه‌ها و نهادها درون خود است. مجموعه‌هایی که پیوسته در حال تولید نگرش و شیوه‌های رفتاری و هنجاری جامعه‌اند. دولت، واقعیت عینی‌ای است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. اقتدار و سلطه او را می‌توان در قوانین، قراردادهای اجتماعی و اراده مردم مشاهده کرد.
به‌نظر می‌رسد اندیشمندان حوزه مختلف معرفتی، تعریف واحدی از مفهوم دولت ارائه نمی‌کنند. اما برخی از مهم‌ترین شاخص‌ها را می‌توان در تعاریف آنان پیدا کرد. دولت را می‌توان نهادی دانست که حاکمیت قانون، اقتدار، قراردادهای اجتماعی، پیوند میان نهاد دولت و جامعه، خیر عمومی، شهروندمحوری از پایه‌های اساسی آن است. بر این مبنا، حاکمیت واقعی و مشروعیت‌بخشی دولت نیز از اراده و خواست مردم برمی‌خیزد. بنابراین هدف دولت، پاسداری از ارزش‌ها و منافع شهروندان، خیر عمومی جامعه و اجرای قوانین مبتنی بر نظام شهروند – دولت است.
وظایف دولت‌ها
نایف الروضان، پژوهشگر دانشگاه آکسفورد و رییس پروژه‌ی «ژئوپولیتیک و آینده‌ی جهان» در مرکز سیاست امنیتی ژنو می‌گوید: «دموکراسی، امری در حال تکامل است و باید به مرور زمان بهبود یابد.» اگر دولت‌ها به مرور زمان تغییر نکنند، به تدریج کمتر و کمتر می‌توانند به نیازهای مردم توجه کنند و شهروندان نیز ناراضی‌تر و از حقوق شهروندی‌شان محروم‌تر خواهند شد. الروضان می‌افزاید: «این موضوع نه از نظر اخلاقی پذیرفتنی است، نه از نظر اجتماعی.» ممکن است خطرناک هم باشد زیرا «این مردم دیر یا زود به شورش دست می‌زنند و دردسرهایی ایجاد می‌کنند، چون چیزی برای از دست‌دادن ندارند.»
جف مولگان، رییس اجرایی بنیاد نوآوری نستا و از رؤسای «شورای آینده‌ی جهان در زمینه‌ی نوآوری و کارآفرینی» بر این باور است که این به آن معنا نیست که باید دولت را از بیخ و بن براندازیم. مولگان خاطرنشان می‌کند که هیچ جامعه‌ی بزرگی تاکنون بدون دولت، درست عمل نکرده است. در عین حال، نباید نظام‌های موجود را در هم بکوبیم و کلا از نقطه‌ی صفر شروع کنیم. سودان جنوبی اخیرا به چنین کاری دست زده و از آن زمان، جوان‌ترین کشور شکست‌خورده‌ی جهان نام گرفته است. مولگان می‌گوید: «دولت نیز تقریبا مانند هر امر پیچیده‌ای در زندگی، به ظرفیت، دانش و توانمندی بستگی دارد – و رسیدن به این‌ها سال‌ها به طول می‌انجامد.»
علی‌پور؛ واقعیتی که دولت به‌وجود آورده است
به‌رغم تمام مزایایی که در نهاد دولت نهفته است، بسیاری از جوامع با گسترش نابرابری، فقر و فاصله طبقاتی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. شمار زیادی از مردم، همچنان از ساده‌ترین حقوق شهروندی خود فاصله دارند. آنچه که توضیح داده شد بیشتر معطوف به تعریف مدرن از مفهوم دولت بود. اگر فرض کنیم که ما با دولت مدرن فاصله زیادی داریم، با این وجود نیز می‌توان بر مبنای آنچه که قانون اساسی افغانستان تعریف کرده است، انتظاراتی از دولت داشت که دولت نیز در مقام عمل، مکلف به اعمال آنان است. ارائه خدمات، رشد متوازن، ایجاد امنیت نسبی، عدم تبعیض، گسترش رفاه متوازن، تأمین نیازهای اولیه و… مواردی هستند که حتی ضعیف‌ترین دولت‌ها نیز تلاش می‌کنند آنها را برای شهروندان خود به‌وجود بیاورند.
با توجه به آن‌که مردم محروم بهسود در راستای ارزش‌های مردم‌سالاری و تعمیق دموکراسی و مشروعیت‌بخشی نهاد دولت در طول دو دهه‌ی گذشته از هیچ تلاشی فروگذار نکرده‌اند، این پرسش به‌وجود می‌آید که چرا آنان مستحق این محرومیت و بی‌توجهی باید باشند؟ چرا آنها در این حد سزاوار نابرابری قرار گیرند که مجبور شوند برای تأمین حقوق اولیه‌شان به‌عنوان بخشی از شهروندان جامعه گزینه بدیلی را جایگزین نهاد دولت کنند؟ آیا از برآیند این بی‌توجهی و محرومیت نباید انتظار داشت که پدیده علی‌پور به‌وجود بیاید؟
علی‌پور محصول نقض آشکار قراردادهای اجتماعی توسط دولت، عمل‌نکردن به وعده‌های انتخاباتی مبنی بر خارج نساختن مردم مناطق مرکزی از زندان جغرافیایی، حل مسأله کوچی‌ها، تأمین امنیت مسیرها و توزیع ناعادلانه عدالت است. علی‌پور محصول ناکارآمدی دولت در تأمین نیازهای اولیه مردم منطقه بهسود است. زمانی که دولت وظایف خود را در قبال شهروندانش به درستی انجام دهد، امنیت مردم را تأمین کند، حافظ جان و مال و عزت و کرامت شهروندانش باشد، وجود یک نیروی مسلح، غیرقانونی و نامشروع است. در چنین شرایطی، بعید به‌نظر می‌رسد که پدیده علی‌پور مجال به‌وجودآمدن بیابد. اما زمانی که دولت نخواهد و یا قادر نباشد از جان و مال مردم دفاع کند، آیا مردم حق ندارند برای تأمین امنیت خود کاری کنند؟ واضح است که در خلای بی‌توجهی دولت و کارکردهای آن، مردم گزینه بدیل را جست‌وجو می‌کنند. علی‌پور محصول وضعیتی است که دولت، خود مسئول ایجاد آن است. نه علی‌پور نقشی در وضعیت به‌وجودآمده دارد و نه مردم عادی که خواهان تأمین عدالت و امنیت می‌باشند. بنابراین دولت به‌جای رفتارهای نابخردانه خود در مواجهه با علی‌پور که به‌نظر می‌رسد این قبیل رفتارها بیشتر او را تبدیل به یک قهرمان و چریک می‌کند، بهتر است فکری برای تأمین عدالت، امنیت و نیازهای اولیه مردم بهسود انجام دهد.
نویسنده: حسین علی کریمی
منبع: اطلاعات روز