کتابِ “طالبان، مرگ آورترین شورشیان افغانستان”، نوشته ی مارک سیلینسکی

۱ اسفند (حوت)  ۱۳۹۹ – ۱۹ / ۲/ ۲۰۲۱

– عنوان کتاب: “طالبان، مرگ آورترین شورشیان افغانستان “
– نویسنده: مارک سیلینسکی
– ناشر: Praeger
– سال انتشار: ۲۰۱۴
– زبان: انگلیسی

کتاب طالبان؛ تاریخچه ای جامع از ریشه ها و سیر تحول طالبان

رهبران طالبان در افغانستان

این کتاب یک بررسی کاملا جامع، آموزنده و موثق از ریشه ها و سیر تحول طالبان، گروهِ شورشیِ اصلی و مهم در افغانستان است. نویسنده ی این کتاب یک تحلیلگر ارشد باسابقه در یک آژانس اطلاعاتی ارتش ایالات متحده با تجربه ای گسترده در پوشش امور افغانستان است.

فصل های این کتاب دربرگیرنده ی موضوعات و مباحثی کلی بوده و همچنین شرح حالِ موجز و مختصری از رهبران اصلی طالبان در افغانستان، جداول برجسته از مسائلی مهم (مانند خصایص و ویژگی هایِ یک کشور شکست خورده، ناکام و یا ناموفق و کاربستِ آن در افغانستان) و خلاصه فصل را پوشش می دهد.

موضوعات کلی که در این کتاب مطرح شده طیفی از موارد شاملِ تاریخ افغانستان، ماهیت جمعیت و مذهب اسلامی آن، تأثیر حمله شوروی به افغانستان در سال ۱۹۷۹ و تأسیس طالبان در دهه ۱۹۸۰، ماهیت حاکمیتِ طالبان بر افغانستان از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱، سرنگونی آن توسط ائتلافی تحت رهبری ایالات متحده به دنبال حملات القاعده در ۱۱ سپتامبر، تشکیل مجدد طالبان در پاکستان، ایجاد نهادهای “خودگردانِ” طالبان در مناطق قبیله ای پاکستان و آغاز به کارِ کارزار شورشیان طالب علیه دولت تازه تأسیس کابل است. (Sinai, 2014: 137)

ساختار “خودگردانِ” گروه طالبان

بحث نویسنده در مورد ساختارهای “خودگردان” طالبان در پاکستان و همچنین دستگاه های اطلاعاتی و امنیتی آن و مجموعه ای از تاکتیک ها و هدف گیری هایِ این گروه در جنگِ خود، و همچنین بحث بر سر موضوع تجارت و قاچاق مواد مخدر، که طالبان را به یکی از ثروتمندترین جنبش های شورشی جهان تبدیل کرده، یکی از بهترین گزارش های موجود است.

همچنین با مروری ارزشمند در مورد القاعده، شبکه حقانی، گروه تحریک طالبان پاکستان موسوم به تی تی پی؛ نویسنده در این کتاب تا حدودی گروه های شورشی وابسته به طالبان و همچنین ارتباطات بین طالبان و القاعده و سرویس های امنیتی پاکستان را نیز پوشش داده است.

در فصل آخر، نیز درباره تأثیر و اثربخشیِ کارزاری ضد شورش به رهبری آمریكا در افغانستان بحث شده، كه مملو از بینش های و رهنمودهایی فراوانی، از جمله یک جدول است كه ویژگی های میراث سه دوره عملیات ضدشورش در فیلیپین، مالایا و ویتنام و کاربرد و کاربستِ آنها در افغانستان را نشان می دهد. (Sinai, 2014: 138)

طالبان و کارزار ضدشوروش ایالات متحده

گروه طالبان با نبردی سخت، قبیله محور و عمیقا متعهد به اهدافشان، خود را مدبر، زیرک، وفق پذیر، سازگار و اغلب موفق نشان داده است. همچنین، طالبان یک معمای ضدشورش را ارائه می دهد که در این معما ایالات متحده هنوز نتوانسته است تاکتیک های موثر نظامی، عملیات اطلاعاتی و سیاست های ائتلافی پیش رونده را شناسایی کند.

همان طور که گفته شد این کتاب که توسط یکی از تحلیلگران برجسته اطلاعاتی- نظامی سابق ارتش ایالات متحده در مورد طالبان نوشته شده است، تاریخچه ی کامل این گروه، از جمله شکل گیری، ایدئولوژی، قدرت سیاسی و همچنین ریشه های درگیری فعلی آن با ایالات متحده را پوشش می دهد.

این اثر با دقت دستورکار، برنامه، توانایی ها و پایگاه پشتیبانیِ طالبان را تحلیل؛ اقدامات احتمالی این گروه را برای بازپس گیری افغانستان پیش بینی؛ و جزئیات پاسخ های احتمالی عملیات ضدشورش توسط نیروهای ائتلاف را تبیین می کند. مارک سیلینسکی همچنین مروری دارد بر موفقیت ها و شکست هایِ آخرین دکترین از رویکردِ ضدشورش ایالات متحده برای برآوردِ بهترین استراتژی ها جهتِ مبارزات ضد شورشیِ آتی.

نویسنده ای با آموزش آکادمیک در زمینه سیاست و اقتصاد و همچنین سابقه ی ۳۰ ساله در جامعه اطلاعات دفاعی، از جمله خدمت به عنوان تحلیلگر ارتش در افغانستان، که بینشی دقیق و عمیق را ارائه می دهد. همچنین وی اطلاعاتی به دست آمده تحت قانون آزادی اطلاعات را ارائه می دهد. و در نهایت سیلینسکی عناصر قبیله ای، مذهبی، سیاسی و بین المللی تحت معضلِ بزرگی به نام “طالبان” را تحلیل می کند.

در ادامه به برخی از نظرات مطرح شده در رابطه با کتاب حاضر می پردازیم:

مجله ی کتابخانه (Library Journal) پیرامونِ کتاب سیلینسکی چنین نوشته است: “این کتاب با پوشش مختصر یک موضوع آشفته و گیج کننده، یک بررسیِ آکادمیک و به روز است … همچنین کتاب حاضر برای دانش جویانِ درحال تحقیق و پژوهش درمورد رویدادهای جاری مفید بوده و اثری ارزشمند برای مجموعه هایی است که از تحقیقات دانشگاهی مقدماتی و زیربنایی در زمینه تاریخ یا سیاست معاصر جهان پشتیبانی می کنند.

همچنین انجمن خاورمیانه (The Middle East Forum/ MEF) یک اتاق فکر محافظه کار آمریکایی نیز دررابطه با کتاب حاضر معتقد است: “كتابی كه در مورد طالبان می خوانید؛ كتاب مارك سیلینسكی ‘طالبان: كشنده ترین شورشیان افغانستان است’ … یکی از بهترین، صریح ترین، حقیقی ترین و بی غرض و بی تعصب ترین كتاب هایی است كه من تاكنون خوانده ام.”

از دیگر سو مجله آکادمیک پارامتر (Parameters) نیز چنین نوشته است: در حالی که نقش آمریکا در جنگ افغانستان رو به اتمام است، این کتاب برای گروه کوچکی از سربازان و غیرنظامیان مستقر در افغانستان و همچنین آمریکایی های جویای پاسخ به سوالات خود پس از ۱۳ سال جنگ، اثری ارزشمند خواهد بود”.

سوزان کارو، از کتابخانه دانشگاه مونتانا نیز دررابطه با کتاب حاضر چنین توصیف کرده است: اثر حاضر توسط یکی از مقاماتِ سابق سازمان اطلاعات نظامی نوشته شده، با موضوعی سخت و سنگین دست و پنجه نرم کرده، و مابینِ گزارش های واقعی، روایت هایی با بار عاطفی و احساسی، اطلاعات اساسی و بنیادی، و همچنین اکتشافاتی عمیق از دلِ درگیری ها و ایدئولوژی ها یک تعادل و توازنِ مناسبی برقرار می کند.

این کتاب منشأ ظهور طالبان، قدرت گرفتن و زوال آن، وضعیت فعلی این گروه و همچنین شرایط امنیتی در افغانستان را پوشش می دهد. محتوای این کار که به خوبی مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است، زمینه و بافتِ تاریخی و همچنین پس زمینه ای از سیاست های افراط گرایانه طالبان را ارائه داده، و قساوت های مرتکب شده توسط تروریست ها و آمریکایی ها و مقاومت در برابر طالبان را شرح می دهد.

لحن و روندِ گاها خشک و جدی در جریانِ کتاب، با ویژگی ها و حالاتِ کوتاه و توصیفی افراد مختلف -مانند یک کمدین که با شوخ طبعی در برابر ظلم مقاومت و مبارزه می کند-، متعادل می شود. در هر فصل افراد، گروه ها و مفاهیم زیادی ذکر شده است، که این امر می تواند دنبال کردن روایت را تا حدودی به چالش بکشد، اما درج و گنجانده شدنِ نمودارهایی که ساختار سازمان ها، ایدئولوژی ها و مراحل جنگ طالبان را تفکیک و به خوبی تقسیم بندی می کند، چالشِ ناشی از سردرگمی و تشویشِ فهم مطلب را کاهش می دهد.

نویسنده که خود دارای سابقه و پیشینه ای نظامی است، با بینش و دیدگاهی که ارائه می هد، این کتاب را نسبت به کتابی چون “مجموعه اطلاعات عمومی جهانی اسلام گرایی ” جنجالی تر می سازد. تعداد انگشت شماری از تصاویر نیز شاملِ طرح های انگیزشی و نقشه منطقه است. همچنین مجموعه گسترده ای از یادداشت ها و کتابشناسی قوی، کتاب حاضر را به یک منبع عالی برای تحقیق تبدیل کرده است. به طور کلی، این کتاب اثری ارزشمند و به خوبی سازمان دهی شده است.

اما درادامه می توان به مطلبی از ویلیام کِلی (William Kelly) اشاره کرد که در مقاله ای مختصر به بازبینی، نقد و بررسی کتاب حاضر پرداخته است. وی در ابتدا چنین اذعان می کند که کشورهای مختلفی از جمله انگلستان، اتحاد جماهیر شوروی و ایالات متحده آمریکا اشغال افغانستان را اقدامی بسیار چالش برانگیز و بحث برانگیز دانسته اند. اما سیلینسکی با تمرکز بر روی یک گروه شورشی که چالش های جدی و خطرناکی را برای ایالات متحده و نیروهای ائتلاف ایجاد می کند، خدمت ارزنده و قابل تقدیری ارائه می دهد.

با ارجاعی به کتاب می توان گفت، ایالات متحده قصد دارد پس از سال ها اشغال این کشور برای از بین بردن یا کاهش نفوذ طالبان در منطقه، نیروهای نظامی خود را از افغانستان خارج کند؛ اما متأسفانه، ایالات متحده نتوانست این هدف را محقق کند؛ زیرا طالبان همچنان و به طور قابل توجهی نفوذ خود در افغانستان را ادامه داده است.

طبق گفته ی سیلینسکی در صفحه ی ۹۹ کتاب، بسیاری از دشواری هایی که ایالات متحده و نیروهای ائتلاف در تلاش برای خنثی کردن نفوذ طالبان با آنها مواجه شدند این بود که: “شورشیان قصد دارند اقتصاد را فلج کرده، دشمنان خود را دچار وحشت و ارعاب ساخته، پایگاه حماتیِ خود را گسترش داده، پایگاه خارجی خود را تحکیم کنند و در نهایت اراده کشورهای دیگر، به ویژه ایالات متحده را فروریزند.”

به گفته ی ویلیم کِلی، یک بینش و دیدگاه جالب تودجه در این اثر آن است که طالبان منحصرا و به طور بی بدیل ظالم نیستند و اینکه در مقایسه با سایر ایدئولوژی های قرن بیستم مانند سوسیالیسم ملی و کمونیسم، آنها افراد کمتری را به قتل رسانده و بندرت متهم به نسل کشی شده اند.

همچنین وی معتقد است در این کتاب به نوعی نشان داده می شود که سیاست گذاران ایالات متحده و دیگر افرادی مرتبط با استراتژی نظامی این کشور با هدف مقابله با گروه های شورشی، چیزهای زیادی از عملیات ضدشورش می آموزند؛ چنانچه می توان گفت، رفتار نیروهای اشغالگر می تواند تأثیر عمیقی در حمایتِ جمعیت یک کشور از گروهی شورشی مانند طالبان داشته باشد. (Kelly, 2018: 179)

سیلینسکی به تعدادی از نمونه ها اشاره می کند که در آنها فعالیت هایی مانند سوزاندن قرآن توسط افراد نظامی ایالات متحده یا بمب گذاری در مأموریت های نیروی هوایی آمریکا منجر به مرگ غیرنظامیانی بی گناه شده است. طبیعتا این وقایعِ ناگوار چهره ی ایالات متحده را لکه دار و مخدوش ساخته و کار یک نیروی نظامی اشغالگر را دشوارتر می کند، زیرا باعث کاهش حمایت عمومی از کسانی می شود که مرتکب چنین اقداماتی می شوند.

نویسنده همچنین خاطر نشان می کند كه بیشتر شورش ها در افغانستان از یك مدل كلی سه مرحله ای پیروی می كنند:
۱- مرحله اول، مرحله ساختن است که در آن رهبری گروه شورشی ظهور کرده و متولد می شود، همچنین سلول های مخفی ایجاد، تجهیزات جمع آوری، تبلیغات طراحی، و حمایت عمومی شکل گرفته، اما در این مرحله به طور کلی از درگیری مستقیم اجتناب می شود. سیلینسکی این مرحله را برای فعالیت طالبان در اوایل دهه ۱۹۹۰، یعنی هنگامی که ملا عمر در حال تحکیم قدرت بود، به کار می برد.
۲- در مرحله دوم، شورشیان حمله به اهداف دشمن را آغاز، حامیان خود را جذب و استخدام، و در صورت نیز لزوم از ترور استفاده می کنند. نویسنده اشاره می کند که از سال ۲۰۱۳، گروه شورشی طالبان در این مرحله بود.
۳- مرحله سوم و آخر جنگ متعارف علیه دولت با استفاده از نیروهای ستیزه جو، توپخانه و عملیات جنگی است. نویسنده خاطرنشان می کند که طالبان در ۱۹۹۴-۱۹۹۶ و پیش از عروج به قدرت در ۲۰۱۶ به این مرحله رسیده بودند.

در کل می توان گفت با توجه به نقش ایالات متحده و ائتلاف برنامه ریزی شده ی آن برای دخالت در افغانستان پس از سال ۲۰۱۴، این کتاب به عنوان یک کتاب ضروری برای کسانی است که علاقه مند به درک میزان پیشرفت این روند تاکنون و چالش های امنیتی احتمالی پیش رو هستند.
همچنین می توان گفت این کتاب اثری است که باید توسط نظامیان و غیرنظامیان خوانده شود، کسانی که ممکن است در آینده ای نزدیک خود را در افغانستان بیابند. (Kelly, 2018: 180)

منابع:

– Kelly, William, (2018), “Book Review of The Taliban: Afghanistan’s most lethal insurgents”, Armed Forces & Society, vol. 44 (1)
– Sinai, Joshua, (2014), “Book Reviews of The Taliban: Afghanistan’s Most Lethal Insurgents”,“Counterterrorism Bookshelf ” – Eight Books on Terrorism & Counterterrorism Related Subjects, PERSPECTIVES ON TERRORISM. Volume 8, Issue 3