حکومت موقت؛ تلاشی برای صلح یا تکرار تلخ تاریخ؟

۲۳ فروردین(حمل)۱۴۰۰-۲۰۲۱/۴/۱۳

حکومت موقت؛ تلاشی برای صلح یا تکرار تلخ تاریخ؟

ایجاد حکومت موقت

هیئت گفت‌وگوکننده دولت، آتش‌بس دایمی را در اولویت کاری خود قرار داده اما؛ طالبان خواهان بحث روی تقسیم قدرت‌اند و تأکید دارند که تنها زمانی بر آتش‌بس توافق می‌کنند که پیشرفت در عرصه تقسیم قدرت در دولت آینده افغانستان در میان باشد.

گفت‌وگوهای صلح میان نمایند دولت افغانستان و طالبان و در تنگنای عدم موافقت روی مسایل کوچک گیر مانده است.
طرف‌‌های درگیر جنگ روی کارشیوه‌های پیشبرد مذاکرات به توافق رسیده‌اند؛ اما هنوز روی یکی شدن «آجندا»ی گفت‌وگوها کار می‌کنند. نشست‌ها روی مسایل مهمی چون آتش‌بس دایمی و ساختار قدرت مشارکتی بعید به‌نظر می‌رسد.
خصومت و بی باوری‌های عمیق، مانع اصلی پیشرفت‌ها است‌ و این فاصله‌ی بزرگی را روی مسایل کلیدی به میان آورده است. افزایش اختلاف‌ها میان طرف‌های مذاکره‌کننده، سبب تشدید خشونت‌ها شده است. هردو جناح-به‌ویژه طالبان- عملیات نظامی خود را تشدید بخشیده‌اند.
در میان درگیری‌های خونین، درخواست‌ها و فشارها بر اشرف‌غنی، برای شکل‌گیری حکومتی موقت که حضور طالبان نیز در آن تضمین شده باشد، افزایش یافته است. برخی از کارشناسان باور دارند که انتقال صلاحیت‌ها می‌تواند زمینه را برای توافق سیاسی و تقسیم قدرت فراهم کند. ایده حکومت موقت از سوی مقام‌های امریکایی مطرح شده و طالبان و حامیان خارجی‌شان – پاکستان به‌صورت محرمانه -از این طرح حمایت کرده‌اند.
طرفداران حکومت موقت، بر این باورند که ایجاد این حکومت می‌تواند منجر به پیشگیری از خشونت‌های بیشتر شود.
منتقدین حکومت موقت اما این کار را یک شیوه‌ی بحران‌زا می‌دانند. آن‌ها بر این باورند که ایجاد حکومت موقت، سبب بروز تنش‌های بیشتر و درگیری‌های داخلی خواهد شد. مخالفین دولت موقت می‌گویند که این طرح از طرف جناح‌های مخالف برای سهیم شدن در قدرت، مورد حمایت قرار می‌گیرد.
یک بخش کلیدی توافق‌نامه‌ سیاسی‌ میان دولت امریکا و گروه طالبان، پایان جنگ و گفت‌وگو با دولت افغانستان بود و در سوی دیگر، گروه طالبان نیز خواهان خروج تمامی نیروهای خارجی از افغانستان شده است.
هنوز روشن نیست که آیا رییس‌جمهور منتخب امریکا-جو بایدن- که در ۲۵ جنوری وارد دفتر کاری‌اش می‌شود، به این مسئله پابند خواهد ماند یا خیر. حکومت افغانستان و طالبان به‌صورت مؤثر گفت‌وگوهای صلح را در چند هفته‌ی اخیر به تعویق انداختند و در انتظار اشاراتی از سوی اداره جدید ایالت متحده‌اند.
موضوع اجتناب‌ناپذیر
گفت‌وگوهای صلح افغانستان، معطوف بر تعیین آجندا است. از همه مهم‌تر، چه مسایلی و با کدام رویکرد از سوی دو جناح مورد بحث قرار خواهد گرفت.
هیئت گفت‌وگوکننده دولت، آتش‌بس دایمی را در اولویت کاری خود قرار داده اما؛ طالبان خواهان بحث روی تقسیم قدرت‌اند و تأکید دارند که تنها زمانی بر آتش‌بس توافق می‌کنند که پیشرفت در عرصه تقسیم قدرت در دولت آینده افغانستان در میان باشد.
حفیظ منصور یکی از اعضای تیم مذاکره‌کننده‌ی دولت افغانستان در تاریخ ۳ جنوری، به رسانه‌ها گفته بود که تشکیل دولت موقت یکی از عناوین اجتناب‌ناپذیر در این گفت‌‌وگو است، زیرا که ما خواهان آتش‌بس دایمی در این کشور هستیم اما طالبان با هیچ‌یک از اعضای درون دولت فعلی موافقت ندارند.
دکتر امین احمدی، یک عضو دیگر هیئت گفت‌وگو کننده‌ در یک مصاحبه در تاریخ ۷ جنوری گفته است که جامعه بین‌المللی از طرح تشکیل حکومت موقت حمایت می‌کند و ما نمی‌توانیم خواسته‌ی جهان را نادیده بگیریم.
در همین حال، عطامحمد نور یکی از رهبران پرنفوذ افغانستان بر این باور است که ما نباید با طرح تشکیل حکومت «عبوری» مخالفت کنیم. ما باید از حکومت موقت برای رسیدن به یک وحدت ملی پشتیبانی کنیم.
این خواسته‌ها هم‌زمان با دیدار زلمی خلیل‌زاد، فرستاده ویژه امریکا برای مصالحه‌ افغانستان که هفته پیش از کابل دیدار کرده، بیان شده است. بر مبنای گزارش رسانه‌های داخلی، خلیل‌زاد با مقام‌های عالی‌رتبه افغانستان و زمام‌داران قدرت جهت بررسی نظریات آن‌ها در مورد حکومت موقت گفت‌وگو کرده است.
گل رحمان قاضی، چهره‌ی نزدیک به حامد کرزی رییس جمهور پیشین و یکی از کسانی که زلمی خلیل‌زاد با او ملاقات کرده، می‌گوید که سه گزینه مورد بحث است: یکم؛ شامل ساختن طالبان در ساختار دولت فعلی.
دوم؛ یک‌جا سازی دولت با طالبان است.
سوم؛ ایجاد حکومت موقت و یک دولت همه‌شمول است.
آن‌چه از ظاهر امر پیداست، دو گزینه اول، چندان مورد استقبال جامعه جهانی قرار نگرفته اما؛ در سوی دیگر، راس ویلسن، سرپرست سفارت امریکا در کابل، گفته است که امریکا از حکومت موقت حمایت نمی‌کند.
ویلسن در توییتی در تاریخ ۱۳ جنوری نگاشته است؛ دولت امریکا هیچ‌گاه حامی ایجاد حکومت موقت نبوده است. نتایج گفت‌وگوهای صلح در افغانستان مربوط به مردم افغانستان است و ما باورمندیم که نتایج این گفت‌وگوها انعکاس‌دهنده‌ی آرزوها و آرمان‌های مردم افغانستان باشد.

صلح یا کندن قبر به دست خود؟
غنی که در انتخابات متشنج ۲۰۱۹ با کمترین رأی خود را برنده اعلام کرد، هفته پیش‌طرح حکومت موقت را رد کرده و گفته است که پنج سال حکومت خود را به پایان خواهد رساند. خلیل‌زاد قبل از برگزاری انتخابات ۲۰۱۹ به آقای غنی پیشنهاد ایجاد حکومت موقت را داده بود اما؛ این پیشنهاد از طرف غنی رد شده است.
اشرف‌غنی در مصاحبه‌ای با شبکه خبری CNN گفت که هدف اصلی‌اش انتقال قدرت از طریق اراده مردم به رییس جمهوری منتخب بعدی است. او هم‌چنان افزود که ما از آن نوع جامعه‌ای نیستیم که رویکرد قدیمی طالب دوباره بر ما تحمیل گردد. این یک صلح درون گور است.
سرور دانش، معاون دوم ریس جمهور اخیراً هشدار داده است که حکومت موقت باعث از هم گسیختن، فروپاشی و انحلال قانون اساسی خواهد شد.
منتقدان و متحدان اشرف‌غنی او را مقصر به تعویق انداختن پروسه صلح می‌دانند تا قدرتش را حفظ کند.
منتقدان می‌گویند که رییس جمهور غنی اطراف خود را با چهره‌های ثابت ضد طالب، ازجمله معاون اولش امرالله صالح رییس اسبق امنیت ملی، محصور کرده است.
غنی در این ماه، محمد محقق، یکی از چهره‌های اسبق ضد طالب را به‌عنوان مشاور خود گماشته است. سال قبل، رییس جمهور، محمد محقق، چهره شناخته شده و بانفوذ هزاره‌ها را برکنار کرده بود.
منتقدان هم‌چنان اشرف‌غنی را به‌خاطر متوقف ساختن پروسه صلح به امید این که اداره بایدن برای خروج سربازان از افغانستان تجدیدنظر کند و حتا معامله صلح میان طالبان و امریکا از سر گرفته شود، متهم می‌کنند.

سقوط حکومت
فرهادی، تحلیلگر و یکی از مشاورین اسبق در دولت می‌گوید که اشرف‌غنی به یکی از چهره‌های قطب‌بندی شده مبدل شده و راه‌هایی که در آن امکان صلح وجود دارد را به تعویق می‌اندازد. طالبان، غنی را دست نشانده امریکا خطاب می‌کنند و از شامل شدن در سیستم سیاسی فعلی دولت ابا ورزیده‌اند.
فرهادی می‌افزاید: «به‌خاطر وضعیت اضطراری که ما در آن قرار داریم، افغانستان نمی‌تواند عهده‌دار این شود تا اشرف‌غنی پنج سال دوره‌ی ریاست جمهوری‌اش را به پایان برساند در حالی که روزانه ده‌ها تن جان‌شان را از دست می‌دهند.» بعد از خروج کامل نیروهای خارجی از افغانستان سقوط دولت و ناپایداری یک امر ممکن محسوب می‌شود.
نظر به گفته‌های فرهادی، راه‌حل، انتقال قدرتی است که منجر به ختم خصومت‌ها شده و جناح‌های جنگی را فرصت توافق روی حل‌وفصل‌های سیاسی می‌دهد.
او هم‌چنان می‌افزاید که برای ختم جنگ، از این که هیچ برنده‌ای در جنگ وجود ندارد، من انتظار شمولیت دولت افغانستان با طالبان و شمولیت طالبان با دولت افغانستان را ندارم. نیازمندی برای تشکیل ساختار دولت انتقالی مشتمل بر هر دو جناح موجود است.
از هم‌پاشیدگی بیشتر
مخالفان این طرح اما هم‌چنان می‌گویند که حکومت موقت یک طرح قبل از موقع است. برای اینکه دانسته شود، آیا طالبان حاضرند تا برای یک سازگاری سیاسی همکاری‌های مهمی داشته باشند یا خیر.
بنا بر دیدگاه ناظران، طالبان از موضع قدرت نسبی وارد گفت‌وگوهای صلح شده است. این گروه افراطی بنا بر تحت تسلط داشتن نیمی از ساحات کشور و برتری‌های نظامی، موقف محکمی را در گفت‌وگوها روی دست دارند.
در سایه موافقت طالبان و امریکا، نظامی‌ها امتیازات مهمی از واشنگتن کسب نموده‌اند که برجسته‌ترین آن، زمان مشخص برای خروج کامل نیروهای خارجی از افغانستان است.
مقام‌های افغان هراس از این دارند که طالبان در انتظارند تا نیروهای خارجی از افغانستان خارج شده و حکومت افغانستان را به زیر تسلط خود درآورند.
تعداد نیروهای امریکایی در افغانستان از ۵۰۰۰ به ۲۵۰۰ تن کاهش یافته که این کمترین آمار از سال ۲۰۰۱ تا به امروز است.
ایالت متحده به نمایندگی از افغانستان تعهدات بحث‌برانگیزی را با طالبان بسته است که از آن جمله رهایی ۵۰۰۰ زندانی طالب بود. در مقابل اما جنگجویان طالب پای‌بندی چندانی به تعهدات‌شان نداشته‌اند.
مخالفین می‌گویند که این توافق‌نامه به طالبان مشروعیت بین‌المللی و شناخت داده است، در حالی که باعث تخریب حکومت مورد حمایت غربی کابل شده است.
طالبان، برای برجسته‌سازی پیروزی‌شان در جنگ، طی هفته‌های پسین حملات‌شان را روی نیروهای دولتی و چهره‌های سیاسی و مدنی تشدید بخشیده‌ تا حکومت کابل بیشتر زیر فشار قرار بگیرد.
داوود مرادیان، ریس انستیتیوت مطالعات استراتژیک افغانستان، می‌گوید که حکومت موقت زمانی باید مورد کاوش قرار گیرد که راهی به‌سوی پیشرفت باز کند و ‌بخشی از مصالحه دوطرفه باشد و یا هم معامله کلی صلح باشد. ‌
مرادیان می‌افزاید که در میان تحرکات سیاسی طالبان و گسترش نیرو، گفت‌وگوها درباره حکومت موقت فقط منجر به ازهم‌گسیختگی در حکومت شده و پیشرفتی در پروسه صلح به میان نخواهد آورد.
خاطرات شورش و خشونت‌هایی که پس از تصمیم دکتر نجیب‌الله، رهبر کمونیست افغانستان، برای برکناری او به میان آمد هنوز در اذهان اکثریت تازه است.
هدف بیانیه نجیب‌الله در سال ۱۹۹۲ هموارسازی زمینه برای یک حکومت موقت که مجاهدین، تحت حمایت امریکا که علیه قشون سرخ شوروی و نیروهای کمونیست می‌جنگیدند، در آن شامل بود؛ اما نه‌تنها این‌گونه نشد که به‌جای آن، نهادهای دولتی از هم گسیخت و یک جنگ خانمان‌سوز در گرفت و نهایتاً منجر به ظهور طالبان در ۱۹۹۶ شد.
اشرف‌غنی در ماه جون در واشنگتن اظهار داشت که اشتباه فاحش داکتر نجیب‌الله این بود که او اعلام استعفا کرد. او گفت: «لطفاً از ما نخواهید تا داستانی را که ما یک‌بار خواندیم، دوباره تکرار کنیم.»

برگردان: ضیا ناصری

منبع: الجزیره