۱۱ سپتامبر، تاریخ مقدس برای طالبان: آیا تشدید خشونت تنها گزینه رسیدن به امارت اسلامی است؟
۱۳ تیر(سرطان)۱۴۰۰-۲۰۲۱/۷/۴
۱۱ سپتامبر در قرآن
افغانستان این روزها، غم انگیزترین لحظه های خود را در طی بیست سال گذشته سپری می کند. میلیون ها نفر در کشور در زیر سایه جنگ و ویرانی به سر می برند. سال ۲۰۲۱ روزهای سخت تری را برای این کشور رقم زده است. چراکه، مذاکرات صلح در شرایط پیچیده ای قرار گرفته، نیروهای خارجی به سرعت در حال عقب نشینی هستند، اوضاع سیاسی در شرایط شکننده ای قرار دارد. در نتیجه، سطح بالا و بی سابقه ای از خشونت و شورش توسط طالبان در کشور راه افتاده است. این گروه از روش های مرگباری برای پیشروی خود در مناطق مختلف استفاده می کنند. همچنین، این گروه، درخواست جهانی برای آتش بس را نادیده گرفته اند. چنانکه، افغانستانِ یک ماه گذشته خونترین ماه خود را تجربه کرده است. کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان نیز بیان کرده که افزایش جنگ باعث بالارفتن تلفات ملکی و از دست دادن جان افراد شده است. با این حال، روزانه گزارش می شود که با ادامه جنگ و محاصره، مناطق بیشتری توسط طالبان تسخیر شده اند و درگیری ها باعث افزایش بیجاشدگان داخلی شده است. امری که به نظر می رسد تنها گزینه طالبان برای بازگشت به قدرت است.
طالبان در سال ۲۰۰۱ توسط ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده برای پناه دادن به اسامه بن لادن، معمار حملات ۱۱ سپتامبر، از قدرت برکنار شدند. بعداز آن واشنگتن با این گروه در فوریه سال ۲۰۲۰ با هدف آوردن نیروهای آمریکایی به خانه و پایان دادن به بیش از چهاردهه جنگ بی امان پس از حمله اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان توافقنامه صلحی را امضا کردند. بعدتر، مذاکرات بین طالبان و نمایندگان افغانستان در سپتامبر سال گذشته در دوحه قطر آغاز شد و تا اوایل سال جاری ادامه داشت. اما طالبان در تاریخ ۱۳ اوریل-یک روز قبل از اعلام رئیس جمهور بایدن، مبنی بر ترک همه نیروهای آمریکایی تا ۱۱ سپتامبر- اعلام کردند که تا زمانی که همه نیروهای خارجی از بین نروند، در هیچ کنفرانسی برای تصمیم گیری در مورد آینده افغانستان شرکت نخواهند کرد. در نتیجه، اکنون این هیئت تصویر تیره و تاری از خشونت در افغانستان را ترسیم کرده اند . این در حالی است که انتظار می رفت در سال ۲۰۲۰ سطح خشونت ها کاهش پیدا کند. اما در مقابل، با بیش از ۲۵۰۰۰ رخداد ثبت شده توسط سازمان ملل، ۱۰ درصدنسبت به سال ۲۰۱۹ افزایش پیدا کرده است. این در حالی است که بر اساس بخشی از توافق این گروه با آمریکا قرار بود سطح خشونت ها کاهش یابد و روابط با القاعده قطع گردد(LEDERER,2021). اما به راستی طالبان به وسیله خشونت پس از بیست سال دوباه قدرت در کابل را به دست می گیرند؟
افزایش خشونت مکانیزمی برای پیشروی طالبان
طالبان با نادیده گرفتن درخواست های آتش بس یا حداقل کاهش خشونت در حال هجوم و پیشروی در مراکز شهری هستند. این گروه برای رسیدن به اهداف نظامی خود از هر شیوه ای استفاده می کنند. شهرزاد اکبر، رئیس کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان معتقد است که: « این افزایش خشونت به معنای جنگ طالبان برای پیروزی است. آنها برای تصاحب نظامی می جنگند. آنها به هرروشی که فکر می کنند که کمک می کند، متوسل می شوند».
بر اساس مجله (long war journal)، طالبان بین اول ماه مه تا ۱۲ ژوئن ۲۰۲۱، ۳۲ ولسوالی/شهرستان را در ۱۷ ولایت/استان تصرف کرده اند. بسیاری از این مناطق به علت ترک نیروها به خاطر میانجیگری واسطه های محلی سقوط کرده اند. مدلی که در اواسط دهه۱۹۹۰ در زمان گسترش طالبان نیز مشاهده شده بود. در حقیقت، طالبان با افزایش سطح خشونت تلاش می کند تا مطمئن شود که سرزمین های بیشتری در افغانستان را قبل از مهلت تعیین شده ۱۱ سپتامبر کنترل کنند تا بتوانند امارت اسلامی خود را مستقر کنند. آنها مدعی هستند که: آمریکایی ها را شکست داده اند. دولت افغانستان یک دولت برده است. در نتیجه، وقتی امریکایی ها آنجا را ترک کنند، دولت حتی برای پنج روز نیز دوام نمی آورد. این در حالی است که هیچ امیدی به موفقیت روند مذاکرات در حال انجام، وجود ندارد. زیرا، طالبان اکنون کمترین علاقه را به مذاکرات دارند. چرا که مذاکرات دوحه به بن بست رسیده است، مذاکرات مسکو هیچ پیشرفتی نداشته و کنفرانس استانبول هنوز آغاز نشده است. در چنین شرایطی، بدیهی است که نبرد نهایی طالبان در زمین با توسل به هرنوع خشونتی آغاز شده است و انتظار می رود که این جنگ خونین تر شود(SATP,2021).
چنانکه، با افزایش خشونت، در ماه مه در مقایسه با ماه آوریل ۲۰۲۱، میزان مرگ و میر ناشی از تروریسم در کشور بیش از دو نیم برابر شده است. به طوری که بر اساس آمار دولت، تلفات حدود ۴۳۷۵ نفر در مقایسه با ماه آوریل که ۱۶۴۵ نفر بودند، بیشتر شده است. این بالاترین میزان مرگ و میر ثبت شده از ماه مارس سال ۲۰۲۰ است. نیروهای امنیتی نیز سه برابر دچار افزایش تلفات شده اند. چنانچه از ۳۸۸ نفر در ماه آوریل به ۱۱۴۴ نفر در ماه مه رسیده است. این در حالی است که نیروهای ملی و امنیتی افغانستان که پس از خروج نیروهای خارجی تلاش ها برای حفظ صلح را برعهده خواهند گرفت، در تهیه تجهیزات ضروری به مشکل خواهند خورد. چنانکه ۲۶ پایگاه خود را در ماه مه به طالبان تسلیم کرده اند(Gupta,2021).
همچنین واشنگتن پست در یادداشتی پیرامون همین موضوع آورده شات که: «تلفات غیرنظامیان نیز در ماه مه تقریبا سه برابر بیشتر از قبل بود. بر اساس یافته های اولیه کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، در ماه مه بیش از ۳۰۰ غیرنظامی کشته و بیش از ۶۰ غیرنظامی زخمی شدند. کودکان ۳۷۸ نفر از تلفات غیرنظامیان در ماه مه را به خود اختصای داده اند. سازمان ملل متحد در یک سلسله توئیت ها در مورد تلفات سنگین غیرنظامیان هشدار داد. حملات غیر مستقیم، حملات هوایی و مواد منفجره طالبان موجب کشته شدن بسیاری از غیرنظامیان می شود».
کارشناسان سازمان ملل نیز در گزارش جدید خود با عنوان « خشونت بی سابقه» اعلام کردند که: شورشیان طالبان هیچ نشانه ای از کاهش سطح خشونت در افغانستان برای تسهیل مذاکرات صلح با دولت افغانستان از خود نشان نمی دهند و به نظر می رسد تلاش می کنند تا موقعیت نظامی خود را به عنوان اهرم فشار تقویت کننده استفاده کنند. طبق گزارش هیئت کارشناسان، طالبان، مسئول اکثر قتل هایی است که به یکی از ویژگی های خشونت در افغانستان تبدیل شده است که مقامات دولتی، زنان، مدافعان حقوق بشر و روزنامه نگاران را هدف قرار داده است. در این گزارش نیز آمده است که: به نظر می رسد این حملات با هدف تضعیف دولت و مرعوب ساختن جامعه مدنی انجام شده است. در این گزارش ۲۲ صفحه ای به شورای امنیت سازمان ملل، این هیئت آورده است که با عقب نشینی نیروهای ایالات متحده و ناتو تا ۱۱ سپتامبر نیروهای افغان با «محدود کردن عملیات هوایی، پهپادها و رادارها و قابلیت های نظارتی، پشتیبانی کمتر توپخانه ای و لجستیکی و اختلال در روند آموزش با چالش مواجهه خواهند شد(LEDERER,2021).بنابراین، بر اساس آنچه آمد این گروه در تلاش است تا با استفاده از افزایش خشونت، کنترل و تصرف خود را در مناطق مختلف برای رسیدن به قدرت گسترش دهد.
روند شتابان خروج نیروهای خارجی، فرصتی برای هنرنمایی بیشتر طالبان
همانطور که گفته شد، هر روز که می گذرد از یک سو شاهدِ خروج قاطعانه و سریعِ نیروهای آمریکایی و پیاده سازیِ تصمیم بایدن برای پایان دادن به جنگ های ابدی، و از سوی دیگر شاهدِ پیشروی هایِ فزاینده و خشونت هایِ مداوم طالبان هستیم. چنانچه در تاریخِ ۱۱ تیر ۱۴۰۰ (۲ ژوئیه ۲۰۲۱) پایگاه هوایی بگرام در ولایت پروان به طور کامل به نیروهای امنیت ملی و دفاعی افغانستان تحویل داده شد؛ پایگاهی که کانون جنگ برای سرنگونی طالبان و شکار عاملان القاعده در حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر به آمریکا بود. اما از دیگر سو نیروهای طالبان به کنار زدنِ خیزش مردمی و کشتار بی امان غیرنظامیان مشغول اند. گویی که این دو جریان شدیدا به یکدیگر گره خورده است. اما به نظر می رسد در این میان، اقداماتِ عجولانه و عجیب مقامات سیاسی نظامی آمریکا نیز در این میان بر پیچیدگی اوضاع افزوده است.
چنانچه در همین رابطه می توان گفت، گرچه وزارت دفاع افغانستان پیشتر اعلام کرده بود که به زودی پایگاه هوایی بگرام به نیروها امنیتی دفاعی افغانستان تحویل داده خواهد شد، اما طبق گفته های درویش رئوفی به خبرگزاری آسیوپشیتدپرس، از مقام های محلی مسئول در بگرام، عزیمت آمریكا یك شبه و بدون هیچ گونه هماهنگی با مقامات محلی و مقامات منطقه ای بگرام صورت گرفته است. اما از سوی دیگر طالبان از عقب نشینی آمریکا از میدان هوایی بگرام استقبال کردند. چنانچه در توئیتی ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان، این اقدام را “گامی مثبت” خوانده و خواستار “عقب نشینی نیروهای خارجی از تمام نقاط کشور” شدند. گویا توافق دوحه که ایالات متحده بر اساس آن متعهد به خروج تمامی نیروهای خود از افغانستان شده بود هیچ تعهدی برای طالبان ایجاد نکرده است و به نوعی برای باز گذاشتن دست طالبان بوده تا به ارمغان آوردن صلح و ثبات برای افغانستان. و حال نیز خروج نیروهای خارجی و به ویژه تخلیه پایگاه بگرام از این کشور پیروزی “نمادینی” برای طالبان محسوب می شود. همچنین از دیگر سو غالبِ نیروهای ناتو نیز از همین هفته به طور آرام و بی سر و صدایی در حال خارج شدن بوده اند. چنانچه اطلاعیه های چندین کشور به تحلیلِ آسوشیتدپرس نشان می دهد که اکثر نیروهای خارجی با تشریفات و مراسم ناچیز و اندکی آنجا را ترک کردند؛ و این عملِ آنها در تضادی آشکار و علنی با نمایشِ چشمگیرِ و سمبلیکِ قدرت و وحدتِ این نیروهای نظامی بود، یعنی زمانی که متحدانِ ناتو برای حمایت از حمله ی ایالات متحده در سال ۲۰۰۱ صف کشیده بودند.
به هرروی، همان طور که لوید آستین وزیر دفاع ایالات متحده اشاره کرد، دولت بایدن خواستارِ “پایان مسئولانه” طولانی ترین جنگ آمریکا است، اما برای اینکه دیپلماسی “مثمر ثمر” داشته باشد باید سطح خشونت کاهش یابد. باین حال تنها چیزی که اکنون مشاهده می شود پیشروی پرقدرت و گسترده ی طالبان است. بایدن اصرار دارد که اگرچه او آخرین نیروهای جنگی ایالات متحده را بیرون می کشد، اما آمریکا از نظر اقتصادی یا دیپلماتیک افغانستان را رها نمی کند و هنوز هم بودجه ارتش افغانستان را تأمین و در سطح بشردوستانه به کشور کمک می کند. چنانچه ایالات متحده پیشتر متعهد شده است که سالانه نزدیک به ۴ میلیارد دلار برای تأمین مالی نیروهای امنیتی ملی افغانستان پرداخت کند.
اما به هر حال همان طور که واشنگتن پست نیز مطرح کرده است، آنچه چندیست برای همگان آشکار گشته این است که با کاهشِ حملاتِ هوایی علیه ستیزه جویان طالبان و باعقب نشینی نیروهای آمریکایی، جنگ تا حد زیادی به سمتِ درگیری های زمینی و میدانی سوق یافت و پس ازاآن جنگ میان نیروهای دولتی افغانستان و طالبان به مرحله ی خشونت آمیز و شدیدتری پیش رفته، تا جایی که لزومِ ایجاد بسیج مردمی برای مقابله با طالبان مطرح و عملی شد. لیکن بازهم شاهد ادامه ی خشونت های طالبان و دفع مقاومت مردم برای پشروی های بیشتر هستیم. بدین ترتیب می توان گفت، طالبان پس از امضای قرارداد خروج با ایالات متحده، برای ماه ها به آرامی نفوذ خود را در سراسر افغانستان گسترش دادند و توقف عملیات تهاجمی ایالات متحده، به ویژه حملات هوایی، به این گروه اجازه داد تا جنگجویان بیشتری را گرد هم آورده، تجهیزات و تدارکاتی را جمع آوری و مناطق تحت کنترل دولت را کوچک و کوچک تر سازند.
در چنین وضعیتی، به گزارش نیویورک تایمز، مقامات آمریکایی انتظار دارند که تا کمتر از یک هفته دیگر تا زمان تعطیلات ملی در تاریخ ۴ ژوئیه، خروج نیروهایشان از این کشور به پایان برسد. و این در حالی است که دستاوردهای شتاب گرفته ی طالبان در میدان نبرد در حال رشد و پیشروی بوده، و ترس از فروپاشی دولت افغانستان و ارتش این کشور در عرض چند ماه افزایش یافته است. چنانچه رهبران پنتاگون نیز به این امر اذعان کرده اند كه احتمالِ آن وجود دارد كه دولت افغانستان و نیروهای امنیتی آن ظرف شش ماه تا دو سال آینده سقوط كنند.
تشدید خشونت و پیامدهای داخلی و خارجی آن
همچنین می توان گفت شدت خشونت و سرعت تصرفِ مجددِ ولسوالی های بسیاری به دست طالبان در سراسر کشور نشان می دهد که افغانستان وارد دوره جدیدی از آشفتگی های بی پایان خود شده است. تنها در ماه ژوئن، بیش از ۴۳۰ نیروی امنیتی و ۲۰۰ غیرنظامی کشته شدند. این وضعیت نه تنها برای افغان های مقیم کشور بلکه برای میلیون ها افغان که در خارج از کشور زندگی می کنند و نگران آینده کشورشان هستند نیز طبیعتا بدتر می شود. اما با افزایش تنش در افغانستان، انتظار می رود که هجوم پناهجویان جدید به کشورهای اطراف به ویژه پاکستان رخ دهد. چنانچه کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد نیز نگرانی خود را از خیلِ پناهندگان به پاکستان نشان داده است(Shahid,2021).
از طرف دیگر، همزمان با افزایش خشونت و پیشروی طالبان، هزاران خانواده در چندین ولایت در حال ترک خانه های خود هستند. چنانکه در ابتدای شروع درگیری ها حداقل ۱۸ هزار خانواده در شش استان/ولایت بیجا شدند. در همین رابطه، وزارت امور خارجه در بخش مدیریت بلایا و حوادث در بیانیه ای گفت در صورت عدم توقف سطح خشونت موجود، نهادهای امدادی قادر به دسترسی به خانواده های آسیب پذیر در مناطق ناامن نخواهند بود. چنانکه اگر وضعیت بدتر شود و خشونت ادامه یابد، چالش های جدی در راه امداد و نجات وجود خواهد داشت. به گفته این وزارت، احتمال بیجا شدن ۲۵ هزار خانواده دیگر به دلیل درگیری وجود دارد. همچنین، به گفته های مقامات محلی با ادامه ی روند پیشروی افغانستان در شمال افغانستان، حدود ۵۰۰۰ خانواده افغان پس از چند روز درگیری بین طالبان و نیروهای دولتی، از خانه های خود در قندوز فرار کرده اند. در نتیجه، جنگ کنونی و شدت خشونت طالبان برای تصرف و کنترل مناطق بیشتر منجر به بی خانمان شدن هزاران خانواده افغان در مناطق کشور شده است. امری که در چنین شرایطی بر مشکلات دولت افزوده است.
اما باید در نظر داشت که شدت گرفتن خشونت ها در افغانستان، تنها تهدید برای این کشور نبوده و کشورهای همسایه و منطقه را نیز تهدید می کند. چنانچه به نظر می رسد تحرکات طالبان کشورهای آسیای میانه را نگران ساخته است. این در حالیست که جنگجویان طالبان دریکی از مهمترین دستاوردهای ماه های اخیر خود، شیرخان بندر، گذرگاه مرزی اصلی افغانستان با تاجیکستان را تصرف کردند. مهم است به خاطر داشته باشیم که درگیری افغانستان عمیقا با بسیاری از مشکلات منطقه ای و فرامنطقه ای گره خورده است، مشکلاتی از جمله اختلاف هند و پاکستان، روابط نزدیک پاکستان و عربستان سعودی، روابط استراتژیک چین-پاکستان، رقابت سعودی- ایران، بی اعتمادی ایران به پاکستان و همچنین اختلافات ایالات متحده -روسیه و آمریکا-چین. بنابراین همان طور که ژنرال آستین میلر، فرمانده نیروهای تحت امر ایالات متحده در افغانستان گفته است یقیناً جنگ داخلی مسیری است که می توان تجسم کرد و این باید موجب نگرانی جهانیان باشد. اوضاع می تواند به یک جنگ داخلی ویرانگر و چند لایه تبدیل شود، ضمن آنکه همسایگان افغانستان و دیگر بازیگران منطقه با حمایت از گروه های مختلف برای نفوذ در این کشور تلاش می کنند. به هرروی، اگر طالبان قدرت را در کابل به دست گیرند، انتظار آن می رود که این کشور را ذیلِ عنوان امارت اسلامی افغانستان تغییر نام داده و نظم دینی سختگیرانه ای را ایجاد کنند، کم و بیش شبیه آنچه که در دوره حکومت قبلی خود (۱۹۹۶-۲۰۰۱) ایجاد کرده بودند. اما از دیگر سو باید در نظر داشت که دیگر تحمیلِ عقاید و اصول سخت گیرانه ی طالبان بر مردم امری آسان و ممکن نیست و مردم افغانستان دیگر موجودیت طالبان را نخواهند پذیرفت(Amir,2021).
بنابراین، طالبان در تلاش است تا به وسیله خشونت و گرفتن مناطق بیشتری به ویژه در شمال کشور که در موقعیتی استراتژیک قرار دارد که به باور تحلیلگران سقوط شمال یعنی سقوط افغانستان، کنترل و قدرت خود را در افغانستان بالا ببرد تا از این طریق توانایی چانه زنی بیشتری را در میز مذاکره داشته باشد. و یا هم بهتر بگوییم، این گروه قصد دارد با این کار با دولت پشت میز مذاکره نه برای آوردن صلح بلکه برای تحمیل شرایط خود عمل کند. طالبان به خوبی متوجه شده است که با افزایش خشونت، روحیه سربازان خدشه دار می شود و در نتیجه میتوانند مناطق بیشتری را تصرف کنندو امری که آنها را در رسیدن به قدرت یاری می کند. بنابراین، این گروه در تلاش است تا تاریخ ۱۱ سپتامبر که خروج نیروهای خارجی از افغانستان پایان می یابد، تسلط خود را بر افغانستان تکمیل کند.
منابع
– Afzal Khan, Shahid , (۲۰۲۱), “Growing Violence in Afghanistan Takes a Toll on Afghan Refugees in Pakistan”, https://thediplomat.com/2021/07/growing-violence-in-afghanistan-takes-a-toll-on-afghan-refugees-in-pakistan/.
– Saikal, Amin, (2021), “Where does the withdrawal of US and allied forces leave Afghanistan?”, https://www.aspistrategist.org.au/where-does-the-withdrawal-of-us-and-allied-forces-leave-afghanistan/.
the South Asia Terrorism Portal (SATP)-,(2021), “Afghanistan: Taliban, And The DomiNo Effect Analysis”, https://www.eurasiareview.com/29062021-afghanistan-taliban-and-the-domino-effect-analysis/.
-Gupta, Chishir, (2021), “US out, Taliban ride on violence, situation critical in Afghanistan”, https://www.hindustantimes.com/world-news/us-out-taliban-rides-on-violence-situation-critical-in-afghanistan-101623737176287.html.
-LEDERER, EDITH M(2021), “UN: Unprecdented Taliban violence in 2020 carries into 2021”, https://apnews.com/article/taliban-united-nations-middle-eastd8b4d18c746b3883ce063b8fc840056c.