سر تیتر خبرها سیاست نخستین خبرها یادداشت ها

ملا هبت الله آخوندزاده: از صدور فتواهای سختگیرانه دینی تا تلاش برای رسیدن به چهره معنوی طالبان

۱۰ شهریور(سنبله)۱۴۰۰-۲۰۲۱/۱/۹

آخوندزاده طالبان

این روزها افغانستان در حال نزدیک شدن به تجربه بیست سال پیش حکومت داری طالبان در این کشور است. با سقوط کابل و تصرف آسان این شهر توسط طالبان، رهبران و شخصیت های برجسته این گروه یکی پس از دیگری برای برپایی امارت اسلامی وارد افغانستان شدند. در این بین ورود ملا هبت الله آخوندزاده به قندهار فرد شماره یک طالبان که تا پیش از این کمتر دیده می شد و معلومات اندکی در مورد محل زندگی او وجود دارد، امری که به نظر می رسد مشخصه بارز همه رهبران طالبان است، افغانستان را برای اتفاق بزرگی آماده می کند. در این میان آنچه مهم است شخصیت و عملکرد ملا هبت الله به عنوان رهبر و فرد شماره یک طالبان است. اینکه او کیست و نقشش پس از مرگ ملاعمر در رهبری طالبان که به ویژه پس از سال ۲۰۱۵ که به علت مرگ ملاعمر یک شکاف بزرگ قدرت رخ داد چه بوده است؟ علاوه بر این، نقش او در آینده چگونه تعریف خواهد شد؟

ملا هبت الله آخوندزاده کیست؟

همانطور که آمد، در روزهای پس از به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان طیف گسترده ای از رهبران و شخصیت های برجسته این گروه وارد کابل شدند اما جای یک نفر بسیار خالی بود، امیرالمؤنین طالبان، ملا هبت الله آخوندزاده. او نقش اصلی را در طالبان دارد که کمتر تصویری از او تاکنون انتشار یافته است. اما در چندروز اخیر خبرهایی مبنی بر حضور در قندهار به همراه یک تصویر تیره و تار از او در حال دست به دست شدن است. این در حالی است که قبلا گزارش هایی حاکی از کشته شدن او منتشر شد.

آخوند زاده در ۱۹ کتبر ۱۹۶۷ در ولسوالی پنجوایی ولایت قندهار افغانستان به دنیا آمد و به قبیله ی قدرتمند پشتون در قندهار تعلق دارد. برخی براین باورند که آخوندزاده در نبردها علیه دولت طرفدار روسیه به رهبری محمد نور ترکی مشارکت داشت. وی سرانجام از افغانستان به پاکستان همسایه گریخت. در سال ۱۹۹۶ ملا محمد عمر رهبر پیشین طالبان او را به عنوان رئیس دادگاه نظامی در کابل منصوب کرد. پس از حمله آمریکا به افغانستان در سال ۲۰۰۱، آخوندزاده نقشی “فعال و پیشرو” در “احیا و سازماندهی جهاد” علیه ایالات متحده و نیروهای ائتلاف در جنگ افغانستان داشت. وی تا زمانِ ترورِ سلفِ خود، ملا اختر محمد منصور، که در یک حمله ی هواپیمای بدون سرنشین آمریکا در تاریخ ۲۲ ماه می ۲۰۱۶ در پاکستان کشته شد، بیشتر در حیطه ی مسائل قضایی و مذهبی علاقه و تمایل داشت تا جنگ و مسائل نظامی.

اما پس از این حادثه و در یک انتقال قدرتی سریع و عاجل، هبت الله آخوند زاده رهبری طالبان را به دست گرفت. می توان گفت وی به واسطه ی رهبری و راهبری در امور قضایی، از نفوذ زیادی در طالبان برخوردار بود. اما به باور برخی، حضور هیبت الله آخوندزاده در راس “طالبان” بیشتر نمادین بوده است تا عملی. با وجود این دیدگاه، خبرگزاری فرانسه چنین مطرح کرده است که آخوندزاده موفق گردید طالبان را به وحدت و انسجام برساند، وحدتی که پس از مرگ ملا منصور در پی مبارزه خشونت آمیز برای قدرت چند پاره شده بود. او به عنوان رئیس یک دادگاه نظامی در کابل تحت حکومت ملا عمر بنیانگذار و رهبر معنوی طالبان فعالیت می کرد. بلافاصله پس از اعلام انتصاب آخوندزاده به عنوان رهبر طالبان، ایمن الظواهری، رهبر سازمان “القاعده” با او بیعت و وی را “امیرالمومنین” نامید، اتفاقی که به آخوند زاده کمک کرد تا اعتبار خود را در بین جهادگران اثبات کند.

خبرگذاری الجزیره در یادداشتی در مورد ملا هبت الله می نویسد:« پس از مرگ ملاعمر بنیانگذار طالبان که دو سال طول کشید تا این گروه مرگ او را تایید کنند، اختلاف بر سر رهبری او در بین طالبان عمیق شد. به طوری که با انشعاب در این گروه ملااختر منصور به عنوان رهبر طالبان شناخته شد. پس از کشته شدن او توسط هواپیماهای بدون سرنشین ایالات متحده، رهبری این گروه به ملا هبت الله آخوندزاده رسید. فردی که معروف به عالم دینی و به عنوان «قاضی بی رحم» در صدور احکام اعدام در زمان حکومت طالبان در افغانستان است.

چرا ملا هبت الله؟

پس از تایید مرگ رهبر سابق طالبان، ملا اختر منصور، ملا هبت الله آخوندزاده، عالم برجسته دینی و معاون رهبر کشته شده ی طالبان، رهبری این جنبش ستیزه جو را بر عهده گرفت. در آن زمان، انتخاب هرچه سریع ترِ یک رئیس جدید در پی مجموعه ای از نشست ها و جلسات در میان رهبران اصلی در کویته ی پاکستان، به گونه ای به عنوان تلاشی برای جلوگیری از شکاف های بیشتر در صفوف رهبری طالبان تلقی می شد، چرا که به نظر می رسید از زمان مرگ ملا عمر طالبان تا آن زمان، در نوعی بی سرو سامانی و آشفتگی به سر می برد. هبت الله که تا آن زمان (۲۰۱۶) رئیس دادگاه نظامی و رئیس شورای علمای مذهبی طالبان بود، پیشینه ی مطرحی در امور نظامی نداشت. اما، در مقایسه با منصور، وی دارای اعتبار مذهبی قوی تر و مسئول صدور فتواهایی برای توجیه عملیات نظامی و تروریستی ای گروه بود.

برخاستن وی از قندهار، به هبت الله قدرت فرماندهان جنوب را می داد و در متحد کردن جناح های مخالف می توانست به وی کمک کند. همان طور که گاردین به خوبی در سال ۲۰۱۶ اشاره کرده بود،« با رهبری هبت الله دولت افغانستان و شرکای بین المللی آن برای پیوستن طالبان به روند صلح امیدوار بودند. بدین ترتیب شاید بتوان گفت از همان زمان که هبت الله به رهبری انتخاب شد برنامه ی آمریکا برای تقویت صلح با طالبان قوت گرفت. چراکه به گفته ی پنتاگون، رهبر پیش از وی، “مانعی برای صلح” بود. بدین ترتیب با بیعت تمامیِ اعضای شورا با هبت الله، ذبیح الله مجاهد، سخنگوی اصلی طالبان طی بیانیه ای در آن زمان اعلام کرد که سراج الدین حقانی، رئیس شبکه ای که در سال های اخیر مسئول حملات مهم انفجارها در کابل بوده و ملا محمد یعقوب، پسر رهبر سابق ملا محمد عمر، به عنوان معاونین به هبت الله و طالبان خدمت خواهند کرد».

آخوندزاده

تصویر یک-ساختار رهبری طالبان افغانستان

به طور کلی شاید بتوان گفت انتخاب ملا هبت الله به رهبری پس از مرگ ملا منصور سیاستی در جهتِ پیشگیری از شکاف و آشفتگی در میان مقامات طالبان بود. به نظر می رسید بسیاری بر گزینه ی ملا یعقوب، پسر ملاعمر برای رهبری تاکید و توجه داشتند، در حالی که انتخاب یعقوب می توانست روندی از جانشینیِ موروثی را در آینده ی جنیش طالبان تقویت کند، امری که به مذاق دیگر مقامات و سران طالبان خوش نمی آمد. به هرروی نباید فراموش کرد در راس رهبران و فرماندهان گروه های به ویژه اسلام گرای تندرو، لزوما شخص اول، پیشوا و راهبر نباید منش و خصایص جنگی-نظامی داشته باشد و شاید بتوان گفت انتخاب ملاهبت الله به عنوان شخصی که نه در قالب چهره ای نظامی، بلکه با کیش شخصیتی نافذ با تمرکز بر مسائل دینی و درقالب رهبرِ قدرتمند در سایه، با صدور فتوا به ارائه ی خط مشیِ اساسی و اصولی برخاست، خود به نوعی تضمین کننده ی وحدت در کثرتِ گروه طالبان بود. همان گونه که احمد موسوی مبلغ نیز چنین اشاره کرده است: « ملا هبت الله آخوند زاده، کسی است که طالبان او را شیخ الحدیث می خوانند و رتبه استادی برای او قائل اند. اگر ملاهبت الله فتوایی صادر کند، بسیاری از افراد بدنه طالبان، بدون چون و چرا برای اجرای آن آمادگی دارند و از این حیث، شاید هیچ کس دیگری نتواند جایگاه ملا هبت الله را تهدید نماید. عدم آشنایی ملاهبت الله با تاکتیک های جنگی چیزی نیست که بتواند در مسیر رهبری او و انسجام یافتن طالبان خللی وارد کند. در میان طالبان، کسانی همچون حقانی و دیگران، در سایه کسب مشروعیت از جایگاه دینی هبت الله به راحتی می توانند کلیه عملیات های نظامی خود را سازماندهی نمایند».

اما به هرروی به نظر می رسد امید به آخوندزاده به ویژه از سوی ایالات متحده بسیار بود. چنانچه دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا و طالبان، تحت رهبری آخوندزاده، در فوریه ۲۰۲۰ توافقنامه ای “تاریخی” در دوحه پایتخت قطر امضا کردند که شامل خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان بود و آخوندزاده این توافق را “پیروزی بزرگ” برای گروه توصیف کرد و به حق که برای طالبان نیز این توافق نامه کارگشا گردید. اما باید گفت در حالی که هبت الله نفوذ زیادی در طالبان داشت و مسائل قضائیه را رهبری می کرد، برخی تحلیلگران معتقدند که نقش وی در راس جنبش بیشتر نمادین است تا عملی. در واقع وظیفه زیرکانه و هوشمندانه ی آخوندزاده اتحاد طالبان بود، که پس از مرگ ملا منصور در پی مبارزه شدید برای قدرت از هم گسسته و چند پاره شده بود و باید گفت او در حفظ وحدت جنبش موفق و کامیاب شد(Al-Estiklal Newspaper,2021).

هبت الله رهبر در سایه طالبان باقی می ماند؟

با این حال در زمانی که طالبان پس از پیشروی سریع آنها و سقوط کابل در روز یکشنبه ۱۵ اگوست به جز پنجشیر بر افغانستان تسلط پیدا کردند توجهات به سمت رهبر اصلی این گروه یعنی ملا هبت الله آخوندزاده و نقش او در رهبری افغانستان و نظام آینده این کشور جلب شد. به نظر می رسد علی رغم حضور او در افغانستان و جایگاهش به عنوان نفر اول طالبان او چندان در ملا عام ظاهر نشود و بیشتر نقش رهبری پرنفوذ در سایه را ایفا کند.

این در حالی است که انتظار می رود عبدالغنی برادر نقش مهمی را ایفا کند. بنابراین، با توجه به شخصیت محافظه کار او و سیاست رهبری در طالبان او به احتمال زیاد از دور اداره طالبان را برعهده بگیرد و نقش اصلی را ملابردار و یا هم همان شاید شورای ۱۲ نفره طالبان داشته باشند و او خود را به عنوان یک رهبر معنوی نشان دهد.

از طرف دیگر می توان گفت: این علنی نشدن ها از سمت رهبران اصلی طالبان منجر به نوعی تقدس زایی و نفوذ بیشتر را برای آن ها به همراه خواهد داشت. شاید او در تلاش است تا جایگاهی همچون ملاعمر برای خود در بین طالبان ایجاد کند و علاوه بر رهبر سیاسی تبدیل به یک رهبر معنوی و در سایه باشد.

به عبارت دیگر، تا پیش از این اطلاعات چندانی از هبت الله آخوند زاده وجود نداشت و عموما انتشار اخباری از آخوندزاده به پیام های سالانه ی او در تعطیلات اسلامی محدود می شد. بدین ترتیب به غیر از عکسی که توسط طالبان از او منتشر شده بود،آخوندزاده هرگز در ملاعام ظاهر نشد و محل اقامت وی نیز تا حد زیادی ناشناخته باقی مانده بود. اما از زمان به دست گرفتن کنترل کابل توسط طالبان ، طالبان دررابطه با اقدامات و فعالیت های آخوند زاده سر به مهر و رازدارانه سخن گفتند. چنانچه ذبیح الله مجاهد، سخنگوی طالبان این هفته در پاسخ به سوالاتی درباره آخوندزاده به خبرنگاران گفت: “انشاالله به زودی او را خواهید دید.” اما به باور برخی ناظران سیاسی طالبان در نگه داشتن رهبر ارشد خود در سایه سابقه طولانی دارند. چنانچه ملا محمد عمر، بنیانگذار طالبان نیز به خاطر شیوه های زاهدانه و گوشه نشینی خود شهرت داشت و هنگامی که این گروه در دهه ۱۹۹۰ قدرت را در دست داشتند، به ندرت به کابل سفر می کرد. بلکه ملا عمر غالبا در قندهار و به دور از دیدگان زندگی می کرد، چنانکه حتی مایل به ملاقات با هیئت های مراجعه کننده نبود.

با این حال باید گفت سخن و کلامِ ملا عمر حکم و فرمان قطعی بود وشاید بتوان گفت تا کنون هیچ شخصیتِ منحصر به فردی با چنین احترام و ستایشی در میان رهبران طالبان پدید نیامده است. اما به گفته ی لورل میلر؛ سرپرست برنامه آسیا در گروه بحران بین المللی: “به نظر می رسد آخوندزاده سبک منحصر به فردی شبیه به عمر داشته است. وی همچنین با اشاره به ترورِ ملا اختر منصور، یکی از دلایلِ پنهان بودن ملا هبت الله را به دلایل امنیتی می داند. همچنین ملیر به خبرگزاری فرانسه چنین گفته است که: « سخنگوی طالبان اعلام کرده است که رهبر آنها به زودی نمایان شده و ممکن است دلایلی برای این کار داشته باشد تا شبهات مرگ وی از بین رود. اما این احتمال نیز وجود دارد که پس از نشان دادن خود، بازهم عقب نشینی کند و ازدور به اعمال قدرت و فرمانروایی بپردازد، مانند ملا عمر» (economictimes,2021).

منابع

Al-Estiklal Newspaper, (2021), “THE STORY OF HAIBATULLAH AKHUNDZADA’S RISE TO THE HIGHEST POSITION OF THE TALIBAN MOVEMENT”, https://www.alestiklal.net/en/view/10109/the-story-of-haibatullah-akhundzadas-rise-to-the-highest-position-of-the-taliban-movemen.

economictimes, (2021), “Where is the Taliban’s supreme leader?”, https://economictimes.indiatimes.com/news/international/world-news/where-is-the-talibans-supreme-leader/articleshow/85708280.cms.

برچسب ها