روابط خارجیسر تیتر خبرهانخستین خبرهایادداشت ها

گشودن صفحه ای تازه در روابط ایالات متحده-طالبان

۱۹ میزان (مهر) ۱۴۰۰ – ۱۱/ ۱۰/ ۲۰۲۱

روابط دیپلماتیک ایالات متحده

به دنبال خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان در ۳۱ اوت ۲۰۲۱ و متعاقبا گستره ­ی سلطه­ طالبان بر کشور و تشکیل دولتی موقت، ایالات متحده در موضعی خاموش و خنثی، رویکردی منفعلانه را در قبال تحولات افغانستان دنبال کرد و دور از آتشِ بالا گرفته ناشی از قدرت یابی مجدد طالبان؛ ظاهرا نظاره گر، اما در حقیقت گرداننده ی مهم جریانات اخیر بوده است.

این بازیگر بین المللی که خود با امضای توافق نامه دوحه زمینه­ ی خروج نهایی نیروها و روی کارآمدن طالبان را فراهم و به این گروه مشروعیت بخشید، با تصرف کشور به دست طالبان مدت زمانِ اندکی خود را از گودِ تغییر و تحولاتِ اخیر کنار کشید. اما زودتر از آنچه تصور می شد به میدان بازگشت، اما نه میدان جنگ و منازعه با طالبان بلکه مذاکره و گفتگو. چنانچه در تاریخ ۱۸ مهر ۱۴۰۰ (۱۰ اکتبر ۲۰۲۱) شاهد دیدار رسمیِ مقامات آمریکایی و سران طالبان در دوحه قطر و گفتگوی طرفین بر سر مسائلی چون روابط کابل-واشنگتن، توافق نامه دوحه، لغو ممنوعیت ذخایر بانک مرکزی، کمک های بشر دوستانه، حریم هوایی و دیگر مسائل بودیم.

گرچه طبق گفته­ ی مقامات آمریکایی این دیدار به معنایِ مشروعیت بخشی و به رسمیت شناختن به طالبان به عنوان رهبران افغانستان نمی باشد، لیکن باید گفت تمایل ایالات متحده برای برقراری ارتباطاتی علنی با طالبان و دیدار رسمی دوجانبه آنها اولین سنگ بنایی صریح و سازنده در پیشبرد روابط آتی، عادی سازی مناسبات دو جانبه در آینده ای نه چندان دور، تقلیل تدریجی مقاومت ایالات متحده در پذیرش طالبان و حاکمیت آنها خواهد بود. هرچند نمی توان نزدیکی ایالات متحده و طالبان را پیش از این و یا در جریان روند خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان نادیده گرفت. چنانچه پیشتر شاهد تماس های ایالات متحده با طالبان در مورد تامین امنیت در فرودگاه کابل و مشکلاتِ آن بودیم.

 دولت ایالات متحده طی چند هفته گذشته با طالبان در ارتباط بود تا اطمینان حاصل کند که آمریکایی ها و شرکای افغان آن می توانند با خیال راحت کشور را ترک کنند. بنابراین ایالات متحده و طالبان دریافتند که می توانند در اولویت هایی مرتبط با “منافع ملی حیاتی آمریکا” همکاری کنند. پارادوکسی عجیب همراه با طنزی تلخ با این مضمون: پس از ۲۰ سال مبارزه با طالبان، ایالات متحده به دنبال کمک های امنیتی بود و سعی داشت آمریکایی ها و متحدان افغان خود را بدین طریق از این کشور خارج کند؛ اما پس از اتمام روند خروج، گویی حالا طالبان از ایالات متحده کمک می طلبد.

اما پس از آن نیز کانال تعاملات ایالات متحده و طالبان به سطح بالاتری نیز رسید، زیرا ویلیام جی. برنز رئیس سیا در تاریخ ۲۴ اوت ۲۰۲۱ در کابل با عبدالغنی برادر، رهبر شماره دو طالبان ملاقاتی مخفیانه داشت. برنز حامل پیام شخصی بایدن بود، پیامی که در آن رئیس جمهور ایالات متحده ظاهرا بهترین تصمیم یعنی همان “همکاری با دشمن سابق”، را اتخاذ کرده بود. در حالی که تیم بایدن تلاش می کند تا استراتژی خود برای افغانستان پساجنگ را تدوین کند، سوال اصلی در اینجا دربرگیرنده رابطه ای ناخوشایند و غیرمنتظره مابین آمریکا و طالبان است. اینکه آیا این گروه شبه نظامی می تواند به یک شریک قابل اعتماد تبدیل شود؟ در ادامه بیشتر به تشریح روابط ایالات متحده و طالبان از گذشته تا کنون خواهیم پرداخت:

مراودات مخفی ایالات متحده و آمریکا؛ نیم نگاهی به گذشته

 جدا از تعاملات اخیر ایالات متحده و طالبان، برخی تحلیلگران سیاسی به بررسی روابط این دو بازیگر از دو دهه پیش پرداخته اند. براین اساس می توان گفت، طی دوره ­ی ۵ ساله­ ی حکومت از ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱، بخش اعظم جهان از جمله ایالات متحده -به جز عربستان سعودی، امارات متحده عربی و پاکستان- از اعطای مشروعیت به طالبان و به رسمیت شناختن آنها خودداری کردند. اما این وضعیت لزوما بدین معنا نبود که هیچ گونه تماس یا تلاشی برای برقراری مراوداتی بین طالبان و ایالات متحده وجود نداشت.

به گفته ی برخی تحلیلگران سیاسی، در اواخر دهه ۱۹۹۰، لابی نفتی قدرتمند در ایالات متحده خواستار معامله با طالبان بود، چرا که شرکت های نفتی برای ساخت خط لوله نفت و گاز از ترکمنستان آنهم از طریق افغانستان به پاکستان علاقمند بودند. همان طور که کتابِ «حقیقت ممنوع؛ دیپلماسی نفتی محرمانه آمریکا و طالبان و شکار ناموفق بن لادن»، منتشر شده در سال ۲۰۰۲؛ جزئیاتی از ارتباطات سری ایالات متحده با طالبان و چگونگیِ تاثیر گذاری شرکت های نفتی آمریکا بر سیاست های ایالات متحده در قبال رژیم طالبان پیش از حمله تروریستی ۱۱ سپتامبر در ۲۰۰۱ را فاش می کند.

این کتاب که توسط ژان شارل بریزار، گیوم داسکیه نوشته شده، جزئیاتی از روابط دولت کلینتون و بوش با طالبان و گزارش مذاکرات محرمانه دولت بوش با دولت طالبان را ارائه کرده است. به گفته ­ی این دست ناظران، در فاصله بین سال های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۱، برخی از تماس های پراکنده بین ایالات متحده و رژیم طالبان وجود داشت: در سال ۱۹۹۸ القاعده به سفارتخانه های آمریکا در کنیا و تانزانیا حمله کرد و در سال ۲۰۰۰ حمله به ناوشکن جنگی یو اس اس کول انجام شد. در نتیجه پس از این حمله، ماموریت سازمان ملل متحد که قرار بود طالبان را پای میز مذاکره بکشاند، منحل شد.

بدین ترتیب مشخص شد که در ماه های اولیه سال ۲۰۰۱، کاخ سفید تلاش خود برای برقراری ارتباط با طالبان را افزایش داده بود. اما در مارس ۲۰۰۱، چندین مقام طالبان از جمله سید رحمت الله هاشمی، یکی از سفرای طالبان در مجامع بین المللی، به واشنگتن دعوت شدند. به باور این دست تحلیلگران سیاسی، دستور کار این نشست نه تنها بحث بر سر بن لادن، بلکه دررابطه با چگونگیِ دسترسی شرکت های آمریکایی از طریق افغانستان به ذخایر شدیدا پُرسود و منفعتِ نفت آسیای مرکزی بود. پس از آن شاهد ملاقات كريستينا روكا، معاون وزير امور خارجه در امور آسياي مرکزی و جنوبي با عبدالسلام ضعیف سفیر طالبان در پاکستان بودیم. اما ایالات متحده در آن ملاقات موفق نشد طالبان را برای تحول اسامه بن لادن قانع کند. چراکه نماینده طالبان در پاسخ از دولت آمریکا خواست مدارکی مبنی بر دست داشتن اسامه بن لادن در تروریسم ارائه دهد.

بدین ترتیب پس از ۱۱ سپتامبر، جورج دبلیو بوش، رئیس جمهور آمریکا اعلام کرد: “هیچ کشوری نمی تواند با تروریست ها مذاکره کند”؛ و بنابراین حمله ایالات متحده به افغانستان برای کنار زدن طالبان از قدرت آغاز شد. نهایتا در ۱۳ نوامبر ۲۰۰۱ پس از ۵ سال افغانستان از کنترل طالبان خارج، و در پایان سال ایالات متحده آمریکا به هدف نهایی خود مبنی بر برکناری طالبان از قدرت در افغانستان دست یافته بود، اما در این معامله، خود را در مهلکه ای طاقت فرسا گیر انداخته و جنگی دیرین را برای جلوگیری از بازگشت گروه طالبان به راه انداخت.

 اما سرانجام پس از سال ها جنگ فرسایشی، ایالات متحده دریافت راه حل معقول و منطقی تعامل با دشمنان خود و خروج از باتلاق سیاسی افغانستان است. در نتیجه ایالات متحده تنها چند ماه پس از جایگزینی باراک اوباما به جای جورج بوش به عنوان رئیس جمهور ایالات متحده، اولین سیگنال ها از خواست و تمایل خود برای گام برداشتن در این مسیر را در مارس ۲۰۰۹ و به منظور بررسی گفتگو با عناصر معتدل تری از رهبری طالبان نشان داد.

در نتیجه نخستین تماس مستقیم بین ایالات متحده و طالبان در نوامبر ۲۰۱۰ در مونیخ انجام شد. در سال ۲۰۱۱، دو دور نشست ها در دوحه و آلمان برگزار شد تا اینکه طالبان، در سال ۲۰۱۳ یک دفتر سیاسی در دوحه تأسیس کردند که وظیفه آن شرکت در مذاکرات با ایالات متحده بود. این مذاکرات بارها و بارها بر هم و شکست خورد، زیرا هیچ تفاهم قابل اجرایی تا تا زمان دولت ترامپ توافق ۲۰۲۰ دست نیافت. پس از آن شاهد ملاقات محرمانه ویلیام برنز، رئیس سازمان سیا و عبدالغنی برادر رهبر شماره دو طالبان و نهایتا شاهد دیدار های رسمیِ طالبان و ایالات متحده در اکتبر ۲۰۲۱ بودیم. (Bhattacharyya, 2021)

در همین راستا باید گفت پیشتر ژنرال آستین اسکات میلر، آخرین فرمانده نیروهای آمریکایی در افغانستان نیز، یک اتحاد آمریکا و طالبان علیه افراط گرایان داعش را تشریح کرده بود. میلر و همکارانش در مصاحبه هایی در جولای ۲۰۱۹ در کابل، عملیاتی در ولایت های جوزجان و غور در شمال را شرح دادند؛ جایی که نیروهای ضدتروریستی آمریکا رهبران برجسته داعش را کشتند و نیروهای طالبان پس از آن کنترل خود را در میدان عمل تحکیم و تقویت کردند. پیش از این نیز، ایالات متحده با پذیرش آرام و تسامح با طالبان در ننگرهار در شرق افغانستان، عملیات پهپادی بی امانی را علیه رهبران داعش به راه انداخته بود.

اما در کل می توان گفت معاملات گذشته ایالات متحده با طالبان امیدواری زیادی را برای آینده ای خوش بینانه ایجاد نمی کند. چرا که ایالات متحده از سال ۲۰۱۱ به طور جدی برای مذاکره صلح با شورشیان در تلاش و تقلا بود و سرانجام توافقنامه صلحی اسمی و صوری در فوریه ۲۰۲۰ امضا شد و زلمی خلیلزاد، نماینده ویژه رئیس جمهور دونالد ترامپ، اعلام کرد که طالبان تعهد داده است برای “آتش بس دائمی و همه جانبه” مذاکره کند؛ امری که به واقع هیچ گاه اتفاق نیفتاد. در عوض، طالبان راه خود را برای پیروزی و استیلای مجدد پیدا کردند.  (Ignatius, 2021)

شاید بتوان گفت نقطه ثقل ماجرا در دیدار اخیر مقامات ایالات متحده و طالبان در اکتبر ۲۰۲۱، عدم حضور زلمی خلیلزاد نماینده ویژه ایالات متحده در صلح افغانستان بود. گویی وی تنها ابزاری موقت به منظور جلب رضایت نمایندگان دولت افغانستان برای ورود و حضور به روند مذاکرات صلح و به عبارتی بهتر در نقش کارگزاری جعلی برای صلحی ساختگی و کشاندن افغانستان بدین جا بود. اما با تمام شدن تاریخ انقضای اعتبار وی، ایالات متحده کارت خود برای ورود به مرحله­ ی بعد از این بازی پیچیده را روی می کند: دیدار مستقیم و علنی با سران طالبان آنهم با جایگزینیِ مقامات سرویس اطلاعات و امنیت آمریکا.

 

نخستین دیدار رسمی و باز کردن صفحه ای جدید در مناسبات دو جانبه

 به گفته یک دیپلمات ارشد افغان، مقامات ارشد طالبان و نمایندگان ایالات متحده در آغاز مذاکرات خود در قطر در مورد “بازکردن صفحه جدیدی” در روابط کشورهای خود بحث کرده اند. ایالات متحده اعلام کرده بود که آنها همچنین قصد دارند طالبان را تحت فشار قرار دهند تا آنها را ملزم به رعایت حقوق زنان و دخترانی کنند که گفته می شود طالبان بسیاری از آنها را از بازگشت به مشاغل و کلاس های درس، و یک دولت فراگیر تشکیل منع کرده است. همچنین در مورد اقتصاد شدیدا تحریم شده افغانستان بحث و تبادل نظر شد.

همچنین مقامات آمریکایی مقامات طالبان را تشویق کردند تا در شرایط ناآرامی های اقتصادی پس از خروج آمریکا، سازمان های بشردوستانه به مناطق نیازمند دسترسی آزاد داشته باشند. به گزارش وب سایت الجزیره امیرخان متقی، سرپرست وزارت امور خارجه طالبان اشاره کرد که هیات افغان از ایالات متحده خواسته اند تا به حاکمیت حریم هوایی افغانستان احترام بگذارد و در امور آن دخالت نکند و همچنین ممنوعیت ذخایر بانک مرکزی افغانستان را لغو کند. وی افزود که ایالات متحده با اعطای کمک های انسان دوستانه و واکسن های کووید -۱۹ موافقت کرد.

با این حال، مذاکرات دوجانبه سخت و پرتنش بود و هشدار طالبان به آمریکا مبنی بر بی ثبات کردن کشور و همچنین رد همه پیشنهادات کمک علیه رادیکال های داعش را در پی داشت. چنانچه متقی پس از مذاکرات در پایتخت قطر به خبرگزاری دولتی افغانستان باختر گفت: “ما به و ضوح به آنها گفتیم که تلاش برای ایجاد بی ثباتی در دولت افغانستان برای هیچکس خوب نیست.”

در حالی که طالبان انعطاف پذیری خود را در مورد تخلیه اعلام کرده اند، آنها گفته اند که هیچ گونه همکاری با ایالات متحده برای مهار گروه های مسلح در افغانستان وجود نخواهد داشت – موضوعی که مورد توجه واشنگتن است. از زمان به قدرت رسیدن طالبان، دولت اسلامی ولایت خراسان  حملات خود را علیه این گروه و اقلیت های قومی و مذهبی را افزایش داده است. با این حال سهیل شاهین سخنگوی طالبان در پاسخ به این سوال که آیا طالبان با آمریکا برای مهار داعش در افغانستان همکاری می‌کند یا خیر، گفت: ما به صورت مستقل از عهده مقابله با داعش برمی‌آییم. از این رو، وجه مقابله با گروه های تروریستی و پذیرش حمایت آمریکا ظاهرا امری مسئله ساز به نظر می رسد.

اما مسئله قابل تامل در این در این نشست حضور هیئت آمریکایی به رهبری دیوید کوهن، معاون رئیس سیا، با تمرکز بر تروریسم و تسهیل تخلیه اتباع خارجی و افغان ها از این کشور بود که از نظر مقامات آمریکایی منطقِ قرار دادن مقامات سیا در هیات مذاکره کننده، حاکی از مشارکت با طالبان برپایه ی سیاست تسامح صفر در برابر تروریسم بوده است.

به هرروی، این نشست در شرایطی صورت گرفت افغانستان روز جمعه شاهد یک حمله تروریستی وحشتناک از سمت داعش بود. اما به نظر می رسد هدف اصلی این نشست پیگیری منافع ملی در غیاب به رسمیت شناختن نگرانی های مشروع دولت کابل بود، که شامل احیای اقتصاد افغانستان می شود. چنانچه طالبان به صراحت اعلام کردند که آزادی کردن دارایی های بانک مرکزی افغانستان به ارزش ۹/۵ میلیارد دلار پیش نیاز پیشبرد روابط است که تاکنون هیئت آمریکایی توجه چندانی به آن نداشته است.

 در واقع، درحالی که کمک های بشردوستانه توسط ایالات متحده با اعطای ۶۴ میلیون دلار دیگر تمدید شده است، حفظ تحریم ها و مسدود شدن دارایی ها، دیدگاه طالبان در مورد مذاکرات را تقویت کرده است؛ زیرا هیات سازمان سیا به جای تلاش های هماهنگ برای بازسازی روابط دوجانبه، از موضع گیری خود دفاع کرده است. طالبان تجدید نظر در مفاد قرارداد صلح دوحه در سال ۲۰۲۰ را برای تعریف مجدد روابط ضروری می داند (احتمالا برای برداشتن تمرکز طالبان در منع طالبان از ارتباط با دیگر گروه های افراطی)، در حالی که ایالات متحده با کمرنگ ساختن بحث معافیت های تحریمی به دنبال تأمین منافع آمریکا (تبدیل طالبان به نایبانی ضدتروریسم و تداوم نفوذ خود) است.

اما این ملاقات به بیانیه مشترک منافع منجر نشده است زیرا جامعه بین المللی خواهان روابط بیشتر بین ایالات متحده و افغانستان است. محدود کردن دامنه ی مشارکت برای تامین منافع آمریکا تنها باعث بیزاری طالبان می شود. هیئت ایالات متحده باید درک کنند که مشروعیت و اقدامات طالبان نمی تواند به قیمت رنج مردم افغانستان تمام شود. (Hussain, 2021)

هیات طالبان در قطر

عملگرایی در امتداد منفعت طلبی

گفته شد که این تعامل رسمی طالبان-ایالات متحده دربرگیرنده ­ی ماهیتی عملگرا بوده و بر “مسائل مربوط به منافع ملی حیاتی ایالات متحده” تمرکز داشته است. برین ترتیب شاید بتوان گفت آمریکا در رابطه با مسائل افغانستان، اتخاذ رویکرد عملگرایی را گام برداشتن در مسیر شفاف سازیِ عملکردی خردگرایانه اما نه جانبدارانه می داند و اقدام خود در این بستر سیاسیِ چندوجهی و مستعد را تامین کننده­ی منافع ملی در نظر می گیرد، بدین ترتیب عملگرایی و تلاش درجهت تامین و تضمین منافع ملی همپوشانی دارد.

اما برجسته بودن نقش مقامات سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده در چرخش سیاست های جاری آمریکا، خود حاکی از تغییر عملکرد این قدرت بین المللی در قبال افغانستان است. بنابراین گرچه به نظر می رسد در مسیر هموار ساختن مبارزه با گروه های تروریستی و ادامه عملیات ضدتروریسم ایالات متحده آنهم به واسطه ی نایبانی جدید، چالش ها و موانع اندکی وجود داشته باشد، لیکن با تعاملاتِ بیشتر با طالبان در آینده زمینه­ی نفوذ امنیتی-اطلاعاتی ایالات متحده فراهم خواهد شد.

 به نظر می رسد ایالات متحده در صورت برقراری هرگونه روابط مجدد خود با افغانستان به گزینه نظامی نظر نداشته و بیشتر در تلاش است تا از طریق دیپلماتیک و پس از بررسی کامل رفتار طالبان اقدام کند. ایالات متحده حداقل در داخل افغانستان دیگر قصد هیچ گونه مداخله نظامی نداشته و حتی شاید بگوییم شرایط دو طرف دیگر به او اجازه چنین نقشی را نمی دهد. پس پیشبرد سیاست کنترل از راه دور شاید بهترین گزینه موجود باشد.

در مقابل طالبان نیز به نظر می رسد با گرفتنِ ژست «دولت مسئول و مستقل» در پی آن است تا با ارائه تصویری بهتر از خود در جهان، رابطه خود با کشورها را بر اساس دو عنصر مشروعیت بین المللی و جلب کمک ها پیش ببرد که یکی از مهم ترین پیامدهای آن دادن امتیازات کمتر و برخورداری از استقلال یسشتر در امور خود است.

منابع:

– Bhattacharyya, Sujay, (2021), “The US and its secret dealings with Taliban”, https://www.indiatoday.in/world/story/us-and-its-secret-dealings-with-taliban-1847072-2021-08-30

– Hussain, Hamzah Rifaat, (2021), “U.S- Taliban talks: Breakthroughs only achievable via concessions, strategic sense”, Breakthroughs only achievable via concessions, strategic sense – CGTN

– Ignatius, David, (2021), “Can the Taliban become a reliable partner to the U.S.? Only time will tell”, https://www.washingtonpost.com/opinions/2021/08/24/can-us-work-with-taliban-afghanistan-thats-central-question/

 

نمایش بیشتر

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا