نگاهی به فعالیت های شبکه توسعه آقاخان در افغانستان

۱۷ عقرب (آبان) ۱۴۰۰ – ۸/ ۱۱/ ۲۰۲۱

روز شنبه ۶ نوامبر ۲۰۲۱ سخنگوی طالبان تصاویری از دیدار علی اکبر پسنانی، فرستاده ویژه شهزاده کریم آقاخان با عبدالسلام حنفی معاون نخست وزیر طالبان در کابل منتشر کرد. به گزارش وب سایت پشتو زبان نن تکی آسیا، در جریان این دیدار، حنفی از شبکه توسعه آقاخان درخواست احداث یک بیمارستان مجهز در افغانستان را داشته است. به گفته ذبیح الله مجاهد سخنگوی طالبان، حنفی به فرستاده ویژه آقاخان گفت که این شبکه می تواند در بخش های مختلف در افغانستان سرمایه گذاری کند و به پسنانی اطمینان داد که طالبان شرایط و امکانات لازم را برای فعالیت های شبکه توسعه آقاخان فراهم خواهند کرد.

به گزارش رسانه های افغانستان، پسنانی نیز اذعان کرد که هدف آنها ایجاد ظرفیت انسانی و تمرکز بر آموزش دختران می باشد و متقابلا عبدالسلام حنفی در مورد تحصیل دختران اشاره کرد که آموزش برای همه ضروری است و وزارت های آموزش و پرورش و آموزش عالی در حال کار برروی سازوکاری برای آموزش دختران هستند. وی همچنین خاطرنشان کرد که فعالیت های مشترک باید بر توسعه سیستم مراقبت های صحی و آموزشی در افغانستان متمرکز شود. (SAMAA, 2021)

طالبان در اواسط ماه اوت در افغانستان به قدرت رسیده و در سپتامبر ۲۰۲۱ یک دولت انحصارا مردانه و بدون شمولیت اقوام و اقشار مختلف جامعه را به رهبری ملا حسن آخوند تشکیل دادند. دولت طالبان هنوز از سوی هیچ کشوری به رسمیت شناخته نشده است؛ گرچه بسیاری از کشورها با طالبان تماس داشته و در حال محاسبه منافع و مضرات به رسمیت شناختن آنها و سبک سنگین کردنِ مناسبات آتی با این گروه می باشند. در نتیجه به نظر می رسد طالبان تلاش دارند خط مشی خود را در مسیر تعاملات بیشتر، هم در جهتِ رسمیت یابی و هم در جهتِ اجرایی سازیِ اقداماتِ سازنده برای ترغیب کشورها و نهادها به منظور سرمایه گذاری در افغانستان ترتیب دهند.

شبکه توسعه آقاخان؛ سازمانی پیشرو در توسعه ی فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی

شبکه توسعه آقاخان(AKDN)، گروهی از سازمان های غیرمذهبی، بین المللی و خصوصی است که در جهت بهبود فرصت ها و ارتقا شرایط زندگی مردم در مناطقی از جهان در حال توسعه فعالیت می کند. شبکه توسعه آقاخان یکی از بزرگترین سازمان های غیردولتیِ بین المللی و یکی از بازیگران اصلی در بازسازی افغانستان است؛ نهادی چنان گسترده، چندوجهی و تأثیرگذار که در برخی کشورها سفارت و جایگاه دیپلماتیک خاصِ خود را دارد. ماموریت آن کاملا مشخص و واضح است: “توسعه و ترویج ابتکارعمل و راه حل های خلاقانه برای مشکلاتی که مانع توسعه اجتماعی می شوند، در درجه اول در آسیا و آفریقا.”

در افغانستان نیز، شبکه توسعه آقاخان با ۱۰۰۰۰ کارمند افغان خود در ولایت های متعدد، به صورت مشارکتی فراهم آورنده ی کمک های مختلف در حوزه هایی چون: درمان و مراقبت های بهداشتی نجات دهنده برای میلیون ها نفر؛ آموزش برای صدها هزار دختر و پسر؛ تقویت زیرساخت های روستایی مانند تامین انرژی، جاده ها، پل ها و کانال های آبیاری؛ ایجاد فرصت های اقتصادی و حمایت از درآمد خانوارها؛ تاب آوری در برابر بلایای طبیعی و تغییرات اقلیمی؛ اتصالات و ارتباطات؛ آموزش حرفه ای و آموزش مداوم برای زنان و مردان؛ و احیای میراث فرهنگی بوده است.

شبکه توسعه آقاخان که مجموعه‌ای از دفاتر و نمایندگی های تخصصی در راستای توسعه را شامل می‌شود، توسط شهزاده کریم آقاخان، یکی از برجسته ترین خیرین جهان، اداره می شود. وی در سال ۱۹۵۶، زمانی که تنها ۲۰ سال داشت، امام شیعیان اسماعیلی شد. در حالی که هدف اصلی ابتکارات توسعه وسیع و گسترده ی او خدمت به جوامعی بوده است که اسماعیلیان در آن زندگی می کنند، اما برنامه های این شبکه در زمینه آموزش، خدمات پزشکی، توسعه اقتصادی و فرهنگ به مردمی با هر پیشینه و مذاهبی به ویژه در کشورهای فقیر و در حال توسعه می رسد. (synergos, 2021)

نگاهی به فعالیت های شبکه توسعه آقاخان در افغانستان

فعالیت شبکه توسعه آقاخان در افغانستان، در دهه ۱۹۹۰ زمانی که توزیع کمک های غذایی از طریق برنامه های امدادرسانِ کمک های بشردوستانه متمرکز را آغاز ساخت، جرقه زد. امروزه، رویکرد یکپارچه این شبکه، ورودی های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی برای توسعه و ترقی را ترکیب می کند. توسعه اجتماعی و فعالیت های بشردوستانه این نهاد در بسیاری از ولسوالی ها در هشت ولایت متمرکز شده است و میلیون ها نفر را تحت تاثیر قرار داده است.
این فعالیت ها شامل تلاش‌هایی برای دسترسی به موقع برای ۳۰ میلیون نفر از مردم کشور به مراقبت‌های بهداشتی با کیفیت است.

انستیتوت طبی فرانسه برای مادران و کودکان (FMIC) در کابل، توسط دانشگاه آقاخان اداره شده و بخشی از سیستم بهداشت و درمانِ گسترده تر شبکه توسعه آقاخان است که هر ساله مراقبت های بهداشتی و درمانی با کیفیت را به بیش از ۱٫۶ میلیون افغان ارائه می کند. همچنین احداث بزرگ‌ترین شفاخانه‌ ولایتی با میان با نمای خاص فرهنگی-تاریخی در بامیان و یا اعلام آمادگی این نهاد در ۱۸ ژانویه ۲۰۲۱ با کمک ۱۰ میلیون یورویی اتحادیه اروپا بر پروژه‌های بهداشت و درمان را برای مبارزه علیه ویروس کرونا در ۱۰ ولایت افغانستان، مورادی چند در این حوزه می باشند.

به موازات آن، پروژه های اقتصادی شبکه توسعه آقاخان بیش از ۲۴۰ شهر و شهرستان در ۳۴ ولایت کشور را در بر می گیرد. در زمينه مخابرات، صندوق توسعه ي اقتصادي آقاخان خدمات موبايل جي اس ام را به افغانستان آورده است. در سال ۲۰۰۳، شبکه توسعه آقاخان و شرکان آن، شرکت روشن (یا همان شرکت توسعه مخابراتی افغانستان، پیشتاز ترین فراهم کننده خدمات مخابراتی در افغانستان است که دارای ۶٫۵ میلیون مشترک فعال می باشد.) را راه اندازی و حمایت کردند؛ یک تامین کننده و مجری مخابراتی سیار، که امروز یک محرک واقعی بازسازی و توسعه در افغانستان است. این شبکه تلفن همراه بیش از ۲۸۷ منطقه در کشور را پوشش می دهد. شرکت روشن با استخدام مستقیم حدود ۹۰۰ نفر و ایجاد اشتغال غیرمستقیم برای بیش از ۳۵۰۰۰ نفر، یکی از بزرگترین کارفرمایان خصوصی در کشور است.

همچنین فعالیت‌های بازسازی و احیای فرهنگی شبکه توسعه آقاخان با هدف حفظ و احیای میراث فرهنگی افغانستان، تحریک و ترغیبِ توسعه اقتصادی محلی، و بهبود کیفیت زندگی مردم ساکن در محله‌ های اطراف و در عین حال فراهم آوردن فضای سبز بسیار مورد نیاز به مناطق شهری بوده است. (the.ismaili, 2021)

همچنین در همین راستا بخش فرهنگیِ بنیاد آقا خان تحت عنوان “اعتماد به فرهنگ” (Aga Khan Trust for Culture -AKTC) در سپتامبر ۲۰۲۱ اعلام کرد که وب سایت و پلت فرمی اطلاعاتی را برای ردیابی تهدیدات بر میراث فرهنگی در این کشور راه اندازی کرده است. این تهدیدها می تواند از چندین جبهه از جمله توسعه اقتصادی، سیاست های طالبان، تداوم درگیری و تغییرات آب و هوایی ناشی شود. این پلتفرم با جریانِ تخریب برنامه ریزی شده ی قلعه تاریخی گرشک در هلمند راه اندازی شد که توسط گروه های محلی متوقف شد.

اما شبکه توسعه آقاخان فراتر از سازمان ها و دفاتر خود، برای تقویت سیستم های گسترده تری از نهادهای افغانستان کار می کند. برای مثال، فعالیتِ حکومتداریِ بنیاد آقاخان (AKF) از نزدیک با وزارت احیا و انکشاف دهات افغانستان و اداره مستقل حکومت داری محلی هماهنگ می شود تا از رویکردی منطبق و سازگار با اولویت های دولت اطمینان حاصل کند. در حوزه آموزش و پرورش نیز، بنیاد آقاخان با وزارت معارف افغانستان هماهنگی داشته و برای ایجاد سطوح مهارتی کارمندان وزارتی در سطح ولایات و ولسوالی ها کار کرده است.

همانطور که در قسمت پیشینه ی این شبکه در وب سایت آن مطرح شده است، شبکه توسعه آقاخان همچنین با بخش خصوصی، از جمله اتاق بازرگانی کشور و وابسته ‌های منطقه‌ای آن، انجمن‌های تجاری و کارآفرینانی که در حال ایجاد شغل و درآمد برای خانوارهای آسیب‌پذیر روستایی هستند، همکاری نزدیک داشته است. سازمان های جامعه مدنی محلی نیز به عنوان شرکای مهم این بنیاد تقویت شده اند. به عنوان مثال در بامیان گروه های جامعه مدنی افغانستان از طریق بنیاد آقاخان حمایت شده اند.

رویکرد شبکه توسعه آقاخان بر این باور استوار است که توسعه همه جانبه منطقه، به رهبری نهادهای افغان، که بر اساس مشارکت بین دولت، بخش تجارت و جامعه مدنی بنیان نهاده شده است، مطمئن ترین راه برای تضمین انتقال افغانستان به ثبات و رفاه است. برای دستیابی به توسعه منطقه ای، همه شرکا باید تعهدات بلند مدت داشته باشند و سرمایه گذاری های هماهنگ باید پاسخگویِ اولویت های تعیین شده توسط جوامع محلی و نمایندگان منتخب آنها باشند. اما درادامه نگاهی مختصر به فعالیت های شبکه توسعه آقاخان طی ۲۵ سال فعالیت آن در افغاستان خواهیم داشت:

(۱) توسعه اقتصادی: برای تحریک رشد اقتصادی بلندمدت در افغانستان، این شبکه در سراسر طیف متنوعی از فعالیت های مرتبط با این حوزه عمل کرده است: از کار با زنان و جوانان در جوامع روستایی حاشیه رانده شده به منظور کمک به ایجاد کسب و کارهای نوپای خود، تا ساختن نیروگاه های آبی کمتر از کیلووات که به روشنایی خانه ها کمک می کنند، و یا احداث مدارس و مراکز بهداشتی در این روستاهای دور افتاده، سرمایه گذاری در زمینه ی خدمات تلفن همراه در مقیاس بزرگ که پوشش شبکه را برای بیش از ۶٫۵ میلیون افغان در ۳۴ ولایت کشور فراهم می کند.

(۲) حکومت مشارکتی: از سال ۲۰۰۳، بنیاد آقاخان (AKF) که زیرمجموعه شبکه آقاخان می باشد، بر روی ایجاد ظرفیت های انسانی و نهادی به عنوان یک شریک تسهیل کننده برای برنامه همبستگی ملی (NSP) کار کرده است. هدف از این برنامه، توانمندسازی جوامع محلی برای شناسایی و اجرای پروژه های توسعه ای خود است.

(۳) مدیریت منابع طبیعی: با توجه به اینکه حدود ۸۰ درصد از جمعیت افغانستان به زراعت وابسته هستند، ورود به این بخش برای کاهش نرخ فقر مهم است. در طی ۱۰ سال گذشته، برنامه کشاورزی و مدیریت منابع طبیعی (NRM) از سوی بنیاد آقاخان، از روندِ توزیع کالاهای کشاورزی به فعالیت های پایدارتر تغییر کرده است که منجر به افزایش تولید، بهبود امنیت غذایی و ارتباطات قوی تر با بازارها برای کشاورزان محلی شده است.

(۴) توسعه فرهنگی: فعالیت های توسعه فرهنگی شبکه آقاخان با هدف حفظ و احیای میراث فرهنگی افغانستان و در عین حال تحریک توسعه اقتصادی محلی و همچنین بهبود کیفیت زندگی برای مردم ساکن در محله های اطراف در کابل، هرات و بلخ است. پروژه های فرهنگیِ آن بیش از ۱۵۰ مکان تاریخی از جمله باغ بابر و چهلستون در کابل، ارگ هرات و مسجد نُه گنبد در بلخ، آرامگاه تيمور شاه را بازسازی کرده است.

– باغ بابر: در اوایل سال ۲۰۰۳، حفاظت از باغ بابر متعلق به قرن شانزدهم در کابل، جایی که اولین امپراتور مغول، ظهیر الدین بابر شاه در آن دفن شده است، آغاز شد.
– مقبره تیمورشاه: در یک منطقه تجاری شلوغ در مرکز کابل، حفاظت از مقبره تیمور شاه متعلق به قرن هجدهم در سال ۲۰۰۳ آغاز شد.
– پروژه های بازسازی شهری: از اوایل سال ۲۰۰۳، ۱۱ خانه و ۱۵ بنای تاریخی حفاظت شده اند و شرایط زندگی بیش از ۶۰ خانوار از طریق دسترسی به کمک های مالی در مقیاس کوچک و مشاوره ساختمانی در این منطقه و مناطق مجاور بهبود یافته است.
– بازسازی باغ و کاخ چهلستون: بر اساس احیای موفق و عملکرد پایدار باغ بابر، در سال ۲۰۱۵ مرکز فرهنگی آقاخان برنامه توانبخشی چند ساله باغ چهلستون را با هدف ارائه فضاهای عمومی با کیفیتی بالا برای تعاملات اجتماعی و فرهنگی، برنامه های آموزشی و فعالیت های ورزشی و تفریحی آغاز کرد.
– مرمت کاخ استور: این کاخ توسط نهاد فرهنگی آقاخان (AKTC) با همکاری دولت‌های افغانستان و هند به عظمت سابق خود بازسازی شده است. این پروژه حفاظتی که بیش از ۳۰۰ صنعتگر و کارگر افغان را به کار گرفت و ۲۸۲۰۰۰ نفر در روز اشتغال ایجاد کرد، در ماه جولای سال ۲۰۱۶ تکمیل شد.

(۵) زیست بوم و محل سکونت: آژانس آقاخان برای زیست بوم (AKAH) در افغانستان، با جوامعی که در مناطق کوهستانی دور افتاده زندگی می کنند تعامل برقرار می کند تا تاب آوری آنها را در برابر بلایای طبیعی و شرایط اضطراری پیچیده افزایش داده و در زمینه کاهش خطرات طبیعی، ظرفیت سازی جامعه افغانستان برای کاهش خطرات، همکاری های محلی و ملی و مسئله آب و فاضلاب فعالیت داشته است. چنانچه شبکه توسعه آقاخان برای رسیدگی به یکی از مهمترین مسائل بهداشتی در افغانستان –یعنی بحث آب و فاضلاب- بیش از ۱۰۰۰ چاه ساخته و بیش از ۳۰ سیستم تامین آب آشامیدنی را احداث یا بازسازی کرده است.

(۶) کمک های بشردوستانه: از آنجایی که افغانستان به شدت مستعد بلایای طبیعی متعدد از جمله زلزله، رانش زمین، سیل و ریزش بهمن است. شبکه توسعه آقاخان علاوه بر کمک های بشردوستانه، تیم های مدیریت اضطراری برای پاسخ به بلایا در حین انجام ارزیابی مخاطرات را نیز آموزش داده است. این شبکه تاکنون ده ها هزار داوطلب را برای مدیریت و نحو ی صحیح واکنش به بلایا در سراسر آسیای مرکزی و جنوبی آموزش داده است.

(۷) تامین مالی و اعتبارات خُرد: شبکه توسعه آقاخان در ارائه وجوه مالی خُرد به منظور تقویت مشاغل محلی و نوپا و همچنین نوآورانه و انعطاف پذیر در افغانستان پیشگام بوده است که نقش مهمی در توسعه اقتصادی در مناطق روستایی دارد. بخش مالی خُرد تنها به حدود ۲۲۷۰۰۰ وام گیرنده در کشور می رسد که کمتر از ۱ درصد جمعیت بزرگسال می باشد. این شبکه برنامه های اعتبارات خُرد را در اوایل سال ۲۰۰۲ تأسیس و در سال ۲۰۰۴، اولین بانک تامین مالی خُرد را راه اندازی کرد. (MERCHANT, 2021)

شبکه توسعه آقاخان، نهادی ثابت قدم در کمک به افغانستان

شبکه توسعه آقاخان در تاریخ ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۱، به دعوت آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد در نشست عالی وزیران پیرامونِ وضعیت بشردوستانه در افغانستان شرکت کرد و بیانیه ای را ارائه کرد. این نشست مهم که در ژنو سوئیس برگزار و به طور زنده در سراسر جهان پخش شد، به منظور برجسته کردن نیازهای حاد در افغانستان و اقدامات فوری جامعه بین المللی برای حمایت از مردم افغانستان در زمان نیاز آنها تشکیل شد. شبکه توسعه آقاخان در بیانیه‌ای که توسط مایکل کوشر، مدیر کل بنیاد آقاخان ارائه شد، تأکید کرد که تعهد آن به مردم افغانستان استوار و تزلزل‌ناپذیر است.

دفاتر شبکه توسعه آقاخان بیش از سه دهه در سطح جامعه برای حمایت و کمک به مردم افغانستان و در جهتِ تحقق بخشیدن به آرزوهای خود برای زندگی بهتر فعالیت کرده اند. مایکل کوشر گفت: «این کار ادامه دارد و ما کارهای بیشتری نیز انجام خواهیم داد.» «تجربه به ما می‌آموزد که تعامل و مشارکتِ مصمم، شفاف و فراگیر به رهبری و هدایت خودِ افغان ها، می‌تواند ریشه گرفته، موفق شده و تغییر واقعی و پایدار را به ارمغان بیاورد.» وی همچنین افزود «بیایید به چند دهه پیشرفت پشت نکنیم. از دو سوم جمعیت کشور که زیر ۲۵ سال سن دارد و نسلی است که زیر سایه‌ی جنگ – ولی با امیدهایی قوی برای زندگی بهتر- رشد کرده ‌اند، رو بر نگردانیم.»

به گزارش وب سایت این شبکه، کوشر همچنین تأکید کرد که راهکارهای فوری و متناظر را باید به سرعت در افغانستان برای جلوگيری از بحرانی دیرپا، تکان‌دهنده و بی ‌ثبات‌کننده انجام داد، مواردی چون: ترمیم و بازگرداندن سیستم بانکی برای تسهیل نقل و انتقالات بین ‌المللی و فراهم کردن پشتیبانی مالی ضروری و دسترسی به بازارها؛ صدور جواز حمایت مستقیم بدون تأخیر برای ارائه ‌دهندگان مراقبت بهداشتی و آموزش؛ تمهید کمک غذایی همه شمول و برنامه‌ های کاری برای مقابله با استیصال؛ و رفع موانع کمک ‌هایی که تا کنون برای پشتیبانی مستقیم از مردم افغانستان اجازه داده شده است؛ ارایه‌ کمک عاجل، و ابزارها و وسایل کاهش وابستگی به این قبیل کمک‌ها در آینده. بدین ترتیب شبکه انکشافی آقاخان از جامعه جهانی می خواهد که افغانستان را رها نکند، چراکه اکنون زمان حضور، ماندن در گفتگو و همکاری با جوامع برای صلح، انسجام، فرصت و رفاه است.

در نهایت باید گفت امروز افغانستان با چندین بحران همزمان مواجه است و پس از چرخش تحولات اخیر در منطقه، دستاوردهای توسعه مثبت جامعه مدنی افغانستان در مشارکت با سازمان های غیر دولتی و سازمان های چند جانبه در خطر از دست رفتن است. همچنین با تهدیدهایی چون خشکسالی های اخیر، افزایش گرسنگی و سوء تغذیه، و وضعیت اضطراری کووید-۱۹، همراه با فصل سخت زمستانی که در راه است، وضعیت حساس و شکننده ی افغانستان قویا بایستی مورد توجه و تمرکز بازیگران دولی و غیردولتی کمک رسان قرار گرفته و برای ممانعت از فروافتادن این کشور در بحران انسانی و از دست رفتن دستاوردهای بیست ساله آن، به حمایت از محرک های تولید و توسعه و تداوم سرمایه گذاری پرداخت. همان گونه که شبکه توسعه آقاخان از جامعه جهانی خواست تا در فعالیت های مرتبط با افغانستان همچنان در ارتباط و تعامل باقی بمانند و با دلسوزی و آینده نگری برای رسیدگی به شرایط وخیم انسانی در افغانستان اقدام کند.

منابع:

– MERCHANT, MALIK, (2021), “Overview of AKDN’s Work in the Country for the Last 25 Years”, https://simerg.com/2021/08/26/august-25-2021-aga-khan-development-networks-commitment-to-afghanistan-and-it-people-and-overview-of-akdns-work-in-the-country-for-the-last-25-years/
– SAMAA, (2021), “Aga Khan’s envoy meets Taliban deputy prime minister”, https://www.samaa.tv/news/2021/11/aga-khans-envoy-meets-taliban-deputy-prime-minister/
– synergos, (2021), “Supporting Innovation in Afghanistan — the Experience of the Aga Khan Development Network”, https://www.synergos.org/news-and-insights/2002/supporting-innovation-afghanistan-experience-aga-khan-development-network
– the.ismaili, (2021), “AKDN calls for compassion and cohesion in Afghanistan”, https://the.ismaili/global/news/institutional-news/akdn-calls-compassion-and-cohesion-afghanistan