مهاجرت و پناهندگی؛ آخرینِ امید ورزشکارانِ افغان در مواجهه با کابوس حکومت طالبان

۲۰ قوس (آذر) ۱۴۰۰ – ۱۱/ ۱۲/ ۲۰۲۱

حاکمیت مجدد طالبان بر افغانستان شعله های ترس، ناامیدی و یاس را در دل بسیاری از افغان ها به ویژه فعالان سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی ورزشکاران و دوستاران حوزه ورزش روشن کرد. شاید نمادِ آشکار از عمق وحشت و استیصال مردم در مواجهه با حضور مجدد طالبان به ویژه برای جوانان ورزشکار افغان، حادثه ی دلخراش و متاثر کننده ی سقوط زکی انوری، جوان ۱۹ ساله افغان در تیم ملی فواتبال جوانان افغانستان از هواپیمای نظامی آمریکایی بود.

احکام افراطیِ طالبان در ۵ سال حکومت پیشین خود طی سال های ۱۹۹۶-۲۰۰۱ قوانین سخت گیرانه ای را در حوزه های مختلف وضع کرد که مسبب حذف و به حاشیه رانده شدنِ بسیاری از فعالیت های اجتماعی مختلف و همچنین سرکوب نیروهای فعال در این زمینه ها گردیده بود. در این مدت زنان به طور کامل از انجام هر گونه ورزشی منع شدند، در حالی که ورزش مردان نیز به شدت تحت کنترل بود. اکنون نیز با بازگشت ناخوشایند، غریب اما بالفعل این گروه رادیکال به نظر می رسد بار دیگر شاهد محدودیت های متاثر از موازین شریعتمدارانه دگم از سوی طالبان به ویژه دررابطه با زنان در عرصه های مختلف من جمله ورزش هستیم.

چنانچه پیشتر نیز اظهاراتی مبنی بر عدم لزوم و ضرورت ورزش بانوان و محرومیت آنها در این عرصه ارائه شد. به گفته معاون کمیسیون فرهنگی طالبان، احمدالله وثیق، «ورزش کردن برای زنان ضرورت ندارد. زنان در کریکت، ممکن است با وضعیتی مواجه شوند که صورت و بدنشان پوشانده نشود و اسلام اجازه نمی دهد زنان این گونه دیده شوند. اکنون عصر رسانه هاست، بنابراین تصاویر و ویدیوهایی وجود خواهد داشت و مردم به آن نگاه می کنند». به گفته وثیق، اسلام به زنان اجازه می‌ دهد در صورت نیاز از خانه خارج شوند، اما ورزش برای آنها یک نیاز محسوب نمی ‌شود.

بدین ترتیب او با توجیهی از غلط پنداشتن نمایش ظاهر زنان در انظار عمومی و ارائه ی نتیجه ای ناروا، برای اتخاذ رویکردی کلی از تعمیم عدم ضرورت ورزش برای زنان و پاک کردن صورت مسئله ورزش بانوان و محرومیت آنها از ورزش جبهه می گیرد. این درحالیست که بسیاری از ورزشکاران افغان تا کنون یا از کشور خارج شده یا درصدد ترک افغانستان و مهاجرت برای ادامه ی فعالیت های ورزشی خود در سایر کشورها هستند.

چنانچه پیشتر شاهد خروج تیم فوتبال و دوچرخه سواری زنان از افغاستان بودیم و اکنون نیز به نظر می رسد اعضای تیم ملی بوکس مردان افغانستان که طی این مدت به طور مخفیانه تمرین و برای شرکت در یک تورنمنت بین المللی در اروپا تلاش کردند، به امید ادامه کار و زندگی خود پس از تسلط طالبان بر افغانستان، درپی پناهندگی در غرب بوده و طی هفته ی اخیر پس از مسابقات جهانی بوکس در صربستان، تصمیم گرفته اند در این کشور پناهنده شوند.

به گزارش آسوشیتدپرس، و به گفته وحیدالله حمیدی، دبیرکل فدراسیون بوکس افغانستان، از زمانی که رژیم طالبان به افغانستان آمد، همه چیز تغییر کرد. آنها ورزش بوکس را تایید نمی کنند و اعضای تیم شانس کمی برای ادامه کار آزادانه در افغانستان دارند. «بوکس برای آنها (طالبان) “حرام” می باشد، چیزی در اسلام که برای آنها غیرقانونی است.»

گرچه آینده ی ورزش و ورزشکاران رشته های مختلف در افغانستان روشن نیست، به هرروی باید گفت ورزش و برنامه های ورزشی خود می تواند به عنوان نمادی از صلح و برقراری مناسباتِ دوستانه بین کشورهای مختلف در تبادلات فرهنگی، نوعی دیپلماسی ورزشی و پیشبرد مناسبات سازنده در دیگر زمینه های ارتباطی محسوب شود. به همین خاطر اتخاذ سیاست هایی انعطاف پذیر از پذیرش و تداوم فعالیت های ورزشی به ویژه برای زنان می تواند در چرخش مواضع آتی جامعه جهانی برای درک بهتر تغییر در رویکردها و وجهه جهانی طالبان کارگر افتد.

حکومت طالبان؛ ضربه ای بر پیکر ورزش افغانستان

استیلای طالبان در اواسط اوت ۲۰۲۱ بر افغاستان، موجب سربرآوردن سردرگمی ها، بلاتکلیفی، بیم و بی اعتمادی در کل کشور شد. در میان ترس و تردید های ناشی از ظهور مجدد طالبان، ابرهای بلاتکلیفی و سردرگمی بر سرنوشت شاخه های مختلف فعالیت های ورزشی نیز سایه افکنده است. اما پیش از وورد به جزئیات، بهتر است نیم نگاهی بر وضعیت ورزش افغانستان در اولین دوره تصدی طالبان در قدرت از ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ و همچنین پس از سقوط آنها در پی تحولات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ به این سو داشته باشیم.

می توان گفت طالبان با به قدرت رسیدن در دهه ۹۰، تقریبا هر نوع سرگرمی را ممنوع، و ورزش هایی چون فوتبال، کریکت، و بزکشی را نیز منع کردند. این گروه رادیکال این دست ممنوعیت های تحمیلی را با برچسبی از غیراسلامی بودن ورزش های مذکور توجیه کردند؛ زیرا آنها انجام ورزش های مختلف را خلاف اسلام و موازین اسلامی می دانستند. بدین ترتیب در دهه ۹۰ زمانی که طالبان در قدرت بودند، ورزش فغانستان متحمل خسارت های سنگینی شد. در نتیجه در سال ۱۹۹۹، عضویت افغانستان در کمیته بین المللی المپیک به حالت تعلیق درآمد و افغانستان از بازی های تابستانی ۲۰۰۰ سیدنی محروم شد.

بااین وجود، طالبان در آخرین مراحل حکومتشان در سال ۲۰۰۰ نشانه هایی از انعطاف و تخفیف شدت عمل را انعکاس داده، ممنوعیت کریکت برداشته، و یک سال بعد، تیم ملی کریکت افغانستان تأسیس شد. البته به جز ورزش کریکت، تمامی فعالیت های ورزشی دیگر در این کشور در حالت تعلیق باقی ماندند. اما پس از کنار زده شدن طالبان از قدرت توسط نیروهای ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده آمریکا، فعالیت های ورزشی جان تازه ای گرفت و افغاستان پیشرفت های ملموسی در حوزه ی های مختلف از شاخه های ورزش را شاهد بود. چنانکه عضویت افغانستان در کمیته بین المللی المپیک در سال ۲۰۰۲ احیا شد و دو سال بعد در سال ۲۰۰۴، این کشور پنج ورزشکار را به بازی ‌های تابستانی در آتن یونان فرستاد که دو تن از آنها زن بودند.

به ویژه کریکت نیز از زمان سقوط اولین رژیم طالبان پیشرفت چشمگیری داشته است. چنانچه به گفته ی عمران خان، نخست وزیر پاکستان، تیم ملی کریکت افغانستان در طی ۲۰ سال پیشرفتی را به دست آورد که سایر کشورها ۷۰ سال موفق به کسب آن هستند. همانطور که در سال ۲۰۱۱، افغانستان ایرلند را شکست داد و از بسیاری کشورهای دارنده این ورزش مانند امارات متحده عربی و کنیا پیشی گرفت. همچنین افغانستان بازیکنان مستعدی در این ورزش پرورش داد؛ افرادی چون محمد نبی و رشید خان؛ دو عضو برجستۀ تیم ملی کرکت افغانستان که به دلیل استعدادشان بازیکنانی بسیار مورد توجه در سطح بین المللی هستند. (Jatoi, 2021)

در حالی که کریکت در دوران استعمار بریتانیا در قرن نوزدهم در افغانستان بازی می شد، شکل مدرن آن عمدتا در کمپ های پناهندگان پیشاور در شمال پاکستان ریشه دواند. در دو دهه گذشته این ورزش به مرحله ای دست یافته که در حال حاضر محبوب ترین ورزش در افغانستان گردیده و پیشرفت تیم مردان در افغانستان یکی از دستاوردهای بزرگ کریکت در افغانستان بوده است. به طوری که در سال ۲۰۰۱ انجمن بین ‌المللی کریکت (ICC) افغانستان را به عضویت اولیه درآورد، به این معنی که تیم مردان می ‌توانست در مسابقات بین ‌المللی T20 کند، که راه را برای رقابت در جام ‌های جهانی T20 باز کرد.

دوازده سال بعد افغانستان عضو وابسته شد و به تیم ملی اجازه داده شد تا در مسابقات بین المللی یک روزه بازی کند و در سال ۲۰۱۵ آنها اولین حضور خود را در جام جهانی که در نیوزلند و استرالیا برگزار شد، را محقق ساختند. موفقیت روزافزون این تیم منجر به ارتقای آن به عنوان عضو کامل در سال ۲۰۱۷ شد. از طرف دیگر، بسیاری از کریکت بازان افغانستان در سال های اخیر به ستاره های واقعی بین المللی تبدیل شدند. اما به نظر می رسد بخش زنان این ورزش به دلایل مذهبی و فرهنگی چندان به پیشرفت چشمگیری دست نیافته اند. (FARRELL, 2021)

همچنین ورزشکاران افغان به ویژه در سال های ابتدایی توانستند به مدال های تازه برای افغانستان در بخش های مختلف از جمله تکواندو برسند. در کنار آن ورزشکاران افغان نیز در تیم های مهم سایر کشورها توانستند به عضویت درآیند. مانند حضور نادیا ندیم فوتبالیست زن افغان در تیم آلمان. در کنار آن، زنان این جرات و جسارت را نیز پیدا کردند که در رشته های ورزشی که کمتر حضور زنان پذیرفته شده است حضور معناداری داشته باشند. مانند دوچرخه سواری، کوهنوری و کریکت.

اما حال که طالبان مجددا قدرت را در دست گرفته ‌اند، بیم آن وجود دارد که اگر طالبان ممنوعیت‌ های پیشین خود را باردیگر اجرا کنند، ورزش افغانستان با نااکامی شدیدی مواجه شود. با توجه به اینکه در اوایل سپتامبر، طالبان برنامه ‌های کریکت بورد افغانستان برای استرالیا را تایید و برای آن چراغ سبز نشان داد، انتظار می رود که کریکت افغانستان بدون دخالت یا ممانعت طالبان ادامه حیات دهد. این شرایط حداقل برای کریکت افغانستان مطلوب و خوش بینانه است؛ با این حال، ناگفته نماند که این امر شامل تمامی شاخه های ورزشی نبوده و از سوی دیگر ورزش زنان وجود نخواهد داشت و زنان ورزشکار اجازه انجام هیچ گونه فعالیت ورزشی تحت حکومت طالبان را نخواهند داشت.

بشیر احمد رستم زی که از سوی طلبان به عنوان سرپرست ریاست عمومی تربیت بدنی و ورزش منصوب شده است، سال ها پیش به اتهام طراحی حمله انتحاری بر ورزشکاران کمیته ملی المپیک افغاستان زندانی بود. به خبرگزاری فرانسه او در سپتامبر ۲۰۲۱ اعلام کرد که ما هیچ ورزشی را ممنوع نمی کنیم، مگر اینکه با قوانین شرعی مطابقت نداشته باشد. به گفته رستم زی، طالبان اجازه انجام ۴۰۰ ورزش را می ‌دهد، اما تایید نکرد که آیا زنان نیز می‌توانند این ورزش ها را انجام دهند یا خیر.

رستم زی گفت که رعایت و پیروی از قوانین اسلامی در مقایسه با سایر کشورها، عملا تغییر چندانی در فعالیت های ورزشی افغانستان ایجاد نمی کند. به عنوان مثال، بازیکنان فوتبال یا بوکسورهای موی تای ملزم به پوشیدن شلوارک های ورزشی کمی بلندتر که تا زیر زانو هستند. او با فشار بر مشارکت زنان گفت که هنوز در انتظار صدور فرمان از سوی رهبری ارشد طالبان است.

اما جدا از این دست شاخه های ورزشی جهانی، با روی کار آمدن طالبان حوزه ی فعالیت های سنتی چون ورزش فرهنگی بزکشی در آغاز فصل سرد که به نوعی هم ورزش، هم تفریح و هم تداعی کننده ی فرهنگ کهن ملی محسوب می شود نیز با چالش و تهدید مواجه است. بزکشی قرن ‌هاست که در آسیای مرکزی و در بین همسایگان افغانستان، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و قزاقستان وجود داشته و جایگاه خاص خود را دارد. به گزارش عرب نیوز، این بازی باستانی که تحت رژیم طالبان در سال ‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ به دلیل «غیر اخلاقی» بود ممنوع شد، با کسب مجدد قدرت توسط اسلام‌گرایان در ماه اوت، بیم ممنوعیت مجددِ آن میرفت.

گرچه طالبان هنوز موضع خود را در رابطه با بزکشی مشخصا اعلام نکرده است، اما به نظر می رسد فعلا در این رابطه تمایل به مخالفت و ممانعت ندارند. چنانچه نیروهای طالبان نه تنها در ابتدای ماه نوامبر ۲۰۲۱ پس از اقامه نماز برای تماشای این تورنمنت نمایشی بزکشی در میان جمعیت جمع شده اند، بلکه یک فرمانده محلی در آن شرکت کرد.

حضور طالبان در قدرت و ازهم گسیختگی جامعه ورزشی افغانستان

اما با حضور طالبان در ۱۵ آگوست در خیابان های کابل، جامعه ورزشی افغانستان نیز به مانند هزاران افغان دیگر با اندوهی فراوان مجبور به ترک خانه هایشان شدند و این خانواده که بیست سال برای ورزش افغانستان تلاش کردند از هم جدا ماندند. به طور مثال، طی سه ماه اخیر ورزشکاران بسیاری در رشته های مختلف به کمک نهادها و کشورهای خارجی افغانستان را به مقصد کشوری دیگر ترک کرده اند که بیشتر این ورزشکاران را زنان افغان تشکیل می دادند. مانند خروج فوتبالیست های زن افغان، دوچرخه سواران، و یا گروه بسکتبالیست های زن افغان از جمله گروه هایی بودند که مجبور به ترک وطن شدند.

ماهیت افراطی طالبان و قرائت خاص این گروه از نحوه حکومت داری موجب شده تا بسیاری از ورزشکاران افغان فعالیت زیر سایه نظام طالبانی را تهدید آمیز تصور کرده و حضور آنها در افغانستان را به عنوان یک خطر جدی تلقی کنند. در نتیجه این امر بسیاری از ورزشکاران افغان با حمایت نهادها، اشخاص و کشورهای مختلف از کشور خارج و یا در تلاش برای خروج هستند. طبیعتا این امر بر ادامه فعالیت ورزشی و پویایی و بالندگی ورزش در افغانستان و جایگاه آن در جهان تاثیرات منفی خواهد گذاشت.

از طرف دیگر، باتوجه به عدم مشروعیت طالبان برای بسیاری از شهروندان افغان و خاطره تلخ سقوط کابل در ۱۵ آگوست، بسیاری از ورزشکاران تمایلی به حمل پرچم طالبان به عنوان پرچم ملی کشور افغانستان نداشته باشند. به گونه ای که در مسابقات ورزشی پس از سقوط کابل مانند بازی های اخیر کریکت و یا بازی دو روز گذشته عبدالعظیم بدخشی قهرمان مبارزات آزاد افغاستان، ورزشکاران کشور پرچم سه رنگ افغانستان را با خود حمل کردند. درنتیجه این اختلافات ایدئولوژیک بین ورزشکاران و طالبان نیز بر ادامه فعالیت آنها تاثیرگذار خواهد بود.

جمع بندی

به هرروی به نظر می رسد که دستان طالبان افغاستان برای کسب مشروعیت و رسمیت یابی جهانی، زیر سنگ بوده و برای نجات قدرت تازه کسب کرده و سفت کردن جای پای خود بایستی از برخی مواضع سخت گیرانه کوتاه آمده و منافعِ کسب قدرت را بر برخی احکامِ خشن و بی منطق اولویت بخشند. تنها با این بده بستان ها، همچنین نشان دادن انعطاف پذیری نسبی و ارائه ی برخی امتیازات متقابل است که احتممال پذیرش طالبان از سوی جامعه جهانی افزایش یافته و طالبان قادر خواهد بود دیدگاهِ جامعه بین الملل نسبت به خود را تا حدودی تغییر دهد.

به هر حال نمی توان منکر شد که با فرض احتمالاتی از تخفیف و چرخش برخی رویکردهای طالبان درحوزه های مختلف از سیاست تا ورزش، و بهبودِ نسبیِ اوضاع، تنها شاهد رفع محدودیت و محرومیت برای مردان خواهیم بود و زنان همچنان با فوبیای تحکم ممنوعیت های مختلف در عرصه های سیاسی اجتماعی فرهنگی و ورزشی مواجه خواهند بود. با توجه به باورها و اصولی که طالبان داشته و قصد تحمیل آنها بر مردم افغانستان را نیز دارند، چنین ترس هایی به ویژه برای ورزشکاران زن موجه است.

چراکه موازین سخت گیرانه طالبان می تواند به به منزوی شدن جامعه ورزشی افغانستان در جهان و بی انگیزگی در بین این قشر از جامعه منجر شده و ضربه ای بر دو دهه تلاش فعالان و علاقمندان در حوزه فعالیت های ورزشی باشد. البته هنوز به طور قطع مشخص نیست که رویکرد طالبان به ورزش چگونه خواهد بود؛ اما ورزش دوستان و ورزشکاران امیدوارند که طالبان این بار رویکرد متفاوتی نسبت به دهه ۹۰ در قبال ورزش افغانستان داشته باشند.

منابع:

– FARREL, MELINDA. (2021), “what the Taliban’s takeover means for Afghanistan cricket and women’s athletes”, www.sportingnews.com/us/athletics/news/what-the-talibans-takeover-means-for-afghanistan-cricket-and-women-athletes/1ti835hkdd8581vfgi7vuwxv1l
– Jatoi, Sajad, (2021), “Sports Amid Chaos in Afghanistan”, https://thediplomat.com/2021/09/sports-amid-chaos-in-afghanistan/