کمیسیون دعوت و برگشت چهره‌های جنجالی؛ کارت بازی طالبان برای مشروعیت‌طلبی
۲۲خرداد(جوزا)۱۴۰۱-۲۰۲۲/۶/۱۲
شتاب طالبان برای برگشت مقام‌های سابق حکومتی افغانستان و هم‌سو با خودشان جریان دارد. چهره‌های جنجالی چون فاروق وردک، وزیر سابق معارف، امان‌الله غالب، رئیس پشین شرکت برشنا و دولت وزیری، سخن‌گوی وزارت دفاع حکومت پیشین به آغوش طالبان برگشتند.
در کنار این‌ها، انتظار خادم، رئیس حفاظت از غیرنظامیان در ساختار شورای امنیت ملی حکومت سابق و حسن مبارک عزیزی، معین سابق وزارت ترانسپورت نیز به کشور برگشتند.
یک منبع آگاه به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که احتمالا نظام‌الدین قیصاری، یکی از چهره‌های جنجالی اوزبیک‌تبار نیز با تضمین کمیسیون دعوت از ایران به کشور برگردد.
رحمت‌الله نبیل، رئیس سابق امنیت ملی کشور بهگونهی تلویحی به بازگشت برخی از چهره‌ها به افغانستان با رأی‌زنی طالبان این‌گونه در حساب کاربری خود در توییتر نوشته است: «من ترسم از گرگ‌ها نیست، می‌دانم کارشان دریدن است، اما با ماهیت روباه‌ها چه کنم؟ وقتی مدام لباس عوض می‌کنند.»
برخی از کاربران افغان در شبکه‌های اجتماعی با اشاره بر برگشت مقام‌های سابق به زیر پرچم طالبان واکنش نشان داده‌اند و از آنان به‌عنوان «ستون‌پنجمی‌ها» در نظام جمهوریت نام برده‌اند.
انیسه شهید، خبرنگار، در توییتر نوشت: «چه سبب شده تا انتظار خادم، فاروق وردک، دولت وزیری و امان‌الله غالب به طالبان بپیوندند؟ خانواده‌های‌شان در کدام کشورها اند؟ اولادهای‌شان را هم کابل آورده‌اند؟ طالبان چه امتیازاتی برای‌شان می‌دهند؟ طالبان حساب‌های بانکی شان را برای‌شان بر می‌گردانند؟»
بصیر عبادی، کاربر توییتر نوشت: «نفوذی‌های طالبان در دولت سابق آهسته آهسته بر می‌گردند. مگر همین دولت وزیری نبود که طالبان را از همه‌چیز بدتر و سربازان را به جنگ علیه آنان تشویق می‌کرد. خون سربازان به گردن چنین آدم‌های شرف‌فروخته‌ای است.»
دولت وزیری، از شاخه «خلقی» حزب دموکراتیک خلق افغانستان و از افراد نزدیک به حفیظ‌الله امین بود. او در زمان جمهوریت به حیث سخن‌گوی وزارت دفاع وظیفه اجرا می‌کرد و طالبان را «دشمن» می‌خواند. وی با برگشت به آغوش طالبان، مثلث همکاری با خلقی‌ها، جمهوریت و طالبان را در کارنامه‌ی خود ثبت کرده است.
از سویی هم، در زمانی‌که فاروق وردک وزیر معارف بود، اتهاماتی مبنی بر وجود مکاتب و آموزگاران خیالی مطرح شده بود.
بازرس ویژه‌ی امریکا در امور بازسازی افغانستان (سیگار) در سال ۲۰۱۵، فاروق وردک را به اختلاس میلیون‌ها دالر متهم کرده بود.
عمر زاخیلوال، فاروق وردک و چند سیاسیون دیگر «حرکت نجات افغانستان» را راه‌اندازی کرده بودند و در تلاش این بودند که در جریان مذاکرات جمهوریت با طالبان، حکومت اشرف غنی را به چالش بکشند و امتیازی در میز مذاکره با طالبان کسب کنند. آنان با مصارف هنگفت چندین همایش در چندین ولایت به‌شمول کابل و هرات راه‌اندازی کردند و حکومت اشرف غنی را به نداشتن اراده‌ی جدی برای تأمین صلح با طالبان متهم کرده بودند.
امان‌الله غالب، رئیس سابق شرکت برشنا پس از برگشت به کشور به دیدار امیرخان متقی، وزیر خارجه‌ی طالبان شتافت. یک ویدیو از این دیدار به نشر رسیده که آقای غالب در این دیدار با چهره‌ی خوشحال و با خنده پیشنهاد مسدودکردن فیس‌بوک را به طالبان می‌دهد: «کل فساد زیر پای فیس‌بوک است. اگر فیس‌بوک بسته شود، امنیت می‌آید. ]در[ دیگر شبکه‌ها گپی نیست، بیشترین استفاده از فیس‌بوک در افغانستان می‌شود.»
جیلانی فرهاد، سخن‌گوی والی هرات در نظام جمهوریت، امان‌الله غالب را به فساد و ناتوانی در بخش مدیریت برق متهم کرده است.
او در فیس‌بوک مدعی شده است در دورانی که آقای غالب رئیس برشنا بوده، پول‌های هنگفت به طالبان به بهانه‌ی تخریب نشدن پایه‌های برق، باج پرداخت کرده است: «این باج دادن ماشین جنگی طالبان را تقویت کرد. سرمایه ملی را امان‌الله غالب با تیمش غارت نمود. امان‌الله غالب از ترس این‌که مبادا طالبان سرمایه‌ها و دارایی‌هایش ]را[ ضبط نمایند، در مقابل طالبان سر تعظیم فرود آورده است.»
شماری از شهروندان کشور از طالبان می‌پرسند که بر خلاف ادعاهای‌شان مبنی بر مبارزه با فساد، چه‌گونه به استقبال متهمان به فساد می‌شتابند؟
قیصاری در مقابل دوستم؟
منابع در ایران به روزنامه اطلاعات روز گفته‌اند که تلاش طالبان برای برگشت نظام‌الدین قیصاری، چهره جنجالی اوزبیک‌تبار به افغانستان جریان دارد و احتمالا به‌زودی با طالبان بیعت خواهد کرد.
قیصاری پس از سقوط بلخ در شمال به‌دست طالبان، توسط طالبان دست‌گیر شد و عکس‌های از وی نشر شد که طالبان دستان وی را از پشت بسته و در عقب موتر رینجر نشانده بودند.
او پس از رهایی از دست طالبان از مسیر غیرقانونی به ایران رفت، اما پس از مدتی به اتهام جعل اسناد، کلاه‌برداری و اخاذی از مهاجران افغان بازداشت شد، ولی پس از مدتی آزاد شد. چگونگی رهایی قیصاری از زندان، با وجود نداشتن سند اقامت قانونی پرسش‌برانگیز است.
احسان نیرو، سخن‌گوی حزب جنبش به رهبری مارشال عبدالرشید دوستم، در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که کمیسیون دعوت طالبان و برگشت شماری از افراد به کشور مشکل کنونی افغانستان را حل نمی‌کند و باید حکومت فراگیر و همه‌شمول شکل بگیرد: «دنیا نگران وضعیت افغانستان است. اگر افغانستان گل‌وگلزار می‌بود، چرا حکومت طالبان به رسمیت شناخته نشده است. ما منتظر گفتمان کلان مبنی بر شکل‌گیری حکومت همه‌شمول و چگونگی ساختار نظام آینده هستیم.»
نظام‌الدین قیصاری، فرمانده پولیس ولسوالی قیصار فاریاب بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ بود. نیروهای ویژه‌ی ارتش در یک عملیات، قیصاری را به‌اتهام تهدید مقام‌های محلی، داشتن افراد مسلح غیرمسئول و نقض حقوق بشر بازداشت کردند.
او یک سال را در زندان سپری کرد و دست‌کم سه‌بار با مارشال عبدالرشید دوستم مخالفت کرد و با حکومت و شورای امنیت ملی سابق هم‌سو، علیه آقای دوستم شد.
یک منبع آگاه به روزنامه اطلاعات روز گفته است که برگشت احتمالی نظام‌الدین قیصاری به افغانستان، به هدف جلب حمایت اوزبیک‌تباران از حکومت طالبان و تضعیف قدرت مارشال دوستم برای بسیج مردمی علیه طالبان است.
طالبان از حضور سیاسیون مخالف‌شان در ترکیه نگران هستند. در اواخر ماه ثور در خانه آقای دوستم، عبدالرب رسول سیاف، محمد محقق، عطامحمد نور، احمدولی مسعود، میررحمان رحمانی، محمدعلم ایزدیار و شماری دیگر از سیاسیون شرکت کرده بودند.
پس از این نشست، «شورای مقاومت ملی برای نجات افغانستان» شکل گرفت.
کمیسیون دعوت با شماری از چهره‌های سیاسی مخالف طالبان در ترکیه نیز تماس گرفته، اما تاکنون هیچ یک از این چهره‌ها، دعوت به برگشت را نپذیرفته است.
شماری از تحلیل‌گران معتقدند که طالبان با میدان دادن به افرادی مانند نظام‌الدین قیصاری، در تلاش سبوتاژ کردن حرکات نظامی احتمالی این شوراها هستند.
اطمینان مصئونیت
کمیسیون تماس طالبان از تمامی مقام‌ها و مأمورین بلندپایه دولت سابق خواسته است که به افغانستان برگردند و برای افرادی که تهدید حس می‌کنند، محافظ استخدام می‌کند.
طالبان اعلام کرده‌اند که به مقام‌های حکومت سابق از طریق کمیسیون دعوت و ارتباطات، کارت مصئونیت توزیع می‌شود تا به تهدید احتمالی روبه‌رو نشوند.
احمدالله وثیق، سخن‌گوی این کمیسیون اطمینان داده است که با بهره‌گیری از این کارت افراد می‌توانند که بدون تهدید امنیتی به مناطق مختلف کشور سفر کنند.
او گفته است که این کمیسیون با اشخاص مختلف در سطح معین وزارت‌ها، والیان و اعضای سابق مجلس نمایندگان تماس گرفته‌اند و در انتظار برگشت‌شان به کشور هستند.
او تأکید دارد که به افراد برگشت‌کننده به افغانستان محدودیت در راستای سفر به خارج کشور وضع نخواهد شد.
در اواخر ماه حوت سال گذشته، کابینه طالبان از ایجاد یک کمیسیون برای ارتباطات با «شخصیت‌های افغان» و تلاش برای بازگشت‌شان خبر داده بود.
هدف تأسیس این کمیسیون، مذاکره با چهره‌های سیاسی مخالف طالبان است که بیشترشان با تسلط این گروه بر افغانستان، کشور را ترک کردند.
ریاست این کمیسیون را شهاب‌الدین دلاور، سرپرست وزارت معادن و پترولیم طالبان بر عهده دارد. اعضای این کمیسیون شماری از اعضای کابینه و مقام‌های طالبان از جمله امیرخان متقی، خیرالله خیرخواه، عبدالحق وثیق، محمدخالد حنفی، فصیح‌الدین و انس حقانی هستند.
بیش از نُه ماه از تسلط طالبان بر افغانستان می‌گذرد و در این مدت هیچ کشور به‌شمول حامیان اصلی‌شان [پاکستان و قطر] آنان را به رسمیت نشناخته‌اند.
جامعه جهانی ایجاد حکومت «فراگیر» با حضور همه‌ی اقوام را شرط برای به رسمیت شناختن‌شان اعلام کرده است.
بیشتر مقام‌های کلیدی حکومت طالبان در اختیار قوم «پشتون» قرار دارد و در مقام‌های دیگر نیز طالبان برخی از افراد خودی را گماشته‌اند.
زمانی‌که از طالبان درخواست مبنی بر تشکیل حکومت فراگیر می‌شود، آنان به حضور مولوی عبدالسلام حنفی اوزبیک‌تبار، به‌عنوان معاون رئیس‌الوزار، قاری فصیح‌الدین تاجیک‌تبار، رئیس ستاد ارتش و چندین مقام دیگر اشاره می‌کنند.
اما منابع آگاه به روزنامه اطلاعات روز گفته‌اند که افراد از دیگر اقوام در بدنه‌ی حکومت در رده‌های بلند نیز، صلاحیت و قدرت آن‌چنانی به اندازه‌ی مقام‌های «پشتون» در حکومت طالبان ندارد.
بسیاری از کشورها از جمله همسایه‌های افغانستان، شرط به رسمیت شناختن حکومت طالبان را ایجاد دولت فراگیر که نمایندگانی از قشرهای مختلف در آن سهم داشته باشند، اعلام کرده‌اند.
ناظران بر اوضاع افغانستان بدین باورند که طالبان با زمینه‌سازی برگشت افراد، زمینه را برای مشروعیت‌بخشی‌شان فراهم می‌سازند و به جامعه جهانی نشان می‌دهند که در افغانستان فضای امن شکل گرفته و همگی افراد بهگونهی آزادانه می‌توانند سفر کنند.
طالبان تلاش می‌کنند که یک همایش بزرگ با حضور هر چه بیشتر مقام‌های سابق و سیاسیون مطرح برگزار کنند، تا از این طریق به جامعه جهانی نشان دهند که محدودیت بر برگشت افغان‌های در تبعید وجود ندارد.
گفته می‌شود که فاروق وردک، وزیر پیشین معارف در راستای برگزاری این همایش همکاری خواهد کرد.
لویه جرگه؟
حامد کرزی، رئیس‌جمهور سابق کشور چندین مرتبه برای طالبان پیشنهاد برگزاری لویه جرگه را داده بود تا از این طریق نظریات در مورد حکومت طالبان جمع‌آوری شود.
حامد کرزی در دوران ریاست‌جمهوری‌اش نیز چند جرگه برگزار کرد و بر رأی‌زنی در مورد مسایل مهم از طریق این روش سنتی تأکید می‌کرد، اما آقای کرزی بر خلاف تصمیم لویه جرگه، پیمان امنیتی با واشنگتن را امضا نکرد تا حکومت ائتلافی اشرف غنی و عبدالله عبدالله بر پای این سند امضا کنند.
با ورود طالبان به کابل، حامد کرزی و عبدالله عبدالله در کابل ماندند و از سوی طالبان ممنوع‌الخروج شدند.
با پادرمیانی حامد کرزی، طالبان به درخواست عبدالله عبدالله مبنی بر دیدار با خانواده‌اش در هند موافقت کردند، اما آقای کرزی را از میدان هوایی کابل دوباره به خانه‌اش فرستادند و اجازه‌‌ی سفر به مراسم فاتحه‌ی حاکم امارات متحده عربی را ندادند.
اما برگزاری لویه جرگه مخالفانی هم دارد؛ آنانی که معتقدند این روش سنتی فاقد نتیجه‌ی مؤثر برای حکومت‌داری است و افراد اندکی نباید برای سرنوشت بیش از ۳۰ میلیون شهروند افغان تصمیم بگیرند.
در لویه جرگه‌های قبلی حتا افرادی دعوت شده بودند که در کنار سواد نداشتن، با کوچک‌ترین اطلاعاتی از بافت‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی افغانستان آگاه نبودند.
اما طالبان پس از برگشت افراد تحت نام «کمیسیون دعوت» اقدام به برگزاری همایش بزرگ یا همان لویه جرگه برای کسب مشروعیت خواهند کرد.
طالبان به برگزاری انتخابات و حق رأی شهروندان هیچ بهای نمی‌دهند و حکومتی را می‌خواهند که به‌شدت متمرکز و غیرانتخابی باشد.
تلاش برای فرار
در گرماگرم برگشت برخی از مقام‌های سابق و سیاسیون، شماری از نیروهای دولتی سابق از ترس حملات «انتقام‌جویانه» طالبان، از هر گزینه‌ی ممکن برای فرار از زیر سایه‌ی حکومت طالبانی استفاده می‌کنند.
داوودشاه، یکی از نیروهای سابق ارتش در فراه است. او طی نُه ماه گذشته بهگونهی پنهانی زندگی می‌کند تا طالبان مکان بود‌و‌باش وی را مطلع نشوند. این عضوی سابق ارتش مجبور شده است که فراه را به مقصد هرات ترک کند و در حاشیه شهر هرات زندگی کند.
او کم‌تر از خانه بیرون می‌شود، تا با نیروهای طالبان مواجه نشود: «من با قاچاق‌بر انسان گپ زدم و به همین زودی‌ها ایران می‌روم. زندگی در افغانستان سخت است و من می‌ترسم که خدای ناخواسته کشته نشوم. اگر طالبان به فرمان عفو عمومی پایبند می‌بودند، دوست داشتم که به کشور خود باشم، اما حالا می‌بینم که شماری از نظامیان سابق شهید می‌شوند.»
ایران یکی از مقاصد اصلی خروج نظامیان سابق از کشور است. هم‌اکنون جمعیت بزرگی از این نظامیان در ایران زندگی می‌کنند، بسیاری‌شان سند اقامت قانونی ندارند و در سفر قاچاقی و پر خطر به این کشور سفر کرده‌اند.
محمدرضا، یکی از نیروهای سابق ارتش در غرب کشور است و حالا در شهر «مشهد» ایران زندگی می‌کند و منبع درآمدش کارهای شاقه است. او در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که به فرمان «عفو عمومی طالبان» و هم‌چنین کمیسیون دعوت هیچ اطمینانی ندارد و نمی‌خواهد که با بازی کردن با جان خود، به افغانستان برگردد.
او از نظامیان سابق می‌خواهد که به افغانستان برنگردند: «من از ترس طالبان فرار کردم و می‌فهمیدم که یا زندانی می‌شوم، یا کشته. حالا در ایران کارگری می‌کنم، زندگی سخت است، اما نسبت به افغانستان بهتر است. پناه بخدا از ایران رد مرز نشوم و تا وقتی طالبان در قدرت هستند به افغانستان نمی‌روم.»
با همه‌ی این‌ها، احتمالا با نزدیک شدن به زمان برگزاری «همایش کمیسیون دعوت طالبان» مقام‌های سابق و سیاسیون بیشتری به قطار طالبان در افغانستان ملحق شوند. دیده شود که این افراد چگونه زیر حاکمیت طالبان دوام خواهند آورد، یا پس از پایان «همایش بزرگ طالبان» افغانستان را دوباره ترک کنند.
نویسنده: واجد روحانی
منبع: اطلاعات روز