هند و نیاز به همکاری با روسیه پیرامون مسائل افغانستان

۹ اردیبهشت (ثور) ۱۴۰۲ – ۲۹/ ۴/ ۲۰۲۳

کبیر تانجا

کبیر تانجا، عضو و تحلیلگر ارشد مسائل امنیتیِ اندیشکدۀ “بنیاد تحقیقاتیِ آبزرورِ” هند (ORF) است. نویسنده در مطلب حاضر به نیازِ همچنان پایدارِ هند برای کار با روسیه دررابطه با مسائل و تحولات افغانستان پرداخته است. به باور وی، گرچه هند و روسیه در برخی حوزه ها -چون ادعای توانِ طالبان در ایجاد ثبات و امنیت- اختلافاتی دارند، لیکن با توجه به اینکه روسیه بزرگترین حامی طالبان در عرصه بین الملل بوده و غالبِ هم اندیشی ها و مجامع بین المللی پیرامون افغانستان و دغدغه های آن نیز زیر چتری از حمایت ضمنی روسیه هماهنگ و برنامه ریزی می شوند؛ هند همچنان به فعالیت در سایۀ همکاری و همراهی با روسیه نیاز داشته و در این راستا ترجیح فعلی اش آن است که سیاست بندواگونینگ یا دنباله روی از روسیه را در مسائل افغانستان پیش گیرد. ضمن آنکه با توجه به نقشِ همواره مقابله جویانۀ و جاه طلبانۀ پاکستان در برابر هند به ویژه در رابطه با افغانستان، روسیه می تواند کانال ها و مجاریِ ارتباطیِ بیشتری را برای تعامل با طالبان در اختیار دهلی نو قرار دهد. مطلب حاضر توسط نازنین نظیفی برای سایت تحلیلی کلکین ترجمه شده است.

امروز در پایتخت های غربی همواره پرسش های مطرح شدۀ اصلی در رابطه با مسائل افغانستان عمدتاً حول محور کمک‌ های بشردوستانه، حقوق زنان، آموزش، و فشار بر طالبان به منظور حفظ سطحی از آن “جمهوریتی” است که این گروه شوروشی در اوت ۲۰۲۱ از جای برکنده اند. با توجه به خروج ناشیانۀ ایالات متحده و عدم محبوبیت جنگ در میان رای دهندگان آمریکایی و متحدانش، این تغییر در موضع گیری امری عجیب و شگفت آور نیست.

همان طور که می دانیم موقعیت جغرافیایی مقوله ای حائز اهمیت است و خلاء قدرت در کشورِ افغانستانِ همسایه و مجاور به سرعت با مثلث مستحکمی از همکاری و تشریک مساعی بین روسیه، چین و ایران پر شده است. هر یک از کشورهای فوق هدف مشترکی مبتنی بر عدم پذیرش و اجازه جهت هرگونه حضور طولانی مدت غرب در این بخش از جهان را دربر داشته و همچنین می توان گفت هر سه کشور شرایط فعلی افغانستان را پذیرفته اند؛ تا جایی که  سفارت‌های افغانستان در تهران، پکن و مسکو اکنون توسط نمایندگان طالبان اداره می ‌شوند.

اما برای هند شرایط به گونه ای است که علی رغم نگرانی هایی در روابط هند و روسیه آنهم به دلیل حمله روسیه به اوکراین و همچنین همسویی عمیق ‌تر مسکو با پکن؛ اما وضعیت در کابل مشارکت امنیتی هند با مسکو را فعال و درگیر این معرکه ساخته است. هرچند در رابطه با کشور افغانستان و مسائل آن، هند بایستی ملاحظات امنیتی دیگری را نیز مورد توجه قرار دهد و یکی از ملاحضات این مسئله است که هند باید این جریان را از دریچه رقابت خود با پاکستان نیز درنظر گیرد. در حالی که استراتژی هند در مورد افغانستان پس از سال ۲۰۲۱ به حالتی منفعلانه باقی مانده است، لیکن اقتصاد شکست خوردۀ پاکستان و تهدیدی به سرعت فزاینده از سوی تحریک طالبان پاکستان (تی تی پی)، گروهی که از مناطق تحت کنترل طالبان افغانستان و با هدف جایگزینی دولت فعلی در اسلام آباد فعالیت می کند، فرصتی برجسته را برای دهلی نو به ارمغان آورده است تا از این طریق برای درگیر ساختن پاکستان در نه به سامانی های داخلی خود و همچنین با هدف بزرگتری مبنی بر محدود کردن ظرفیت های پاکستان و بستن دست این کشور برای ماجراجویی در خارج از مرزهای خود، به ویژه در کشمیر، فعال گردد.

باید یادآور شد، اسلام آباد انتظار داشت که کابلِ تحت رهبریِ طالبان تاحد زیادی تسلیم و تابع منافع پاکستان گردیده و در مقابل، از دهلی نو دور باشد. بااین وجود هند در ژوئن سال ۲۰۲۲ “تشکیلاتی فنی” در افغانستان افتتاح، و یک محموله گندم را درراستای برنامه جهانی غذا تحویل داد که با استقبال طالبان در جلال آباد و اهتزاز پرچم های هند و طالبان همراه شد. این در حالی بوده است که پاکستان در حال دست و پنجه نرم کردن با یک سلسله حملات تروریستی از آن سوی مرز خود بوده؛ چنانکه تعاملش با طالبان در سرکوب این حملات تروریستی ناکام مانده است.

اما روسیه قادر است کانال ها و مجاریِ ارتباطیِ بیشتری را برای -تعامل با- طالبان در اختیار هند قرار دهد. این امر در سفر آجیت دوال، مشاور امنیت ملی هند به مسکو در ماه فوریه آشکار شد، چنان که او همچنین با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه نیز دیدار کرد. ملاقات مشاور امنیت ملی با رهبر روسیه، به ویژه در فضای سیاسی کنون، شاید تشریفات و آیینی مرسوم و عادی نباشد. با این وجود باید گفت، روسیه مسلماً و بسیار بیشتر از چین و ایران، سرسخت ترین حامی طالبان در عرصه بین المللی محسوب می شود. تعاملات بیشتر، از جمله ملاقات مقامات هندی با دولت موقت طالبان، به ‌ویژه با حوزه ها و بخش ‌هایی که توسط شبکه حقانی اداره می ‌شود، -گروهی که مسئول حمله به سفارت هند در کابل در سال ۲۰۰۸ است-، ظاهراً با کمک روسیه تسهیل شده است.

همچنین باید توجه داشت که غالبِ مجامع و نشست های منطقه ‌ای که موضوع افغانستان همچنان یکی از دغدغه‌های اصلی آن ها محسوب می شود، زیر چتر روسیه سازماندهی شده‌ اند. این اقدامات مواردی شامل رایزنی های فرمت مسکو، ابتکارعمل Tunxi از کشورهای همسایه افغانستان، کنفرانس بین المللی تاشکند، در میان دیگر طرح های کوچکتر منطقه ای می باشد. پاکستان نیز بخشی از این اقدامات است. ضمیر کابلوف، نماینده ویژه روسیه برای افغانستان، بارها قصد و نیت طالبان جهت مبارزه با زیرمجموعه محلی به اصطلاح دولت اسلامی موسوم به دولت اسلامی ولایت خراسان را ستوده است. کابلوف اخیراً “آنگلوساکسون ها” را درصدد حمایت مالی از گروه های تروریستی در افغانستان و دامن زدن به بی ثباتی در آسیای مرکزی معرفی کرده و حتی به طور مستقیم تر (بدون ارائه مدارکی در این زمینه) مدعی شده است که ایالات متحده در واقع مخفیانه از دولت اسلامی ولایت خراسان حمایت به عمل می آورد.

این حوزه ای است که هند و روسیه در آن اختلافات و واگرایی دارند. در حالی که دهلی نو با رژیم جدید طالبان گفتگو و مذاکره داشته است، لیکن (هند برخلاف روسیه) هیچ فرصت ابرازی به ادعاهایی مبنی بر اینکه این گروه طرفدار ثبات در منطقه می باشند، را نداده است. هند به عنوان یکی از حامیان اصلی حرکت افغانستان به سوی هنجارهای دموکراتیک در دو دهه گذشته، در تلاش برای موازنه سازی بین ممانعت/مختل ساختن منافع پاکستان و دفاع از منافع مردم این کشور است.

اما این خط باریک به چالش ‌های ژئوپلیتیک گسترده‌ تری نیز کشیده می‌ شود. در حالی که هند به دلیل روابط نزدیکش با روسیه، درپی دفع و خنثی سازی انتقاداتی وارد شده به خود بوده است، مسئله افغانستان مورد توجه بیشتر سیاست گذاران دهلی نو می باشد. عدم حضور آمریکا در منطقه، روایتی پیشرونده از افولِ قدرت بودگیِ واشنگتن در مناطقی چون خاورمیانه، و چرخشی سنگین به سمت اقیانوس هند و آرام، مسبب پشت سر گذاشتن تحولات منطقه و بر جای ماندن مناطقی ویژه در حالتی از جنگ و آشفتگی گردیده، که همچنان نیز این وضعیت حل نشده باقی مانده اند. چهار ماه پیش از سقوط کابل در آوریل ۲۰۲۱، جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده اذعان کرد که سایر کشورهای منطقه، مانند هند و روسیه (در میان دیگر کشورها) بایستی بیشتر در مورد افغانستان اقدام و فعالیت کنند. و دهلی نو و مسکو در حال حاضر دقیقاً در حال انجام این کار هستند.

منبع: www.lowyinstitute.org