کمترین دخالت، بیشترین آسیب پذیری: افغانستان و پیامدهای تغییرات اقلیمی

۱۵آذر(قوس)۱۴۰۲-۲۰۲۳/۱۲/۶

دفتر هماهنگ کننده کمک های بشردوستانه سازمان ملل متحد در افغانستان(اوچا) اعلام کرده  که افغانستان ۰٫۸۰ درصد گازهای گلخانه ای جهان را تولید می کند. این دفتر در صفحه اجتماعی ایکس(توئیتر سابق) خود آورده است که «کشورهایی هستند که آسیب شدید از تغییرات اقلیمی دیده اند اما کم ترین مسئولیت را در بروز اثرات آن دارد. این نهاد همچنین نوشته است که ما باید برای راه حل های عادلانه در مورد تغییرات اقلیمی متحد شویم و از کشورهایی که در خط مقدم آسیب پذیری از این تغییرات هستند حمایت کنیم». اما این نهاد درحالی این نوشته را منتشر کرده که طی برگزاری نشست سالانه سازمان ملل متحد در مورد تغییرات اقلیمی در دبی که افغانستان در آن دعوت نشده بود، دفتر هیات معاونت ملل متحد در افغانستان(یوناما) می گوید که این کشور جزء ۱۰ کشور آسیب پذیر از تغییرات اقلیمی و دارای آمادگی کم برای رویارویی با اثرات تغییرات اقلیمی است. این دفتر در اعلامیه خود که در روز جمعه ۱ دسامبر منتشر کرده عنوان نموده است که اثرات و فشارهای اقلیمی همچنان بر زندگی روزمره میلیون ها افغان تاثیر می گذارد و از کشورها خواست تا از مرحله آگاهی به مرحله عمل حرکت کنند. طبق این بیانیه حدود ۲۰ میلیون افغان در اثر سه سال متواتر خشکسالی، فشارهای اقتصادی و آسیب پذیری در برابر سایر آفات طبیعی، ازجمله دو زلزله مرگبار در دو سال گذشته، با سطوح اضطراری یا بحرانی ناامنی غذایی مواجه هستند.

پیشتر از این نیز نمایندگی سیاسی سازمان ملل متحد سال گذشته گفته بود که با وجود سهم ۰٫۱درصدی افغانستان در انتشار گازهای گلخانه ای، این کشور در معرض بیشترین خطرهای ناشی از تغییرات اقلیمی قرار دارد. درواقع، براساس ارزیابی سازمان ملل متحد، جوامع روستایی، زنان و کودکان بیشتر از همه آسیب می بینند. طبق  بررسی ها درباره سهم آلایندگی کشورها در تولید گازهای گلخانه ای، افغانستان با تولید کمتر از یک صدم درصد یکی از ده کشوری محسوب می شد که در معرض بیشترین بحران های اقلیمی قرار دارد.  به طوری که براساس این ارزیابی افغانستان جایگاه هشتم در بین ده کشوری دارد که به رغم آسیب پذیری بالا براساس شاخص جهانی سازگاری با تغییرات اقلیمی، کمترین آمادگی مقابله با تهدیدات اقلیمی را داراست. این درحالی است که به گفته کارشناسان، خشکسالی های اخیر گویای تاثیرات گسترده تر تغییرات اقلیمی بر کشوری است که پیش از این در اثر دهه ها درگیری و مدیریت ضعف آب، ویران شده است. این وضعیت در سال ۲۰۲۱ زمانی که طالبان کنترل افغانستان را به دست گرفتند، تشدید شد.در همین راستا، خشکسالی شایع ترین شوک گزارش شده برای خانواده ها در افغانستان است که از ۳۹ درصد در سال ۲۰۲۱ به ۶۴ درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است. امروز از هر ۳۴ ولایت، ۲۵ ولایت شرایط خشکسالی شدید یا فاجعه بار را تجربه می کنند که بیش از ۵۰ درصد از مناطق را تحت تاثیر قرار می دهد. چراکه حدود ۸۰ درصد مردم برای امرار معاش به کشاورزی وابسته هستند و بیش از ۳۰ درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می دهد. در نتیجه، این امر با بدتر شدن مشکلات اقتصادی و تاثیرات چهار دهه جنگ که نیمی از جمعیت ازجمله ۶ میلیون نفر را در آستانه قحطی قرار داده در گرسنگی حاد قرار داده است. از طرف دیگر، افزایش دما به سرعت الگوهای بارش را در سراسر افغانستان تغییر داده و دسترسی مردم به آب را کاهش  داده است. که پیامدهای متعددی دارد. ازجمله اینکه کمبود آب بر معیشت تاثیر می گذارد، به افزایش شیوع بیماری کمک می کند و باعث جا به جایی می شود. درواقع، در میان خشکسالی های شدید و افزایش دما، افغانستان در شرایط آب و هوایی شدید دچار نوسانات اساسی شده است. در این بین، افغانستان همچنین با یک بحران بزرگ زیست محیطی ازجمله جنگل زدایی بی امان و تخریب زمین و مراتع مواجه است. چنانچه که بیابان زدایی بیش از ۷۵ درصد از کل اراضی مناطق شمالی، غربی و جنوبی کشور را تحت تاثیر قرار داده  و پوشش گیاهی مراتع را کاهش ، تخریب زمین را تسریع کرده و بر کشاورزی محصولات زراعی در چهار دهه اخیر تاثیر گذاشته است. همچنین، تغییر اقلیم عامل مستقیم تخریب خاک است که میزان کربنی که زمین می تواند داشته باشد را محدود می کند. همگرایی این شرایط باعث کاهش تولید دام و محصول می شود و مردم را مجبور به اتخاذ راهبردهای مقابله ای منفی مانند ازدواج کودکان، کار کودکان و مهاجرت داخلی و خارجی می کند. چراکه افغانستان اکنون بزرگترین و شدیدترین بحران انسانی جهان است. به طوری که بیش از ۲۹٫۲ میلیون نفر(بیش از دو سوم) برای زنده ماندن به کمک های بشردوستانه نیاز دارند. نزدیک به نیمی از جمعیت از نظر غذایی ناامن هستند.ازجمله اینکه تقریباً ۳ میلیون نفر که به طور خطرناکی در معرض قحطی قرار دارند. افغانستان همچنین یکی از بالاترین نرخ های سوء تغذیه را دارد که نزدیک به ۳٫۲ میلیون کودک و ۸۴۰۰۰۰مادر باردار و شیرده از سوءتغذیه حاد شدید و سوء تغذیه حاد متوسط رنج می برند(unocha,2023).

تغییرات آب و هوایی و پیامدهای انسانی آن بر افغانستان

افغانستان یک کشور محصور در خشکی با توپوگرافی متنوع و قرار گرفتن در معرض الگوهای متمایزی از تغییر دما و بارش است. آژانس های کمک رسانی می گویند که تغییرات آب و هوایی یک بحران بزرگ انسانی را در افغانستان تشدید می کند. به طوری که ۲۹ میلیون نفر به کمک نیاز دارند و بیش از ۳ میلیون نفر از خانه های خود آواره شده اند. خشکسالی و سیل ناگهانی باعث از بین رفتن محصولات، زمین و زیرساخت ها شده و منجر به افزایش آفات و بیماری ها شده است. از طرف دیگر، گرسنگی باعث آوارگی در افغانستان و مهاجرت به کشورهای دیگر شده است. تغییرات آب و هوایی همچنین منجر به درگیری بر سر آب و زمین های حاصلخیز، ازجمله در مناطق مرزی شده است. این درحالی است که به گفته کارشناسان امنیتی، اگر بحران آب و هوای افغانستان به درستی حل نشود، می تواند باعث مهاجرت دسته جمعی به کشورهای همسایه و سپس اروپا شود. همچنین این نگرانی وجود دارد که این امر می تواند بر دسترسی آب در کشورهای پایین دست افغانستان تاثیر بگذارد که به طور بالقوه باعث افزایش تنش می شود. قابل یادآوری است که افغانستان سیستم های رودخانه ای مشترک با ایران، پاکستان، ازبکستان و ترکمنستان دارد.

اما این پیامدها در حالی هشدار دهنده هستند که طرح اقلیم افغانستان تخمین می زند که برای تمویل برنامه های انطباق آب و هوا و کاهش انتشار گازهای گلخانه ای بین سال های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ به ۲۰٫۶ میلیارد دلار نیاز است. این درحالی است که زمانی که طالبان در آگوست ۲۰۲۱ قدرت را در دست گرفتند، اهداکنندگان کمک های توسعه را متوقف کردند.چنانچه که حدود ۳۲ برنامه بزرگ زیست محیطی به ارزش بیش از ۸۰۰ میلیون دلار یک شبه به حالت تعلیق درآمد. از طرف دیگر، از زمان بازگشت طالبان استفاده از زغال سنگ که بسیار آلوده کننده است، افزایش چشمگیری داشته. به طوری که یک گزارش در سال گذشته تخمین زده بود که صادرات زغال سنگ به پاکستان را از زمان تسلط طالبان دو برابر شده است. اما در مورد دیدگاه تغییرات آب و هوایی، طالبان که از اجلاس های پیرامون تغییرات آب و هوایی حذف شده اند، معتقدند که تغییرات آب و هوایی یک چالش جهانی است که باید از سیاست جدا شود و باید این کشور کمک هایی در این رابطه دریافت کنند. چراکه به گفته طالبان، افغانستان تنها در سال ۲۰۲۲ از تغییرات اقلیمی دو میلیارد دلار خسارت دیده است(Batha,20230. درواقع، طالبان به خوبی می دانند که رژیم منزوی آن ها، ظرفیت کافی برای ایجاد زیرساخت ها، مدیریت آب و سیستم هشدار اولیه برای کمک به کشور را ندارند که در این میان سیل های ناگهانی و خشکسالی شرایط را بدتر می کند.طالبان منابع لازم را برای بررسی و مطالعه نقاط بحرانی که میزان مشکلات زیست محیطی را افزایش دهد، ندارد. به عنوان مثال، آنها می دانند که سفره های زیرزمینی در حال کاهش است. زیرا افغان ها در بسیاری از مناطق کشور برای آب چاه های عمیق حفر می کنند. اما هیچ اطلاع دقیق در مورد زمان خشک شدن و بودجه و ظرفیت فنی را ندارند.

اما راه حل چیست؟ باید گفت که کمک کنندگان خارجی تنها کسانی هستند که می توانند شکاف های بودجه و دانش را پر کنند. هرچند آنها در حال حاضر با این چالش مواجه هستند که چگونه به افغانستان کمک کنند تا با چالش های زیست محیطی مقابله کند، درحالی که با مقامات کابل بر سر مسئله شناسایی بین المللی اختلافات جدی دارند. اما هم سازمان ملل و کشورهای کمک کننده به خوبی می دانند که تغییرات آب و هوایی در افغانستان پیامدهای جهانی خواهد داشت. در نتیجه این امر می تواند یکی از نقاط مشترکی باشد که دو طرف بتوانند روی آن گفت وگو کنند. با این حال، توجه به تغییرات اقلیمی در افغانستان یک نیاز فوری است که کشورهای منطقه و جهان باید توجه جدی به آن داشته باشند. چراکه این تغییرات از کشوری که هرچند کمترین نقش را در تولید آن داشته اما می تواند به محل پیامدهای جبران ناپذیری چه در داخل و چه در خارج داشته باشد. چراکه که در غیاب یک سیستم حکمرانی فراگیر، رقابت محلی بر سر منابع و درگیری افزایش خواهد یافت که بر میزان نابرابری سیاسی و اقتصادی در میان گروه های اجتماعی خواهد افزود.

منابع

Batha,Emma(2023), “Here’s why climate change in Afghanistan has global repercussions”, https://www.context.news/climate-risks/heres-why-climate-change-in-afghanistan-has-global-repercussions

Unocha(2023), “Afghanistan: The alarming effects of climate change”, https://www.unocha.org/news/afghanistan-alarming-effects-climate-change