تصویب قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل: آیا تعیین نماینده ویژه برای افغانستان مسیر برون رفت از بحران کنونی است؟

۱۰ دی (جدی)۱۴۰۲-۲۰۲۳/۱۲/۳۱

شورای امنیت سازمان ملل در قطعنامه ای تازه خواستار تعیین نماینده ویژه در امور افغانستان شد. به گزارش روزنامه هشت صبح افغانستان «شورای امنیت سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه ۲۷۲۱(۲۰۲۳) از دبیرکل این سازمان خواسته که برای افغانستان نماینده ویژه تعیین کند. این قطعنامه با اکثریت آرای ۱۵ عضو دائمی و غیردائمی این شورا به تصویب رسیده است. چین و روسیه به این قطعنامه رای ممتنع داده و گفته اند که ارائه راه حل های بیرونی در افغانستان نتیجه نداده و خواستار مشورت سازمان ملل در مورد انتخاب نماینده ویژه طالبان شده اند. شورای امنیت این قطعنامه را در چهارچوب اجرای پیشنهادات مطرح شده در ارزیابی مستقل فریدون سنیرلی اوغلو، همانگ کننده ویژه سازمان ملل در افغانستان پس از مشورت با طالبان و شماری از چهره های سیاسی، تصویب رسانده است. همه کشورهای عضو صلح و ثبات در افغانستان را ضروری دانسته و بر رفتار هماهنگ و مبتنی بر رعایت حقوق زنان و ارزش های حقوق بشری از سوی طالبان تاکید کرده اند. شورای امنیت سازمان ملل متحد روز گذشته قطعنامه ای را تصویب کرد که از دبیرکل خواسته شده تا یک نماینده ویژه برای افغانستان تعیین کند. طبق قطعنامه، نماینده ویژه سازمان ملل در مورد «دیپلماسی» با طالبان کار کند. این قطعنامه همچنان بر اهمیت تداوم کار دفتر هیات معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان(یوناما) نیز تاکید کرده است. این قطعنامه با ۱۳ رای موافق به تصویب شورای امنیت رسید و روسیه و چین به آن رای ممتنع دادند. اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد با تصویب این قطعنامه، حمایت کامل خود را از یوناما و نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در امور افغانستان اعلام کرده، ارزیابی مستقل هماهنگ کننده این سازمان را مثبت خوانده و کشورها را تشویق کرده اند تا اجرای توصیه های خود را به ویژه در رابطه با افزایش مشارکت بین المللی به شیوه هماهنگ تر در نظر بگیرند. در قطعنامه تاکید شده که هدف از این روند، باید صلح افغانستان با خود و همسایگانش باشد تا این کشور به طور کامل در جامعه بین المللی مدغم شود و تعهدات بین المللی را رعایت کند. علاوه بر این، بر تضمین مشارکت کامل، برابر، معنادار و ایمن زنان افغان در این روند تاکید شده است. از طرف دیگر، در این قطعنامه آمده که ایجاد یک «نقشه راه» برای «ادغام کامل» افغانستان در جامعه بین المللی و ایجاد مجموعه ای مکانیسم ها نظارتی بر اجرای توصیه های ارائه شده اشت».

در مقابل اما طالبان در پاسخ به تصویب این قطعنامه به ویژه تعیین نماینده ویژه دبیرکل برای گفت و گو و تعامل با طالبان، واکنش منفی نشان داده است و عنوان کرد که «تحمیل نسخه های بیگانه وضعیت را پیچیده تر می کند». این درحالی است که در جریان رای گیری نمایندگان چین و روسیه در سخنرانی های خود بیان کردند که بدون مشورت حکومت طالبان، موافق تعیین نماینده ویژه نیستند.اما نمایندگان کشورهای دیگر مانند امریکا و بریتانیا از موافقان سرسخت تعیین نماینده ویژه بودند. از طرف دیگر علاوه بر طالبان این قطعنامه با واکنش های دیگری نیز مواجه شد. رحمت الله نبیل، رئیس امنیت ملی پیشین افغانستان در صفحه اجتماعی ایکس خود گفته که این قطعنامه دارای نقاط قوت و ضعف بوده است. «در قطعنامه بر اهمیت حمایت از حقوق زنان، کودکان و اقلیت ها در مورد مسائل مختلف مربوط به افغان ها به ویژه حقوق بشر، کمک های بشردوستانه و تعدادی از موضوعات ازجمله امنیت و توسعه تاکید شده است و مسائل مهم در آن جا داده شده است که تعهد جامعه جهانی برای حل مشکلات را نشان می دهد. اما استفاده از کلمات تشویقی و درخواستی از قطعنامه را از نقاط ضعف خوانده و گفته که در قطعنامه هیچ مهلت مشخصی برای مراحل خاص گفته نشده و اگر طرف دخیل به این درخواست ها توجه نکند با چه اقدامی مواجه می شود؟ و این می تواند اجرای مصوبه ما را با مشکل مواجه کند».همچنین، خانم هیدربار، رئیس بخش زنان دیده بان حقوق بشر از رویکرد نماینده روسیه انتقاد کرده و بیان کرده که «آیا روسیه سعی کرده با طالبان در مورد تحصیل زنان و دختران افغان که دو سال است از آن محروم بوده اند، صحبت کند؟ او همچنین عنوان کرده که برخی از خواسته های زنان افغان ازجمله پایان یافتن نقض سیستماتیک حقوق بشر از سوی طالبان در قطعنامه شورای امنیت نادیده گرفته شده است و این نگران کننده است». با این حال، یکی از پرسش های جدی که در مورد این قطعنامه و به طورکلی خلق می شود این است که عملکرد تعیین نماینده ویژه برای امور افغانستان چگونه تاثیر مثبت بر وضعیت افغانستان و شهرواندان این کشور برجای خواهد گذاشت؟ آیا نماینده ویژه مکانیزم تسهیل کننده افغانستان از وضعیت بحرانی کنونی است؟

سازمان ملل متحد و چالش حل بحران افغانستان

از زمان روی کار آمدن طالبان در افغانستان به نظر می رسد که سازمان ملل در یک شرایط پیچیده در برابر افغانستان و حاکمان جدیدش قرار گرفته است. چراکه از یک سو، باتوجه به وضعیت وخیم و بحرانی در افغانستان و نیاز شدید و مبرم شهروندان این کشور به کمک های بشردوستانه جامعه جهانی، نحوه پخش این کمک ها دشوار شده و از سمت دیگر تعامل با خود طالبان نیز سازمان ملل را به دردسر انداخته است. چراکه در بیش از دو سال گذشته عملکرد طالبان در افغانستان و در قبال جامعه جهانی نشان داده که این گروه همچنان سرسخت و غیرقابل انعطاف در برابر خواسته های جامعه جهانی هستند. چنانچه که یکی از درگیری های طالبان با این نهاد بر سر اعطای کرسی افغانستان به نمایندگان سازمان ملل بوده است. درخواستی که همواره از سوی سازمان ملل رد شده است اما به طور کلی علی رغم دیدارهای مختلف نمایندگان این سازمان با مقامات طالبان این گروه همچنان به صورت منحصر به فرد و با نقض شدید حقوق بشر بر افغانستان تسلط دارد. این درحالی است که عملکرد سازمان ملل در قبال مسئله افغانستان نتوانسته به تعدیل طالبان منجر شود. هرچند این سازمان بارها اعلام کرده که به گفتگو و تعامل با طالبان ادامه خواهند داد. با این وجود مقامات این سازمان بارها در گزارش های مختلف از نقض شدید حقوق بشر و شکاف بین وعده ها و عملکردهای طالبان سخن گفته اند. به طور مثال در گزارش این سازمان در ۱۴ اوت ۲۰۲۳ آمده بود که «ایده طالبان اصلاح شده محکوم است». در این گزارش آمده بود که، دو سال پیش طالبان قدرت را به دست گرفتند. از آن زمان، سیاست هایی که آنها بر مردم افغانستان تحمیل کرده اند، منجر لغو مستمر، سیستماتیک و تکان دهنده بسیاری از موارد حقوق بشر ازجمله حقوق آموزش، کار، آزادی بیان شده است. گزارش های موثق مدام از اعدام ها، بازداشت های خودسرانه، شکنجه و بدرفتاری صحبت می کنند. که در این بین بیشترین آسیب را دختران و زنان، اقلیت های قومی و مذهبی و سایر اقلیت ها، افراد دارای معلولیت و بسیاری دیگر می بینند. علی رغم اطمینان دادن از سوی مقامات عملی طالبان مبنی بر موقتی بودن هرگونه محدودیت، به ویژه ازنظر دسترسی به آموزش، واقعیت های میدانی نشان دهنده یک سیستم پرشتاب به حاشیه رانده شدن و آزار و شکنجه شده است. از طرف دیگر، وعده های این گروه برای شکل دادن به حکومتی فراگیر محقق نشده و عفو مقامات دولتی و نظامی سابق (مکررا) در حال نقض شدن است. بنابراین، سازمان ملل برای پاسخگو کردن طالبان به نظر می رسد که آنچنان که انتظار می رود، عمل نکرده است و یا هم نتوانسته موثر باشد. درنتیجه، انتخاب یک نماینده ویژه در امور افغانستان طبیعتاً به شنیده شدن صدای این کشور به جامعه جهانی بسیار کمک خواهد کرد اما آیا این امر در بهبود وضعیت مردم افغانستان از لحاظ میدانی چگونه موثر خواهد بود؟ مسئله اصلی این است که نماینده ویژه در امور افغانستان و عملکرد او باید ضمانت های اجرایی داشته باشد. گزارش های او باید منجر به پاسخگو کردن طالبان شود و این گروه را برای تغییر در رفتار خود تحت فشار قرار دهد. چراکه تاکنون مقامات مختلفی از سوی سازمان ملل با مقامات طالبان دیدار داشته اما این دیدارها موفقیت چشمگیری را در پی نداشته است. درنتیجه، نماینده ویژه در امور افغانستان علاوه بر تعامل با طالبان باید عنوان مکانیزمی برای برون رفت افغانستان از بحران کنونی دیده شود.