تاثیر سفرهای منطقه ای عبدالله عبدالله بر پروسه صلح افغانستان

۲۸ مهر (میزان) ۱۳۹۹ – ۱۹/ ۱۰/ ۲۰۲۰

«سفر عبدالله عبدالله به پاکستان و تأثیرات آن بر روند صلح افغانستان»

دکتر عبدالله عبدالله، رئیس شورای عالی مصالحه ملی افغانستان در تاریخ ۲۸ سپتامبر سال ۲۰۲۰، به دعوت رسممی از سوی عمران خان نخست وزیر پاکستان، سفری ۳ روزه به این کشور داشت. همچنین رئیس جمهور اشرف غنی نیز پیش از سفر دکتر عبدالله، با عمران خان پیرامونِ صلح افغانستان گفتگویی تلفنی صورت داد. اما در این راستا سوالاتی مطرح می شود که نویسنده در ادامه به بررسی آنها خواهد پرداخت. سوالاتی چون: سفر عبدالله عبدالله چه تاثیرات و پیامدهایی بر روند صلح افغانستان خواهد داشت؟ نقش پاکستان در صلح افغانستان تاکنون چه بوده است؟ و نقش این کشور چگونه بر صلح افغانستان در آینده تاثیر گذار خواهد بود؟ در اینجا مرکز مطالعات استراتژیک و منطقه ای-کابل به بررسی و تجزیه و تحلیل مسائل و سوالات مطرح شده می پردازد.

اهداف سفر عبدالله عبدالله به پاکستان

عبدالله عبدالله، رئیس شورای عالی مصالحه ملی، به دعوت رسمی نخست وزیر پاکستان عمران خان، در تاریخ ۲۸ آگوست سال ۲۰۲۰ به این کشور سفر کرد. وی در جریان سفر خود با روسای مجلس سنا و پارلمان، نخست وزیر عمران خان، رئیس جمهور عارف علوی و برخی از علمای دینی پاکستان دیدار کرد. علاوه بر این، وی در انستیتوی مطالعات استراتژیک اسلام آباد پیرامونِ روابط دوجانبه بین دو کشور و صلح افغانستان سخنرانی کرد. عبدالله عبدالله پیش از انتصاب به عنوان رئیس شورای عالی مصالحه ملی، رئیس اجرایی دولت وحدت ملی بود و سفر اخیر وی به پاکستان پس از ۱۲ سال و با استقبال گرم مقامات پاکستانی از وی همراه بود.

با در نظر گرفتنِ اختلافات سیاسی مابین عبدالله عبدالله و اشرف غنی، شاید بتوان گفت پاکستان درصدد است تا نشان دهد که این کشور حتی در شرایط دشوار و سخت نیز از افغانستان حمایت می کند. همچنین از سوی دیگر، شاید بتوان گفت تلاشِ پاکستان در جهتِ فشار برای کاهش نفوذ هند در افغانستان و جلوگیری از هرگونه تهدید احتمالی از طرف خاک افغانستان برای پاکستان می باشد. این امر نیز بدین دلیل است که گرچه وزیر خارجه پاکستان به صلح افغانستان خوش بین می باشد، لیکن نگرانی های های خود از کسانی که در جهتِ کارشکنی و خرابکاری روند صلح تلاش می کنند را نیز ابزار داشته است.

مقامات پاکستانی عبدالله عبدالله را به عنوان یکی از چهره های کلیدیِ روند صلح عنوان کرده و افغانستان را از حمایت گسترده خود در روند صلح مطمئن ساخته اند. چنانچه نخست وزیر پاکستان، عمران خان به عبدالله عبدالله اعلام کرد هر تصمیمی که افغان ها در گفتگوهای بین الافغانی اتخاذ کنند، توسط کشور وی پذیرفته و مورد قبول خواهد بود. همچنین وزیر امور خارجه پاکستان، شاه محمود قریشی ضمن سخنرانی در موسسه مطالعات استراتژیک در اسلام آباد تأکید کرد که کشورش درصددِ آوردنِ صلحی پایدار در افغانستان بوده و به حمایت از صلح افغانستان ادامه خواهد داد.

به هرروی، اگرچه پاکستان وعده ی کمک و همکاری برای صلح افغانستان را داده است، اما زمان می تواند در مورد نقش این کشور در صلح افغانستان پاسخگو باشد و آینده نقش پاکستان در پروسه صلح را نشان خواهد داد. به طور کلی جدا از حواشیِ این سفر، سفر عبدالله عبدالله تا حدودی به از میان برداشتنِ موانع دخیل در برهم زدن و نابودیِ روابط دوجانبه بین هر دو کشور، کمک کرد. همچنین علمای دینی پاکستان نیز عبدالله را از کمک و مشارکتِ همه جانبه ی خود در صلح افغانستان مطمئن ساختند. همچنین بنابه گزارش ها، علمایِ پاکستانی در مورد صلح افغانستان به کابل سفر خواهند کرد.

در همین رابطه می توان گفت، در صورتی که دولت افغانستان بتواند حمایت علمای پاکستانی را به دست آورد، حل مسائل پیچیده و دشوارِ گفتگوهای بین الافغانی در مدت زمان کوتاهی امری آسان و ممکن خواهد شد، چراکه طالبان به علمای پاکستانی احترام می گذارند. در نتیجه، این امر به کاهش خشونت و بهبود روابط دوجانبه بین هر دو کشور کمک خواهد کرد. در همین راستا، پاکستان برای نشان دادنِ حسن نیتِ خود، موافقت خود را در مورد امکان ایجاد فرصت های تجاری و تسهیل خدمات بهتر ویزا برای افغان ها اعلام کرده است.

نقش پاکستان در صلح افغانستان

از زمان حمله آمریكا در سال ۲۰۰۱، حامد كرزای رئیس جمهور سابق افغانستان، برای جلب حمایت پاکستان در مورد صلح افغانستان بیش از ۲۰ بار به این کشور سفر کرد. با این وجود، دیدارهای وی برای صلح بی نتیجه ماند. حتی در آن زمان، رئیس جمهور سابق تلاش کرد تا با عبدالغنی برادر، معاون جنبش طالبان، که او نیز مشتاق بحث در مورد صلح بود، ارتباط یافته و تماس برقرار کند. لیکن ملا عبدالغنی برادر در سال ۲۰۱۰ در کراچی دستگیر شد، که این امر منجر به تعویق روند صلح گردید. بعدها در سال ۲۰۱۸، او از زندان آزاد شد. زلمی خلیلزاد، نماینده ویژه ایالات متحده در امور صلح افغانستان، به موسسه صلح ایالات متحده اذعان داشت كه ملا عبدالغنی برادر بنابه درخواست وی از زندان آزاد شد. این در حالی بود که دیگر اعضای طالبان، کسانی که به صلح علاقمند بودند، در پاکستان کشته یا اسیر شدند. پس از آن دفتر سیاسی طالبان در قطر افتتاح شد که درهمان مراحل نخست توسط دولت افغانستان مورد انتقاد قرار گرفت.

با این حال، این دفتر نه تنها توانست فشار پاکستان بر رهبران طالبان را کاهش دهد، بلکه به آغاز روند صلح نیز کمک کرد. چنانچه از طریق این دفتر، طالبان در مورد صلح افغانستان با ایالات متحده ۱۸ ماه گفتگوهای سخت و حسای را پشت سر گذاشتند. درنهایت مذاکرات آنها به موفقیت نسبی رسید و دو طرف در تاریخ ۲۹ آوریل سال ۲۰۲۰ توافقنامه صلحی را امضا کردند. در جریانِ بحث و گفتگوهایِ ۱۸ ماهه ی دو طرف، مقامات ایالات متحده و طالبان چندین بار به پاکستان سفر کردند. هنگامی که عمران خان در انتخابات پیروز و در ژوئیه ۲۰۱۸ به عنوان نخست وزیر انتخاب شد، پاکستان از جانبِ دونالد ترامپ مورد انتقاد شدید قرار داشت و به ادعای وی پاکستان نقش سازنده ای در صلح افغانستان ندارد. بدین ترتیب در سپتامبر ۲۰۱۸، هنگامی که زلمی خلیلزاد به عنوان نماینده ویژه ایالات متحده برای صلح افغانستان منصوب شد، پیش بینی می شد که وی اقدامات جدی و اساسی در براب پاکستان انجام خواهد داد.

به هرحال، در ژانویه ۲۰۲۰، سناتور لیندسی گراهام از پاکستان دیدار و ملاقاتِ رو در روی عمران خان و دونالد ترامپ را تسهیل کرد. سفر عمران خان به ایالات متحده فرصتی را برای پاکستان فراهم کرد تا از این طریق نقش خود را در روند صلح افغانستان نشان دهد. همچنین زلمی خلیلزاد در اولین سری سفرهای خود به منطقه در دسامبر سال ۲۰۲۰، با جدیت از عمران خان خواست تا از صلح افغانستان حمایت کند. بدین ترتیب متعاقبا، عمران خان در ژوئیه ۲۰۲۰ اولین دیدار خود با دونالد ترامپ را صورت داد و در مورد صلح افغانستان بحث و گفتگو کرد. به طور کلی، علاوه بر مقامات آمریکایی، مقامات افغانستان نیز به شدت از پاکستان انتقاد داشته و این کشور را به حمایت از طالبان و دیگر شبه نظامیان متهم می کردند. با این وجود مقامات پاکستانی همواره چنین ادعاهایی را رد کرده و بیان کردند که صلح افغانستان برای پاکستان سودمند و پرمنفعت خواهد بود. چنانچه به گفته آنها، تنها افغانستان از این جنگ متضرر نبوده و پاکستان نیز از تبعاتِ جنگ افغانستان آسیب دیده است.

حقیقتا پاکستان از چه کسی حمایت می کند؟

در واقع می توان گفت طالبان تا ۲۹ فوریه سال ۲۰۲۰ با ایالات متحده و متحدانش در حال جنگ بود. اما در ۲۸ فوریه سال ۲۰۲۰، ایالات متحده و طالبان در مورد صلح افغانستان به توافقی جزئی دست یافتند. بر اساس این توافق، هیچ یک از دو طرف به یکدیگر حمله نخواهند کرد و ۵۰۰۰ زندانی طالبان در برابرِ ۱۰۰۰ زندانی دولت، و توسط دولت افغانستان آزاد خواهند شد. به هرروی؛ گرچه مرحله آزادی زندانیان طی ۱۰ روز برنامه ریزی شده بود، لیکن پروسه آزادی زندانیان حدود ۶ ماه به طول انجامید. در طی این دوره زمانی، پاکستان از هر دو طرف خواست تا روند آزادی زندانیان و همچنین آغاز گفتگوهای بین الافغانی را به جریان اندازند.

بدین ترتیب در جریان اختلافاتِ مطرح شده بر سر آزادی زندانیان، طالبان از پاکستان دیدار کردند و هنگامی که دولت افغانستان از لویه جرگه برای آزادی ۴۰۰ زندانی باقیمانده طالبان درخواست کرد و لویه جرگه نیز آزادی آنها را تصویب وتایید کرد، پاکستان از این تصمیم استقبال کرد. علاوه بر این، در مراسم افتتاحیه گفتگوهای بین الافغانی، مقامات پاکستانی بار دیگر تأکید کردند که جنگ افغانستان تنها از طریق گفتگو پایان می یابد و راه حل نظامی ندارد.

رضایت پاکستان در جهتِ صلح افغانستان

پاکستان از جمله کشورهای منطقه است که نقش آن در صلح افغانستان حیاتی است. با در نظر گرفتنِ نفوذ هند بر افغانستان، و سرمایه گذاریِ حدودا ۴٫۲ میلیارد دلاری از طرف این کشور در زیرساخت های مختلف افغانستان از جمله سد سلما، بندر چهاربهار، ساختمان پارلمان و سایر موارد؛ و از دیگر سو با توجه به احتمال عقب نشینی و خروجِ آمریکا از افغانستان؛ می توان گفت پاکستان مجبور است نه تنها با طالبان روابط نزدیکی داشته باشد، بلکه مجبور است با آن دسته از مقامات افغان که به هند نزدیک هستند نیز روابط سازنده ای داشته باشد. در نتیجه از این طریق، پاکستان تلاش می کند تا خطر بهره مندیِ هند از خاک افغانستان علیه خود را کاهش دهد.

پیش از این، پاکستان در جهتِ به دست آوردنِ امتیازاتی از ایالات متحده و دولت افغانستان بر طالبان فشار می آورد. با این حال می توان گفت، از آنجا که طالبان به نوعی حمایت و شناساییِ جهانی دست یافته اند، پاکستان نیز از فشار بر طالبان اجتناب ورزیده و حتی شاهد آن هستیم که برای میزبانی گفتگوهای درون افغانستان نیز پیش قدم می شود. این کشور تلاش می کند تا به ایالات متحده و دولت افغانستان نشان دهد که از صلح افغانستان حمایت کرده و مشارکت خود به این روند را به رخ می کشند.

از آنجا که اقدامات و فعالیت های توسعه پروژه کریدور اقتصادی چین-پاکستان ابتدا در پاکستان آغاز می شود، شاید بتوان گفت پاکستان برای موفقیت خودهم که شده مجبور است به روند صلح افغانستان کمک کند. چراکه این پروژه می تواند به خاطر ناامنی ها در افغانستان با موانعی روبرو شود و طبعتا شکست آن نیز می تواند وضعیت اقتصادی نامناسب پاکستان را بدتر کند. از سوی دیگر، پاکستان از طریق برخی اقدامات سازنده، برای جلب حمایتِ دولت آینده افغانستان نیز تلاش می کند.

بدون شک می توان گفت صلح پایدار در افغانستان بدون حمایت کشورهای منطقه امکان پذیر نیست و این بدان دلیل است که موضوع منافع ایالات متحده و چین روند صلح افغانستان را پیچیده کرده است. به هر روی صلح پایدار در افغانستان برای کشورهای منطقه، به ویژه پاکستان سودمند است. از آنجایی که مقامات پاکستان نگرانی های خود پیرامونِ استفاده هند از خاک افغانستان علیه پاکستان را ابراز کرده اند، از این رو، در صورتی که پاکستان بخواهد گامی در جهتِ کم کردنِ نگرانی های خود بردارد، این کشور باید نقشی کلیدی و اساسی در روند صلح افغانستان ایفا کند. زیرا اگر ناامنی ها در افغانستان ادامه داشته یابد، نگرانی هایی از این دست نیز می تواند برای پاکستان افزایش یابد.

منبع: تحلیل مرکز مطالعات استراتژیک و منطقه ای- کابل |  شماره ۳۵۶