طرح ساخت بزرگترین نیروگاه تولید برق آفتابی در افغانستان، مزایا، معایب و چند موضوع دیگر
۲۴ آذر (قوس) ۱۳۹۹ – ۱۴ / ۱۲/ ۲۰۲۰
در فاصله یازده روز، دو خبر در مورد تولید برق مرتبط به کشور امارات متحده عربی در خروجی خبرگزاری های جهان قرار گرفت. در یازدهم اسد ۱۳۹۹ امارات از افتتاح اولین نیروگاه اتمی با هزینه نزدیک به ۲۵ میلیارد دالر و ظرفیت تولید ۵۶۰۰ مگاوات برق در سطح جهان عرب در خاک امارات خبر داد. این نیروگاه با چهار رآکتور حدود یک چهارم برق مصرفی کشور کوچک امارات را تامین می کند.
در ۲۲ اسد همین سال، خبر امضای قراردادساخت نیروگاه بزرگ خورشیدی تولید برق در افغانستان توسط شرکت اماراتی در افغانستان بازهم در میان خبرها دست به دست شد. این قرارداد به صورت اولیه امضا شده و از نحوه اجرا، هزینه و محل احداث این صفحات خورشیدی برای تولید برق به میزان ۳۰۰۰ مگاوات در افغانستان چیزی گفته نشده است. اما پیش از این هزینه تولید دوهزار مگاوات برق توسط پنل های خورشیدی در افغانستان شش میلیارد دالر پیش بینی شده بود.
با این حساب می توان هزینه ساخت این نیروگاه را۹ میلیارد دالر تخمین زد. چند و چون این قرارداد نامشخص است و معلوم نیست که هزینه احداث این نیروگاه از سوی چه کسانی تامین شده و پروژه چه زمانی، در کدام نقاط کشور و با چه شرایطی اجرا خواهد شد. در صورت اجرا شدن این پروژه، این نیروگاه یکی از بزرگترین نیروگاه‌های تولید برق در منظقه و حتی جهان خواهد بود.
اولین سوالی که در ذهن همه شکل می گیرد این است که چرا دولت افغانستان به سراغ تولید برق از طریق انرژی خورشیدی رفته است؟ آیا بهتر نبود که این هزینه برای تولید برق آبی شود که هم پایدارتر بوده و هم با مدیریت آبهای افغانستان برای استفاده در زراعت، از هدر رفتن آب های افغانستان جلوگیری می شد؟
جواب دادن به این پرسش به عوامل مهمی بستگی دارد. از جمله اینکه باید معلوم شود که آیا کشورهای های قدرتمند همسایه در بخش کنترل و مدیریت آب های افغانستان اعمال نفوذ می کنند یا خیر. دومین مساله بحث هزینه ها و تخصص شرکتهای مورد قرارداد در بخش تولید برق است.شرکتهای زیادی وجود دارند که فقط در یک بخش تولید انرژی تجدید پذیر فعالیت می کنند.مقامات دولت افغانستان تا هنوز مشخص نکرده اند که دلیل انتخاب این شرکت و تولید برق خورشیدی بر چهمعیارهایی استوار بوده است.
تولید برق از انرژی آفتاب مزایا و معایبی دارد. از جمله مزایای آن، پاک بودن، بی نهایت بودن منبع تولید برق، ارزانی تولید و سادگی و سرعت بهره برداری از پروژه های برق آفتابی است. در سالهای اخیر هزینه احداث و بهره برداری از پنل های خورشیدی برای تولید برق پایین آمده و شرکتهای زیادی در بخش تولید صفحات خورشیدی فعالیت می کند. این وضعیت باعث رقابت و کاهش هزینه های تولید شده است.
اما معایب تولید برق از انرژی خورشیدی راندمان یا بهره‌وری پایین آن نسبت به دیگر انرژی های تجدید پذیر است.برای تولید برق خورشیدی، باید هزاران صفحه را در فضای بسیاز بزرگی نصب کنند.جدیدا دانشمندان پنل های خورشیدی بسیار با کیفیتی ساخته اند که توانایی بازدهی بسیار بالایی دارند اما متاسفانه به تولید انبوه نرسیده اند.
صفحات خورشیدی معمولی فقط در روزهایی که هوا صاف باشد عملکرد خوبی دارند و در شب و و روزهای بارانی نباید دل به انرژی افتابی بست. این موضوع وقتی بغرنج تر می شود که در حال حاضر ذخیره انرژی خورشیدی برای استفاده در شب نیاز به مخازن ذخیروی انرژی دارد. مشخص نیست که شرکت اماراتی چطور مشکل ذخیره این حجم عظیم انرژی را حل خواهد کرد.
مساله دیگر اشغال فضای زیاد توسط پنل های خورشیدی است. برای تولید سه هزار مگاوات برق توسط نور خورشید شاید به دهها هزار جریب زمین نیاز باشد که باید برای نصب صفحات خورشیدی آماده شوند.
در کنار این مسایل، یکی از مشکلات بزرک افغانستان نبود شبکه برق سراسری است. شبکه موجود برق در افغانستان بسیار محدود و پراکنده است. مثلا شهرهای مهم افغانستان (که اتفاقا همه نزدیک به مرز کشورهای همسایه قرار دارند) تقریبا هر کدام جدا گانه برق رسانی شده و شبکه متحد و سراسری برق در افغانستان احداث نشده است. برای اینکه از این نیروگاه به طرز درست و مفید آن استفاده شود، باید شبکه سراسری برق در کشور به وجود آید که این مساله خود زمان و هزینه زیادی را در بر خواهد گرفت.
در عصر حاضر، افغانستان از جمله معدود کشورهایی در جهان است که اغلب شهروندان آن از دسترسی مدوام و متناسب به انرژی برق محروم اند. بدتر اینکه مقدار برقی که در افغانستان مصرف می شود، وابسته به واردات از کشورهای دیگر است و با وجود پتانسیل بالای این کشور برای تولید انرژی برق، زیرساخت های لازم برای تولید این انرژی ضروری و در افغانستان ایجاد نشده است.
در شهرهای بزرگ مردم از نامنظم بودن برق شدیدا شاکی هستند و در روستاها که به طور طبیعی وضعیت بدتر است، حال آنکه تقریبا دو سوم مردم افغانستان زندگی روستایی دارند. افغانستان این در سالهای حاضر به ۲۰۰۰ مگاوات برق برای روشن کردن خانه ها و گشتاندن چرخ اقتصاد کشور نیازمند است. بدیهی است که با گذشت زمان این نیاز به مراتب بیشتر خواهد بود.
مشکل افغانستان نبود ظرفیت لازم برای تولید برق نیست، اتفاقا در این مورد جایگاه خوبی در سطح جهان داریم.از امتیازات بسیار منحصر به فرد و ارزشمند افغانستان در منطقه مستعد بودن کشورمان در تولید انرژی تجدید پذیر است. این مساله وقتی ارزش خود را نشان می دهد که جهان به سرعت از مصرف مواد فسیلی برای تولید انرژی فاصله گرفته و هر روز بر اهمیت و تقاضای انرژی‌های تجدید پذیر چون باد، اب و خورشید افزوده می شود.طبق سروی انجام شده در سطح ملی،افغانستان سالانه به طور متوسط ۳۰۰ روز آفتابی دارد.
این موضوع به خوبی ظرفیت بسیار بالای کشور را در استفاده از انرژی خورشیدی نشان می دهد. بنا به طبیعت کوهستانی افغانستان و وجود یخچال های طبیعی در این کشور، رودخانه های دایمی زیادی در کشور وجود دارد. افغانستان از جهت داشتن منابع آبی در وضعیت بسیار خوبی قرار دارد اما متاسفانه سالانه دو سوم آبهای افغانستان به خارج از کشور سرازیر شده و عملا مورد استفاده کشورهای همسایه قرار می گیرند.
طبق تحقیات انجام شده، در سراسر افغانستان ۴۰۰ نقطه مناسب برای مهار آب رودخانه ها برای تولید برق و استفاده از آن برای کشاورزی وجود دارد. از نگاه ظرفیت انرژی بادی، به خاطر همین ویژگی کوهستانی بودن و وجود کوه و کتل بسیار در افغانستان، کشور را برای استفاده از این انرژی ارزان و همیشه در دسترس در موقعیت مناسبی قرار داده است. بادهای صدوبیست روزه هرات و ظرفیت بالای آن برای تولید برق در کشور مثال زدنی است.
چندی پیش وزارت انرژی ایران با کمک محققین دانمارکی و آلمانی از تهیه اطلس باد در ایران خبر داد که در آن حوزه باد هرات و بادغیس را بزرگترین حوزه بادخیز جهان نامیده و ظرفیت آن را ده هزار مگاوات برق پیش بینی کرده بود. در اطلس مذکور دوسوم ظرفیت انرژی بادی مشترک شرق ایران را مربوط به افغانستان و خصوصا هرات ذکر کرده و یک سوم آن را برای ایران تخمین زده بودند.
با توجه به همین ظرفیت استثنایی، در صورت استفاده درست از این موقعیت، بدون شک در آینده افغانستان به عنوان صادر کننده مهم انرژی های پاک در منطقه خواهد بود.
اما از این ظرفیت متاسفانه به صورت بسیار محدودی در کشور استفاده می شود. چند پروژه کوچک تولید برق از نیروی آفتاب و باد در بامیان، هرات و قندهار کلید خورده است که روی هم رفته حدود۴۰مگاوات برق تولید می کنند که برای این شهرها به هیچ عنوان کافی نیست. مثلا شهر هرات به ۳۰۰ مگاوات برق ضرورت دارد که اکثر آن برق وارداتی از ترکمنستان و ایران است.
پروژه تولید برق آفتابی توسط شرکت اماراتی ظفر در افغانستان خبر خوشحال کننده و طرح بلند پروازانه و امیدوار کننده ای است.با وجود مشکلات زیاد و نا امنی وسیع در کشور، معلوم نیست که این طرح چه زمانی به بهره برداری خواهد رسید. فعلا مساله جنگ و جولان مخالفان مسلح دولتی و تخریب دارایی های عامه توسط آنها مشکل اصلی جلوی این طرح است.
مشکل دوم مساله فساد موجود در ادارات و بروکراسی موجود در وزارت خانه ها است. شک نیست که سنگ اندازی هایی برای رسیدن به منافع شخصی از سوی زورمندان و مقامات دولتی انجام شده و هر کسی در صدد رسیدن به منافع شخصی خود طول اجرای این طرح خواهند بود. شرکت اماراتی باید با این موانع دست و پنجه نرم کند. ولی در صورت به سرانجام رسیدن این طرح، انتظار می رود که نیاز مردم افغانستان را به برق رفع شده و حتی مازاد تولید برق هم به وجود خواهد آمد که می تواند به کشورهای همسایه و به خصوص پاکستان صادر شود.
حبیب میرزایی / خامه پرس
https://www.khaama.com/persian