رنج زندگی کودکانه در دوران جنگ: نگاهی به فیلم «بودا از شرم فروریخت»

۱۱ بهمن(دلو)۱۳۹۹-۲۰۲۱/۱/۳۰

نام فیلم: بودا از شرم فروریخت

نام کارگردان: حنا مخملباف

سال تولید:۱۳۸۶

در طی جنگ های افغانستان کودکان از قربانیان اصلی این خشونت بوده اند. آمار های نهادهای مختلف بین المللی و داخلی رقم تکان دهنده ای از قربانی شدن کودکان در دوران جنگ های افغانستان خبر می دهد. در این میان یکی از تاریک ترین دوران برای آنها، دوران حاکمیت سیاه طالبانی در افغانستان در اواخر دهه ۹۰ است. حکومتی که به دلیل قواعد سخت گیرانه به یکی از منفورترین و منزوی ترین کشورهای جهان تبدیل شد. حضور طالبان در این سال ها در افغانستان ظربه سنگینی به این کشور وارد کرد. اقداماتی که پیامدهای جبران ناپذیر انسانی و مادی و مهم تر از آن فرهنگی بر جای گذاشت. این گروه تمام زیرساخت های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور را نابود کردند که تاثیرات جبران ناپذیری بر کشور و شهروندان افغان بر جای گذاشت. ترویج افکار متعصبانه یکی از سخت ترین پیامدهای حضور طالبان در کشور بود. حقوق زنان و کودکان به دلیل افکار تنگ نظرانه به راحتی زیر پا گذاشته می شد. مسئله ای که منجر به خلق داستان های تکان دهنده بسیاری برای سرگذشت دختران و کودکان این سرزمین شد.

همچنین، یکی از دلخراش ترین حوادث از حضور طالبان در کشور نابودسازی مجسمه های بودا در بامیان افغانستان بود. عملی که نشان دهنده تحجر و عقب ماندگی این گروه بود. تخریبی که این باور کلی را رقم زد که طالبان از مخالفان جدی میراث فرهنگی و تاریخی کشور هستند و درصدد نابود سازی تمدن های مختلف شکل گرفته در این جغرافیای جنگ زده می باشند. اما حنا مخملباف دختر یکی از مشهورترین کارگردانان ایرانی از زاویه ای دیگر به تخریب بودا می نگرد. او معتقد است که « بودا از شرم فروریخت ».

 فیلم « بودا از شرم فروریخت » روایتگر قصه متفاوتی از زندگی  مردم افغانستان در زیر سایه جنگ است. او در داستان بودا از شرم فروریخت زندگی خانواده ها به ویژه دخترکی را به تصویر می کشد که در یکی از غارهای اطراف مجسمه بودا زندگی می کند و شوق یادگیری به خواندن و نوشتن در او زیاد است اما با موانع جدی رو به رو می شود.  به عبارت دیگر، زیر مجسمه بودا که توسط طالبان فرو ریخت، هزاران خانواده هنوز در غارها زندگی می کنند. بختی دخترک ۶ ساله افغان روزی توسط پسرهمسایه که جلوی غار آن ها الفباء می خواند تحریک می شود تا به مدرسه برود. در مسیر مدرسه او مورد تهدید پسرانی واقع می شود که آن چه را در جامعه خشونت بار خود دیده اند، به بازی خود آورده اند. پسران می خواهند بختی را به راستی سنگسار کنند و یا چون بودا تخریب کنند و یا چون آمریکایی ها او را در غارهای تو در تو به رگبار ببندند. آیا بختی می تواند برای آموختن الفباء زبان مادری خویش از این موانع رد شود؟

بختی قهرمان داستان در این سفر با موانع جدی رو به رو می شود. در مسیر خود با گروهی از پسران برخورد می کند در حال بازی هستند که با گروه طالبان علیه آمریکایی ها می جنگد. آنها بختی را وحشت زده می کنند. صفحاتی از کتاب او را پاره می کننند و رژلب او را(که به عنوان قلم از او استفاده می کند) می گیرند و کیسه ای کاغذی را بالای سرش می گذراند و تظاهر می کنند که او را زنده به گور می کنند. اما او می گوید : به خاطر خدا، بگذارید من به مدرسه بروم. این یکی از ترسناک ترین سکانس های سال های گذشته است(French,2008).

هدف اصلی کارگردان در فیلم بودا از شرم فروریخت به تصویر کشیدن تاثیر رفتار بزرگ تر ها بر روی کودکان است. کودکان امروز بزرگان نسل بعد هستند. اگر به خشونت عادت کنند،آینده جهان در خطر خواهد بود. به طور مثال، یک پسر بچه در فیلم می گوید:«کلان شوم(بزرگ شوم) شمار ا می کشم». چون در کودکی به اندازه کافی با او خشونت شده.

با این حال، افغانستان سرزمین عجیبی است. در یک دوره ۲۵ ساله، چندین حکومت را تجربه کرده است: روس های کمونیست، القاعده و طالبان افراطی مسلمان، غربی های مسیحی یا لائیک. این ها هر کدام برای نجات افغانستان از دست دیگری ابتدا به آن حمله و آن را ویران کرده اند. ویرانی های امروز افغانستان به خانه ها و شهرها بسنده نمی شود.اکنون کودکان این سرزمین در بازی های خود با اسلحه های چوبی هم دیگر را به رگبار می بندند و با دخترکان سنگسار بازی می کنند و زیر پای هم به شوخی مین می گذارند.

کودکانی که در کودکی چون بزرگان جنگ بازی می کنند، در بزرگی خود چگونه با یکدیگر و با آینده بشریت بازی خواهند کرد؟بیهوده نیست که پدرم وقتی از افغانستان برگشت، به من که هنوز کودک بودم گفت: همه چیز دروغ است، کسی بودا را تخریب نکرد، بودا خودش از شرم فرو ریخت(شریفی فر،۱۳۸۶).

” بودا از شرم فرو ریخت ” فیلمی پر از تصاویر و آدم‌های بِکر و هشداری درباره اثر خشونت بر کودکان است. فیلم ساختار و لحن شاعرانه دارد و به رغم خشونت ذاتی درون فیلم بودا از شرم فروریخت، با فیلمی لطیف روبرو هستیم. ‘بودا از شرم فرو ریخت’ اولین فیلم سینمایی حنا مخملباف است که در سال ۲۰۰۶ و در ۱۸ سالگی آن را در بامیان و مناطق اطراف آن در افغانستان ساخت و برنده جوایز بین‌المللی از جمله جایزه خرس کریستال برلین ۲۰۰۸ و جایزه صلح برلین ۲۰۰۸ و جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره فیلم سن‌سباستین ۲۰۰۷ و جایزه تلویزیون اسپانیا ۲۰۰۷ و جایزه یونیسف از جشنواره رم ۲۰۰۷ و جایزه نو‌آوری از نووسینما مونترال در سال ۲۰۰۷ شد(بی بی سی فارسی،۱۳۹۷).

منابع

۱.شریفی فر،حسین(۱۳۸۶)،« گفت و گو با«حنا مخملباف» به بهانه فیلم «بودا از شرم فروریخت»/سینما، خانواده ما را آوارده کرده است»، روزنامه اعتماد، قابل دسترس در: https://www.magiran.com/article/1526538

۲٫بی بی سی فارسی(۱۳۹۷)،« بودا از شرم فروریخت در آپارات»، قابل دسترس در : https://www.bbc.com/persian/arts-44109830

۳٫French,Philip,(2008), “Buddha Gollapsed out of Shame”, https://www.theguardian.com/film/2008/jul/27/10.