تکه پاره کردن هویت‌های بزرگ قومی؛ حکومت بر طبل گسست و نفاق می‌کوبد
۲۵ اسفند (حوت) ۱۳۹۹ – ۱۵ / ۳/ ۲۰۲۱
تکه پاره کردن هویت‌های بزرگ قومی؛ حکومت بر طبل گسست و نفاق می‌کوبد
عبدالاحمد حسینی
اداره ملی احصاییه و معلومات به تازه‌گی برخلاف ماده چهارم قانون اساسی، از درج نام ۵۴ قوم جدید در سیستم شناس‌نامه الکترونیکی خبر داده است. این اقدام اداره احصاییه و معلومات با انتقادات تند شهروندان و شماری از چهره‌های مطرح سیاسی و فرهنگی کشور روبه‌رو شده است. تاریخ‌نویسان و فرهنگیان کشور این اقدام حکومت را سیاسی و تداوم سیاست حذف می‌دانند و هدف درج نام اقوام جدید را «سیاست استعمار» توصیف می‌کنند. علاوه بر آن، تاریخ‌نویسان ذکر قبیله‌ها و زیرمجموعه اقوام به عنوان اقوام مستقل را قابل «تأمل» و یک کار بسیار نادر می‌دانند.
به باور آنان، حکومت به هیچ عنوان نمی‌تواند زیر مجموعه‌های قومی را به هویت مستقل تبدیل کند و در صورت اجرایی این طرح، باید سرود ملی نیز را تغییر دهد. در عین حال این تاریخ‌نویسان از حکومت و اداره ملی احصاییه و معلومات انتقاد دارند که تنها سه قوم مطرح (تاجیک، هزاره و اوزبیک) را به شاخه‌های مختلف تقسیم کرده‌اند، در حالی که به گفته آنان پشتون‌ها نیز زیرمجموعه‌های مختلف دارند، اما در سیستم شناس‌نامه الکترونیک به هیچ قوم جدیدی انشعاب نشده‌اند.
هم‌زمان با این، معاون دوم رییس جمهور نیز این طرح را غیرعملی دانسته و گفته این درست نیست که شاخه‌ها و طوایف متعدد یک قوم و تبار، به عنوان اقوام مستقل و متعدد معرفی شوند. اداره ملی احصاییه و معلومات اما می‌گوید که این اقدم نظر به خواست بزرگان برخی از اقوام انجام شده است. این اداره تصریح می‌کند که در پشت این اقدام کدام جنبه سیاسی وجود ندارد و شهروندان به صورت خودمختار می‌توانند هویت‌شان را در شناس‌نامه الکترونیکی انتخاب کنند.
به رغم آن‌که در قانون اساسی افغانستان تنها نام چهارده قوم ذکر شده، اداره ملی احصاییه و معلومات اما نام ۵۴ قوم جدید را در سیستم شناس‌نامه الکترونیکی درج کرده است. در ماده چهارم قانون اساسی به صورت صریح از اقوام پشتون، تاجیک، هزاره، اوزبیک، ترکمن، بلوچ، پشه‌ای، نورستانی، ایماق، عرب، قرغیز، قزلباش، گوجر و براهوی به عنوان اقوام چهارده‌گانه نام برده شده است.
به تازه‌گی و برخلاف این ماده قانون، اورمر، براچی، کرد، جوگی، شاه‌خیلان، شیخ محمدیان، کوار، خلیلی، پامیری، منجانی، سنگیچی، اشکاشمی، روشنایی، واخانی، شغنانی، ترک، قرلوق، تاتار، مغول، ساکایی، دولت‌خانی، تایمنی، آلبیگ، قزاق، سجانی، غزنویان، قوشخانیان، بیات، نیماق، قبچاق، نیک‌پی، کُه‌گداری، دایمیرک، میرسیده، جمشیدیان، افشاریان، طاهریان، سلجوقیان، تیموریان، برلاس-ارلاث، ایلخانی، یفتلی، لقیان، کاوی، قوزی، ابکه، جغتایی، کره‌‌ای، کرمعلی، شیخ‌علی، اورته‌بلاقی، اویغور، بابریان و فرملی به عنوان اقوام جدید در سیستم اداره احصاییه ثبت شده است. این اقدام تازه اداره ملی احصاییه و معلومات تعجب و انتقاد شهروندان به خصوص تاریخ‌نویسان و فرهنگیان کشور را در پی داشته است.
سیدعسکر موسوی، از تاریخ‌نویسان کشور، این اقدام اداره ملی احصاییه و معلومات را «بی‌سابقه» می‌داند و می‌گوید که چنین کاری تاکنون در هیچ کشوری صورت نگرفته است. او این اقدام اداره احصاییه را سیاست سازمان‌یافته و تبعیض قومی می‌داند. آقای موسوی به روزنامه ۸صبح گفت که در حال حاضر هم تبعیض قومی در کشور کماکان با قدرت خود باقی است و این امر «متاسفانه» سیاست، فرهنگ و زنده‌گی روزانه مردم را ضربه می‌زند. این تاریخ‌نویس، درج نام‌های محل و قبیله زیر نام قوم جدید را «اشتباه» خواند و گفت که قوم یک فرایند اجتماعی و یک قرار‌داد است.
به گفته او ممکن است قوم هزاره صدها شاخه و قوم پشتون هزاران شاخه داشته باشد، اما درج شاخه‌های آن زیر نام قوم جدید یک اشتباه و کار غیرعملی و غیرعلمی است. وی افزود که در صورت اجرایی شدن این طرح، سرود ملی نیز باید تغییر کند. به این ترتیب به تعبیر او، سرود ملی باید همانند شاهنامه فردوسی ایجاد و خوانده شود.
او توضیح داد: «اگر چنین شد، خود دولت ضرر می‌کند. برنامه‌ریزی‌های کلان که هدف‌شان فراگیر شدن پالیسی باشد، درست در نقطه مقابل‌شان حرکت می‌کند.» با این‌همه سیدعسکر موسوی تأکید کرد که حکومت و اداره احصاییه و معلومات نمی‌توانند زیرمجموعه قومی را به هویت تبدیل کنند. به گفته او، این هویت نیست؛ زیرا هویت یک چیز کلان است که اجزا را در بر می‌گیرد و اجزا هویت کلان شده نمی‌تواند.
یعقوب یسنا، از نویسنده‌گان کشور، نیز هدف از درج قوم‌های جدید در سیستم شناس‌نامه الکترونیکی را عمل سیاسی خواند. او گفت که حکومت در صدد است تا اقوم بزرگ و مطرح کشور را به اقلیت‌های خرد و ریزه تقسیم کند. او به روزنامه ۸صبح گفت که اداره ملی احصاییه و معلومات تنها ۱۵ قبیله هزاره را زیر نام قوم مستقل درج کرده است. او به قبیله «نیک‌پی» اشاره کرد و گفت که خودش به همین قبیله نسبت دارد و هزاره است، اما این اداره قبیله نیک‌پی را به عنوان یک قوم مستقل در شناس‌نامه درج کرده است.
او گفت: «قبلیه خودم که نیک‌پی است، پیش از تذکره الکترونیکی به نام قوم هزاره یاد شده و در کتاب تاریخ «هزاره‌های افغانستان» قبیله هزاره گفته شدیم. خود ما هم خود را هزاره می‌گوییم. هیچ‌جای ادعا نکردیم که هزاره نیستیم.» به همین ترتیب او به کاوی، دایمیرک، ساکایی و قرلوق اشاره کرد و گفت که این قبیله‌ها مربوط هزاره‌های سنی و شیعه‌اند، اما اداره احصاییه و معلومات هرکدام آن‌ها را به نام یک قوم مستقل یاد کرده است.
او گفت در جایی که حکومت، به ویژه اداره ملی احصاییه، نتوانسته نام قبیله‌ای را بیابد، از نام محل به عنوان نام قوم یاد کرده است. او به تایمنی، کرمعلی و شیخ‌علی اشاره کرد و گفت که این سه نام، نام محلاتی است که هزاره‌های سنی و شیعه در آن زیست دارند، اما این اداره از آن به عنوان قوم نام برده است.
این سه محل تنها جاهایی نیستند که به عنوان قوم ذکر شده‌اند، شماری از شهروندان کشور مدعی‌اند که اداره احصاییه و معلومات نام اکثر جاها را به نام قوم درج کرده است. عطیه مهربان، از فعالان مدنی در صفحه فیس‌بوکش نوشته است که پامیر، واخان، اشکاشم، یفتل، و شغنان از ولسوالی‌های بدخشان‌اند و اکثر باشنده‌گان آن را نیز تاجیکان تشکیل می‌دهند. وی افزوده است که اداره ملی احصاییه و معلومات این محلات را به نام قوم جدید در سیستم درج کرده است.
با این حال آقای یسنا توضیح داد که هدف اداره احصاییه و معلومات این است تا اقوم را به اقلیت‌ها تقسیم کند؛ زیرا در سال‌هال گذشته ادعاهایی مطرح بود که گویا این اقوام بیش از ۲۰ درصد نفوس را تشکیل می‌دهند. اکنون به باور او حکومت با انشعاب این اقوام بزرگ می‌خواهد به شهروندان تفهیم کند که هیچ قومی در افغانستان در اکثریت نیست.
هرچند به گفته او بارها این ادعاها مطرح شده، اما از آن‌جایی که توزیع شناس‌نامه‌های جدید یک سند معتبر است، حکومت عملاً می‌خواهد فیصدی اقوام را کاهش دهد، به همین دلیل تلاش دارد تا تعداد اقوام زیاد شود. از طرف دیگر او یادآور شد که تشخیص اقوام بر دو اساس صورت می‌گیرد. او توضیح داد که در اسناد تاریخی باید ذکر و عملاً افراد این قوم موجود باشند و در ضمن اجماع علمی نیز تایید کند که این گروه یک قوم است یا هم اگر گروهی مدعی باشد که یک قوم مستقل است، اما نادیده گرفته شده است، ادعای این گروه پس از بررسی تایید شود.
نام این اقوام در حالی در سیستم شناس‌نامه الکترونیکی درج شده که قوم پشتون به هیچ شاخه‌ای تقسیم نشده است. براساس معلومات زیرمجموعه قوم پشتون، قبیلههای اچکزی، غلجایی، یوسفزی، ابدالی، زاری‌خیل، کروخی، توخی، دولت‌زی، مندوزی، افریدی، آغا، علی‌زی، بخشی‌خیل، بنگاش، سمکنی، دولت‌خیل، درانی، ادو‌خیل، گنده‌پور، غل‌زی، حفیظ‌خیل، عیسا‌خیل، کاکر، کاکازی، کاکاخیل، خروتی، لودین، ختک، مهمند، نورزی، ناصری، نیازی، اروکزی، سلیمانی، پوپل‌زی، سدوزی، تره‌خیل، هوت‌خیل، عمرزی، داوودزی، زازی، محمدزی، میان‌خیل و درانی هستند، اما هیچ یک از این قبیله‌ها به نام قوم در سیستم شناس‌نامه الکترونیکی درج نشده است.
در ضمن کوچی‌ها که غیر از قوم پشتون محسوب می‌شوند، اما در سیستم شناس‌نامه الکترونیکی به نام قوم ذکر نشده‌اند. یسنا نیز به این مورد اشاره کرد و گفت که کوچی‌ها در سایر امتیازهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی امتیازهای قومی می‌گیرند، اما در تذکره الکترونیکی این قوم به نام پشتون درج شده است. وی تصریح کرد که کوچی‌ها باید به نام قومشان ذکر می‌شد تا حداقل تعداد نفوس‌شان مشخص می‌شد. به این ترتیب به باور آقای یسنا حکومت می‌توانست به این قوم رسیده‌گی کند و برای‌‌شان به تعداد نفوس در پارلمان کرسی تعیین می‌کرد.
در عین حال حفیظ شریعتی سحر، استاد دانشگاه، در واکنش به این اقدام اداره ملی احصاییه و معلومات در صفحه فیس‌بوکش نوشته است که یک قوم براساس سه مولفه تشخیص می‌شود. او هویت فرهنگی، ژنتیک (دی‌ان‌‌ای) و روایت‌های تاریخی را از جمله این مولفه‌ها نام برده که برای تشخیص و شناسایی یک قوم ضروری است. آقای سحر گفته است، با توجه به این مولفه‌ها، هیچ‌کدام از طوایفی که در تذکره الکترونیکی به نام قوم یاد شده است، قوم نیست.
وی خاطرنشان کرده است که ذکر طوایف به جای قوم، نشان می‌دهد که حکومت و مسوولان ذی‌ربط یا سواد قوم‌شناختی ندارند یا در تلاش اکثریت‌سازی و اقلیت‌‌سازی‌اند. او گفته است: «به یاد داشته باشیم که همان‌طوری که با فشار و تحمیل هیچ غیر‌پشتونی «افغان» نمی‌شود، هیچ طوایفی که امروز قوم درج شده‌اند، قوم نخواهند شد.»
معرفی قبایل یک تبار به عنوان قوم مستقل، غیر‌مسلکی و غیرعلمی است
در همین حال شماری از مقام‌های حکومتی نیز در مورد ثبت ۵۴ قوم جدید در سیستم شناس‌نامه الکترونیکی از سوی اداره ملی احصاییه و معلومات واکنش نشان داده و از این اقدام انتقاد کرده‌اند. محمدسرور دانش، معاون دوم ریاست جمهوری، روز شنبه، بیست‌وسوم حوت، با نشر اعلامیه‌ای گفته است آن‌چه از طرف اداره ملی احصاییه و معلومات به عنوان لیست اقوام برای درج تذکره الکترونیکی نشر شده، فاقد جنبه مسلکی و علمی است. او افزوده است، درست است که افغانستان کشور «کثیرالقومی» است و این تنوع از زیبایی‌های فرهنگی و اجتماعی کشور به شمار می‌رود و هر قومی حق دارد با هویت خود به رسمیت شناخته شود، اما درست نیست که شاخه‌ها و طوایف متعدد یک قوم و تبار به عنوان اقوام مستقل و متعدد معرفی شود.
معاون دوم رییس جمهور خاطرنشان کرده است که شناخت هویت قومی، کار مسلکی، علمی، تاریخی و فرهنگی ضرورت دارد و نباید به ساده‌گی و شتاب‌زده تصمیم گرفته شود. او با اشاره به حکم رییس جمهور در سال ۱۳۹۶ هجری خورشیدی گفته است که در این رابطه کمیسیونی توظیف شد، اما آن کمیسیون به نتیجه و تصمیم نهایی نرسید.
او توضیح داده است که در طول این مدت تنها در مورد قوم «سادات» تصمیم گرفته شد که با حکم رسمی رییس جمهور به عنوان هویت مستقل شناخته شد. دانش تصریح کرده است که برای سایر موارد نیز باید یک تحقیق مستقل، علمی و تاریخی صورت بگیرد و بر اساس آن تصمیم گرفته شود. وی هشدار داده است که تصمیم عجولانه هم حکومت را مورد پرسش قرار می‌دهد و هم در میان شهروندان کشور تفرقه و بی‌اعتمادی ایجاد می‌کند. دانش از اداره ملی احصاییه و معلومات خواسته است که به این مورد توجه کند و تصمیم خود را مورد بازنگری قرار دهد.
درج نام اقوام جدید، به درخواست بزرگان برخی اقوام صورت گرفته است
اداره ملی احصاییه و معلومات اما می‌گوید که این تصمیم نظر به خواست بزرگان برخی اقوام صورت گرفته است. رویینا شهابی، سخنگوی این اداره، به روزنامه ۸صبح گفت که بزرگان برخی از اقوام از طریق مراجع مختلف رسمی، خواستار درج نام قومشان که در قانون اساسی به صورت صریح ذکر نشده است، در شناس‌نامه الکترونی شده بودند. وی افزود، این اداره با توجه به قرار قضایی که توسط شورای عالی دادگاه عالی در این مورد صادر شده، نام اقوامی را که از طریق مراجع رسمی مختلف به این اداره رسیده، در سیستم شناس‌نامه الکترونیکی ثبت کرده است.
براساس معلومات، این قرار قضایی ظاهراً براساس درخواست ارگ ریاست جمهوری در ماه سنبله سال ۱۳۹۶ از سوی دادگاه عالی صادر شده است. آن‌طوری که اداره ملی احصاییه و معلومات می‌گوید، شورای عالی دادگاه عالی گفته است: «تصریح اقوام چهارده‌گانه به مفهوم حصر نبوده و عبارت «سایر اقوام» شامل اقوام دیگر غیر از قوام چهارده‌گانه نیز می‌شود و درج آن در تذکره تابعیت، مطابق احکام قانون ممانعت ندارد.» با این حال رویینا شهابی خاطرنشان کرد که متقاضیان شناس‌نامه خود‌رای‌اند و می‌توانند دل‌به‌خواه قومشان را انتخاب کنند.
گفتنی است که روند توزیع شناس‌نامه الکترونیکی در ماه ثور سال ۱۳۹۷ هجری خورشیدی آغاز شد. هرچند این روند از ابتدا به دلیل درج نام‌های قوم و نیز کلمه افغان با چالش همراه بود، اما رییس جمهور غنی با دریافت شناس‌نامه رسماً روند توزیع آن را کلید زد. مجلس نماینده‌گان اما در هفتم ماه عقرب سال جاری طرحی را به تصویب رساند که در آن خواستار توقف توزیع شناس‌نامه الکترونیکی شده بود. این طرح نیز به توقف توزیع شناس‌نامه الکترونیکی منجر نشد.
براساس آخرین معلومات، تاکنون سه میلیون و ۵۸۹ هزار و ۸۵۵ تن از شهروندان عملاً برای دریافت تذکره الکترونیکی درخواست داده‌اند که از این میان دو میلیون و ۸۷۱ هزار و ۴۰۱ قطعه تذکره توزیع شده است. به این ترتیب حدود ۷۱۸ هزار و ۴۵۴ درخواست دیگر زیر کار است. هم‌چنان در این اواخر اداره ملی احصاییه و معلومات در تلاش است تا ظرفیت توزیع تذکره الکترونیکی را افزایش دهد. این اداره نزدیک به ۸۰ مرکز ثبت و توزیع تذکره الکترونیکی در سراسر کشور دارد و حدود ۲۰ هزار تذکره الکترونی در روز توزیع می‌کند.
منبع: روزنامه ۸ صبح