عبدالرشید دوستم؛ از دهقانی تا مارشالی
۱۳ اردیبهشت(ثور)۱۴۰۰-۲۰۲۱/۵/۳
عبدالرشید دوستم؛ از دهقانی تا مارشالی
عبدالرشید دوستم، معاون پیشین ریاست جمهوری افغانستان به فرمان محمد اشرف غنی رییس جمهور آن کشور به “پاس خدمات ایشان در حل بن‌بست‌های سیاسی و تامین ثبات” به رتبۀ مارشالی ارتقا کرد.
عبدالرشيد دوستم افغانستان
آقای عبدالرشيد دوستم افغانستان یکی از چهره‌های پرنفوذ سیاسی-نظامی قوم اوزبیک در افغانستان است که در رویدادهای چهار دهۀ اخیر در آن کشور نقش مهم و اثرگذاری داشته است.
عبدالرشید دوستم در سال ۱۹۵۴ (۱۳۳۳ خورشیدی) در یک خانوادۀ دهقان در ولسوالی خواجه دوکوه ولایت جوزجان به‌دنیا آمد. او پس از فراغت از مکتب ابتداییه، به دلیل مشکلات اقتصادی با پدرش به دهقانی پرداخت و نتوانست تحصیلاتش را ادامه دهد.
در سال ۱۹۷۲ (۱۳۵۱ خورشیدی) عبدالرشید دوستم برای خدمت عسکری شامل اردو شد. با تکمیل دورۀ سربازی، آقای دوستم به حیث مسوول گروهی از کارگران در تفحصات نفت و گاز شهر شبرغان به کار آغاز کرد.
پس از تهاجم قشون سرخ اتحاد جماهیر شوروی پیشین در اوایل دهۀ ۱۹۸۰ میلادی و آغاز درگیری‌ها و جنگ در افغانستان، عبدالرشید دوستم توسط بزرگان روستای خواجه دو کوه به حیث فرمانده یک گروه ۶۰۰ نفری دفاع خودی گماشته شد.
سپس آقای دوستم به قطعۀ کماندو پیوست و برای مدتی جهت فراگیری آموزش‌های کماندو به اتحاد شوروی پیشین سفر کرد. پس از بازگشت به افغانستان، وی با رتبۀ بریدگی شامل قوای مسلح افغانستان شد و مسوولیت یک جزوتام ۵۰ نفری را گرفت.
در اواسط دهۀ ۱۹۸۰ میلادی حکومت وقت افغانستان به رهبری داکتر نجیب الله به عبدالرشید دوستم لقب قهرمان را داد و پس از چندی آقای دوستم به صفت فرمانده یک کندک ۱۲۰۰ نفری گماشته شد.
چندی بعد آقای عبدالرشيد دوستم افغانستان به کمک هم‌رزمانش که بیشتر آنان جنگجویان اوزبیک طرفدار دولت افغانستان بودند فرقۀ ۵۳ را اساس گذاشت و حکومت وقت در سال ۱۹۸۸ (۱۳۶۷ خورشیدی) وی را به صفت قوماندان این فرقه منصوب کرد.
فرقۀ ۵۳ که اکثر منسوبان آن، اعم از جنگجویان و فرماندهان، اوزبیک بودند، در زمان حکومت‌های مورد حمایت شوروی در افغانستان نبردهای سنگینی را با گروه‌های مجاهدین در ولایت‌های مختلف انجام داد.
در اوایل دهۀ ۱۹۹۰ جنرال عبدالرشید دوستم حزب سیاسی جنبش ملی اسلامی افغانستان را تاسیس کرد. آقای دوستم که در سال‌های اخیر حکومت داکتر نجیب‌الله، رییس جمهور پیشین افغانستان با دولت ناسازگار شده بود، در ۱۸ اپریل ۱۹۹۲ با احزاب مجاهدین ایتلاف را تشکیل داد و روابط خود را با حکومت داکتر نجیب که در حال انتقال قدرت به مجاهدین بود، قطع کرد.
پس از رویکار آمدن حکومت به رهبری مجاهدین در افغانستان و آغاز جنگ‌های داخلی در آن کشور، آقای دوستم یکی از طرف‌های درگیر جنگ بود و جنگجویان حزب جنبش نبردهای سخت و خونینی را با دیگر تنظیم‌های جهادی در ولایت‌های مختلف به ویژه شهر کابل انجام دادند.
مخالفان آقای دوستم، او را یکی از عاملان ویرانی شهر کابل و کشتار باشندگان این شهر در جریان جنگ‌های داخلی سال‌های ۱۹۹۰ در افغانستان می‌پندارند.
عبدالرشيد دوستم افغانستان در جریان جنگ‌های داخلی نوعی ادارۀ نیمه مستقل را در نه ولایت شمال افغانستان – از بدخشان گرفته تا بادغیس – ایجاد کرد که برخی از این ولایت‌ها به ویژه جوزجان و بلخ از امنیت نسبی برخوردار بود و شماری از آوارگان جنگ کابل نیز در آنجا پناه برده بودند. ادارۀ آقای دوستم واحد پولی خود را چاپ می‌کرد که به نام “پول جنبشی” مشهور بود.
با فروپاشی حکومت مجاهدین و رویکار آمدن رژیم طالبان در افغانستان، جنگجویان زیر فرمان آقای دوستم در نیمۀ دوم دهۀ ۱۹۹۰ نبردهای سختی را با گروه طالبان انجام دادند. پس از پیشروی طالبان در شماری از ولایت‌های شمال افغانستان، آقای دوستم به ترکیه رفت و برای مدتی در آنجا باقی ماند.
اندکی پیش از سرنگونی رژیم طالبان در افغانستان، عبدالرشید دوستم به کشورش برگشت و بار دیگر در رویدادهای پسا ۲۰۰۱ نقش برجستۀ سیاسی و نظامی را ایفا کرد.
پس از حملات دهشت افگنی ۱۱ سپتمبر و آغاز عملیات نظامی ایتلاف به رهبری ایالات متحده بر ضد رژیم طالبان در افغانستان، جنگجویان زیر فرمان آقای دوستم نبردهای خونینی با طالبان در ولایت‌های شمال افغانستان انجام دادند.
آقای دوستم پس از کنفرانس بن که در ۲۲ دسمبر ۲۰۰۱ طرح ایجاد حکومت موقت افغانستان را به رهبری حامد کرزی ریخت، با اعتراض از “ساختار ناعادلانه و نا متعادل دولت موقت” از دولت فاصله گرفت.
در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۰۴ در افغانستان، آقای دوستم به عنوان نامزد مستقل وارد کارزار انتخابات ریاست جمهوری شد و پس از حامد کرزی، یونس قانونی و محمد محقق، به صفت چهارم نامزد پیشتاز کم و بیش ۸۰۰ هزار رای (حدود ده درصد آرا) را به دست آورد.
حامد کرزی، رییس جمهور پیشین افغانستان در سال ۲۰۰۸ آقای دوستم را به صفت معاون سرقوماندانی اعلای قوای مسلح آن کشور گماشت، که بیشتر نقش تشریفاتی داشت.
عبدالرشید دوستم در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۴ در افغانستان به صفت معاون نخست رییس جمهور در تکت انتخاباتی محمد اشرف غنی ثبت نام کرد. به دنبال رویکار آمدن حکومت وحدت ملی، آقای دوستم برای مدتی به صفت معاون نخست رییس جمهور ایفای وظیفه کرد.
پس از آنکه احمد ایشچی، والی پیشین جوزجان و یکی از اعضای پیشین حزب جنبش ملی اسلامی افغانستان، عبدالرشید دوستم را به آزار و اذیت جنسی متهم کرد، آقای دوستم در ماه ثور ۱۳۹۶ خورشیدی به ترکیه سفر کرد و تا آخر سرطان ۱۳۹۷ به نوعی تبعید خودخواسته در آن کشور به سر برد.
در انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۸ در افغانستان، آقای عبدالرشيد دوستم افغانستان از عبدالله عبدالله، رقیب انتخاباتی محمد اشرف غنی حمایت کرد. این انتخابات که توام با ادعای تقلب گسترده و سازماندهی شده بود سبب بحران شدید سیاسی در افغانستان شد.
سرانجام زیر فشار جامعۀ بین المللی، دو نامزد پیشتاز – محمد اشرف غنی و عبدالله عبدالله – که هر دو مراسم تحلیف ریاست جمهوری را به جا آورده بودند، به تقسیم قدرت و تشکیل “حکومت همه شمول” راضی شدند و توافقنامه‌ای را امضا کردند.
اعطای رتبۀ مارشالی به عبدالرشيد دوستم افغانستان بخشی از این توافقنامه بود که تقریباً دو ماه پس از امضای این سند، روز چهارشنبه ۱۵ جولای (۲۵ سرطان) طی مراسمی از سوی عبدالله عبدالله به آقای دوستم تفویض شد.
عبدالرشيد دوستم افغانستان متاهل است و چهار پسر و چهار دختر دارد که شماری از فرزندان وی نیز در عرصۀ سیاسی فعال اند. باتور دوستم، پسر عبدالرشید دوستم اکنون رهبر حزب جنبش ملی اسلامی افغانستان و عضو مجلس نمایندگان این کشور است.
نویسنده: نجیب الله احمدیار
منبع: صدای آمریکا