اهمیت راهبردی جنگ هلمند برای طالبان
۱۸ اردیبهشت(ثور)۱۴۰۰-۲۰۲۱/۵/۸
اهمیت راهبردی جنگ هلمند برای طالبان
جنگ هلمند طالبان
هلمند یکی از ولایت‌های بزرگ افغانستان به شمار میرود که در جنوب‌غربی کشور هم‌مرز با پاکستان قرار دارد. هلمند (هیرمند) به لحاظ حوادث و واقعات سیاسی- اجتماعی در ازمنه‌ی تاریخ، منازعات آبی بر سر رودخانه‌ی آن میان افغانستان و ایران، داشتن معادن و به‌خصوص یورانیم، کشت و قاچاق مواد مخدر، موقعیت استراتژیک و زمین‌های حاصل‌خیر شهرت جهانی دارد.
هم‌زمان با آغاز مذاکرات صلح میان حکومت افغانستان و گروه طالبان در دوحه، پایتخت قطر، تشدید حملات طالبان بر پاسگاه‌های نیروهای امنیتی و ماین‌گذاری‌های کنار جاده‌ای این گروه باعث تلفات نظامیان و افراد ملکی در شهر و روستاهای این کشور شده است. متعاقب آن طالبان حملات تهاجمی خویش را تقریباً در سراسر کشور گسترش داده‌اند و سپس تمام توجه خویش را معطوف به تصرف هلمند کردند. هلمند یکی از ولایات ناامن افغانستان در دو دهه‌ی پسین شمرده میشود که جنگ در آن ابعاد داخلی و خارجی دارد.
عوامل داخلی جنگ:
در بعد داخلی جنگ هلمند می‌توان روی عوامل سیاسی، اقتصادی، نظامی و اجتماعی زیر مکث کرد:
عوامل سیاسی: طالبان با شدت بخشیدن حملات جنگ‌جویان‌شان بر پاسگاه‌های نیروهای امنیتی و به خاک خون کشانیدن افراد ملکی در صدد کسب امتیازگیری بیشتر در مذاکرات صلح از دولت افغانستان هستند. طالبان با چنین حملات نشان می‌دهند که از قدرت نظامی قابل ملاحظه‌ای برخوردارند و در برابر، برخورد ضعیف دولت افغانستان، آن‌ها را به کسب امتیاز سیاسی بیشتر نزدیک‌تر می‌سازد.
افزون بر این، موقعیت ژیوپولیتیک هلمند برای طالبان به دو دلیل بسیار پراهمیت است: یکی این‌که؛ طالبان به دنبال ایجاد یک جزیره‌ی قدرت‌اند، جزیره‌ای که بتوانید در آن حاکمیت خویش را به نمایش بگذارند و پایگاه دایمی ایشان به شمار رود. و نیز از این طریق ولایات هم‌جوار را تهدید و محافل سیاسی برگزار کنند.
دوم این‌که؛ هلمند در مرز با پاکستان موقعیت دارد. با تصرف هلمند توسط طالبان، افراد این گروه می‌توانند به طور آزاد به آن کشور رفت و آمد داشته باشند و منابع مورد نیاز خویش را تأمین کنند. علاوه بر این، طالبان با تصرف هلمند سعی دارند پرستیز سیاسی خویش را تثبیت کنند و به رخ جهانیان بکشند.
عوامل اقتصادی: منابع مالی نقش حیاتی در سرنوشت جنگ‌ها را دارد و اساسی‌ترین عامل جنگ هلمند برای طالبان نیز همین مسأله است که موارد آتی را شامل میشود: اول این‌که؛ هلمند بزرگ‌ترین منبع کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر در افغانستان و منطقه به حساب میرود. طالبان از چندین سال به این طرف بر نواحی بیشتر این ولایت حاکمیت داشته و منابع مالی خویش را از این راه به دست می‌آوردند.
دوم این‌که؛ آب دریای هلمند از زیر این رودخانه به طور غیرقانونی توسط کانال‌های مخفی به یکی از کشورهای همسایه منتقل میشود و طالبان از سال‌های درازی به این سو کرانه‌های رودخانه هلمند را در اختیار دارند و در برابر انتقال آب‌های غیرقانونی، از کشور مذکور منابع مالی و تسیلحاتی به دست می‌آورند. دولت افغانستان و نیروهای ناتو در این کشور بارها از کشف مهمات و سلاح‌های ساخت کشوری که آب دریای هلمند را به طور غیرقانونی استفاده می‌کند، از نزد طالبان انتقاد کرده‌اند.
سوم این‌که؛ هلمند دارای ذخایر و منابع طبیعی زیرزمینی است که همواره مورد توجه کشورهای بیرونی قرار گرفته است. از جمله سنگ رخام در جنوب و عناصر نادر و گران‌قیمتی چون: یورانیم، نبیوم، نفلین، تانتالیم… در ساحه‌ی خانشین این ولایت یافت میشود که به ارزش هزاران میلیارد دالر تخمین زده شده است. طالبان در زمان حکم‌روایی‌شان در سال‌های ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۹ م این منابع را به شکل غیرفنی استخراج و برای پاکستان به فروش می‌رسانیدند.
حالا نیز گزارش‌هایی وجود دارد که این گروه معادن مذکور را در اختیار داشته و به صورت مستقیم و یا از طریق گروه‌های مافیا به بیرون از کشور قاچاق می‌کنند. چهارم این‌که؛ طالبان مصارف برق مصرفی کجکی را از شهروندانی که در نواحی تحت سلطه‌ی ایشان قرار دارند، جمع‌آوری می‌کنند.
این مسأله نیز می‌تواند به عنوان یکی از منابع عایداتی برای طالبان مهم باشد. پنجم این‌که؛ ولایت هلمند بیشتر از هشتاد مکان تاریخی شناخته‌شده دارد که بیش‌ترین آن‌ها تحت اداره‌ی طالبان قرار دارد. این گروه در حفریات غیرحرفه‌ای و قاچاق آثار باستانی از زمان امارت اسلامی‌شان تا کنون دست بالا و شهرت بین‌المللی دارند. با قاچاق و فروش این آثار به کشورهای عربی و پاکستان، پول هنگفتی در خزانه‌شان سرازیر میشود.
ششم این‌که؛ با نزدیکی دولت‌های افغانستان و پاکستان و فشارهای بین‌المللی بر سازمان نظامی پاکستان دال بر این‌که از حمایت مالی و تسلیحاتی طالبان دست بردارد، به نظر می‌رسد که حجم این کمک‌ها کاهش یافته و طالبان می‌خواهند با تصرف هلمند، خزانه‌ی خالی‌شده‌ی خویش را از این طریق پر سازند. هفتم این‌که؛ قاچاق‌بران مواد مخدر، خریداران عناصر طبیعی و آثار باستانی نیز در حمایت از طالبان در این جنگ شرکت دارند.
عوامل نظامی: موقعیت استراتژیک هلمند برای طالبان از بعد نظامی بسیار با اهمیت بوده و از جهات مختلفی میشود به این مسأله پرداخت. اگر طالبان هلمند را تصرف کنند، با درنظرداشت موقعیت حساس و نقطه‌ی وصل بودن این ولایت میان ولایات غربی و مرکز کشور، آن‌ها را در وضع بهتری از نظر استراتژیک و نظامی قرار خواهد داد. در ضمن با کنترل این ولایت، ولایات هم‌جوار هلمند نیز مورد تهدید شدید نظامی این گروه قرار خواهد گرفت.
هم‌چنان طالبان به سهولت خواهند توانست که مهمات جنگی، اسلحه و نیروی انسانی را از پاکستان به افغانستان انتقال دهند. از این‌که هلمند تنوع ساختار طبیعی چون: دریا، دشت، کوه، جنگل و … دارد، برای آموزش تمرینات نظامی مکان بهتری است. طالبان سعی دارند تا علاوه بر این، از جنگ پارتیزایی که هلمند مناسب‌ترین مکان به این گونه جنگ‌ها به نظر می‌آید، در تلفات ارتش و نیروهای نظامی کشور برتری بیش‌تری کسب کنند.
روی هم‌رفته، این گروه در تلاش است با به دست آرودن هلمند، آن را به عنوان مرکز سوق و اداره عملیات‌های نظامی و برنامه‌ریزی اهداف نظامی خویش انتخاب کنند. ناگفته نباید گذاشت که هلمند از دوره‌های جهاد و مقاومت تا هنوز مرکز فعالیت‌های نظامی گروه‌های تروریستی خارجی و داخلی بوده است و گروه‌های مذکور نیز همواره در حمایت از طالبان – بر سر منافع مشترک‌شان – با نیروهای امنیتی افغانستان درگیر جنگ هستند.
عوامل اجتماعی: قبلاً نیز گفته شد، هلمند یکی از ولایاتی است که بیش‌ترین شهرت جهانی را از بابت کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر در دنیا دارد. اکثراً دهاقین هلمند برای به دست آرودن عایدات بیشتر، مواد مخدر کشت می‌کنند و از این جهت وجهی مشترکی با طالب پیدا می‌کنند.
از سوی دیگر فقر و بی‌کاری نیز زمینه‌ی سربازگیری طالبان را از جوانان این ولایت بیشتر می‌سازد. هم‌چنان تخریب مزارع کوکنار توسط نیروهای امنیتی کشور و قوت‌های ناتو، دهاقینی را که آسیب اقتصادی می‌بینند، در برابر دولت و در حمایت از طالب قرار می‌دهد. طالبان نیز از این خالی‌گاه سود بیشتر برده و مردم را به پیوستن به نیروهای تروریستی خویش تشویق و ترغیب می‌کنند.
هلمند از جمله ولایاتی است که در بیست سال پسین ناآرامی‌ها و جنگ‌های زیادی را تجربه کرده است. اکثریت مکاتب در این ولایت بسته بوده و اگر بازهم بوده‌اند، سطح کیفیت تدریس بسیار پایین گزارش شده است. طالبان، قاچاق‌چیان و دیگر گروه‌های مخالف دولت از جوانان هلمندی که اکثراً سواد کافی ندارند، بیش‌ترین سطح سربازگیری را داشته و هنوز هم طالبان به این نکته توجه جدی دارند. در ضمن، طالبان از خانواده‌های هلمندی که بعضی از اعضای فامیل‌شان عضو این گروه و یا هم جزء اعضای قاچاق‌بران مواد مخدر بوده‌اند و در جنگ با نیروهای دولتی و قوت‌های خارجی کشته شده‌اند، برای انتقام‌گیری سربازگیری دارند.
عوامل خارجی جنگ:
نباید ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی جنگ هلمند را نادیده گرفت. از قاچاق‌چیان بین‌المللی مواد مخدر و آثار باستانی گرفته تا قدرت‌های بزرگی چون: خریداران یورانیم، شکارچیان پرنده‌گان نادر و حامیان تروریسم و طالب و غیره در این جنگ سهیم‌اند. در سال‌های پسین بارها گزارشات رسمی و غیررسمی از دست داشتن کشورهای خارجی در انتقال یورانیم از معدن خانشین هلمند به دست نشر رسیده است، ولی مقامات رسمی دولت افغانستان در زمینه اظهاراتی نداشته‌اند.
هم‌چنان گزارشاتی وجود دارد که شیخ‌های عرب در دشت‌های فراه و هلمند مصروف شکار پرنده‌گان نادر این سرزمین هستند و نقش آن‌ها در تمویل جنگ نیز بی‌تاثیر نیست. در ضمن، مافیای بین‌المللی قاچاق مواد مخدر در این ولایت فعال بوده و نقش آن‌ها در حمایت از طالبان قابل ملاحظه است. اضافه بر این‌ها، ایران هم می‌تواند از جنگ طالبان در قسمت مسأله آب هلمند و رقابت با امریکا سود ببرد. کشورهای حامی طالبان، به‌خصوص پاکستان با قدرت‌نمایی این گروه در صدد تحمیل خواسته‌های خویش بر دولت افغانستان و شرکای بین‌المللی این کشور در مذاکرات صلح هستند.
طالبان می‌خواهند برای کشورهای عضو ناتو و شرکای بین‌المللی دولت افغانستان چنین وانمود کنند که آن‌ها به عنوان یک قدرت بالفعل در برابر حکومت افغانستان قرار دارند و می‌توانند دامنه‌ی جنگ و خشونت‌ها در این کشور را وسیع‌تر سازند. پیام‌شان این است که شرکای دولت افغانستان، حکومت این کشور را وادار به امتیازدهی بیشتر در مذاکرات صلح به گروه طالبان سازند.
نتیجه‌گیری
جنگ هلمند ابعاد بسیار پیچیده و عمیق داخلی و خارجی دارد. هلمند برای طالبان نهایت با اهمیت پنداشته میشود. روی این اصل، دولت افغانستان باید عمق راهبردی طالبان را در این جنگ شناسایی و به شدیدترین نوع جبهات‌شان را سرکوب کند. این گزینه در موازنه‌ی مذاکرات صلح نیز بی‌تاثیر نخواهد بود. هم‌چنان با تصرف کامل هلمند توسط نیروهای دولتی، شریان‌های درآمد مالی طالبان نیز قطع خواهد شد. در ضمن دولت افغانستان مکلف است تا راهکاری را برای مبارزه جدی با مافیای مواد مخدر، قاچاق‌بران منابع طبیعی و آثار باستانی، شکارچیان غیرقانونی و فعالیت‌های گروه‌های دیگر تروریستی داخلی و خارجی روی دست گیرد.
نویسنده: رحمت الله آرین پور
منبع: هشت صبح