طالبان به میز گفت و گوهای صلح به عنوان تنها گزینه نگاه نمی کنند

۲۸ تیر(سرطان)۱۴۰۰-۲۰۲۱/۷/۱۹

پس از ماه ها بن بستِ ایجاد شده در روندِ مذاکراتِ صلح افغانستان، شاهدِ دور تازه ای از گفت و گوهای صلح و برگزاری نشستی میان نمایندگان دولت افغانستان و شورشیان طالبان در روز شنبه ۲۶ تیر ۱۴۰۰ (۱۷ ژوئیه ۲۰۲۱) بودیم. این در حالی است که سطح خشونت ها در کشور به طور فزاینده و شدیدی افزایش یافته و ایالات متحده آمریکا در حال پایان بخشیدن به “جنگ ابدی” خود در افغانستان است. همزمان با عقب نشینی نیروهای بین المللی به رهبری ایالات متحده، و آغاز حملات طالبان به بخش های مختلف کشور، تصرف ولسوالی های بیشتر و گرفتنِ گذرگاه های مرزی، جنگ دو دهه ای این کشور رو به وخامت رفته است. اما با تن دادنِ طالبان به مذاکره مجدد و اعلام آمادگی برای گفتگو، این سوال خلق می شود که طالبان از گفت و گوهای صلح چه می خواهند؟  رویکرد طالبان به میز مذاکره چیست؟ به عبارت دیگر،گرچه دو طرف براین باورند که حل مسئله ی صلح در افغانستان راه حلی نظامی نداشته و تنها از مجاری دیپلماسی و گفتگو قابل حل و فصل است، اما باید دید که هر یک از طرفین، به ویژه گروه طالبان چقدر برای برقراری آتش بس و صلحی پایدار در کشور تلاش کرده و رویکردِ سازنده ای را ارائه خواهند داد.

طالبان از آغاز تا کنون در میز گفت و گو

اولین تلاش ها برای آغاز گفت و گوهای صلح بین طالبان و دولت افغانستان در دوره اوباما مورد توجه جدی قرار گرفت. به عبارت دیگر، اوباما امیدوار بود که با متقاعد ساختن طالبان به گفت و گو با دولت حامد کرزی اختلافات بین دو طرف را حل کند و در انتخابات ریاست جمهوری که قرار بود در سال ۲۰۱۴ برگزار شود، شرکت کنند. این انتخابات به طالبان کمک می کرد تا به بخشی از جریان اصلی سیاست تبدیل شوند و به ایالات متحده اجازه می داد تا نیروهای خود را از دسامبر ۲۰۱۴ از افغانستان خارج کند. اما طالبان از هرگونه گفت و گوی میان افغانی دوری جستند و از شرکت در انتخابات خود داری کردند..

از طرف دیگر، گفت و گوهایی  که قرار بود در ژوئن ۲۰۱۳ در دوحه قطر برگزار شود، توسط رئیس جمهور کرزی لغو شد. چراکه طالبان پرچم رسمی خود را در دفترشان در دوحه قطر برافراشتند. هرچند این دفتر یک ماه بعد تعطیل شد اما مذاکرات صلح برای مدت طولانی متوقف شد. سه سال بعد، نشستی با مشارکت ایالات متحده، چین و به رهبری پاکستان برگزار شد اما با این حال این نشست صلح بین دولت کابل و طالبان نیز در سال ۲۰۱۶ موفقیت آمیز نبود.

ترامپ که سال بعد در ایالات متحده روی کار آمد، مذاکرات صلح افغانستان را دوباره در دستور کار خود قرار داد. در مقابل، دولت اشرف غنی نیز از این ابتکار حمایت کرد و اظهار داشت که آنها آماده مذاکره با طالبان بدون هیچ پیش شرطی هستند و همچنین وعده هایی مانند به رسمیت شناختن طالبان به عنوان یک حزب سیاسی و آزادسازی عناصر طالبان از زندان، دادند. با این حال، این گروه روی خوش به این پیشنهاد نشان نداده و تنها تمایل به گفت و گو با ایالات متحده داشتند(seren,2021). سرانجام پس از کش و قوس های فراوان در فوریه سال ۲۰۲۰ توافقنامه بین ایالات متحده و طالبان با غیبت پررنگ دولت افغانستان منعقد شد.. پس از آن نیز در سپتامبر سال ۲۰۲۰ نخستین دور رسمی گفت و گوها بین دو طرف آغاز شد. این گفت و گوها نیز با توجه کارشکنی ها طالبان بارها به بن بست خورد. و برای مدتی متوقف شد. اکنون نیز با افزایش خشونت دو طرف مجدداٌ حاضر به گفت و گو با یکدیگر شده اند. اما پرسش مهم همچنان این است که هدف طالبان از مذاکرات صلح چیست؟

طالبان از میز مذاکره چه میخواهد؟

با آغاز رسمی گفت و گوهای صلح بین دو طرف در دوحه قطر در سپتامبر سال گذشته  علی رغم ایجاد امیدواری ها برای برقراری صلح معنادار در کشور، این مذاکرات مسیر پرچالشی را طی کرد.  این نخستین بار بود که گفت و گوهای مستقیمی بین طالبان و دولت افغانستان شکل  می گرفت.  چرا که طالبان تاکنون بارها از ملاقات با دولت افغانستان به علت آنکه آنها را دست نشانده غربی ها می خواندند، مخالفت کردند. در نتیجه قطعاً این گفت و گوها همانطور که حدس زده میشد، چالش برانگیز و بسیار مهم و حیاتی بوئ. چنانکه، به بن بست کشیده شدن متعدد مذاکرات ناشی از تلاش های طالبان برای فشار بر دولت کابل از جمله مواردی است که رسیدن به صلح را پیچیده تر کرده است. به طوری که  این گروه با عدم توجه به درخواست های مکرر به کاهش خشونت و آتش­بس سعی در آن دارند که از این طریق دست بالا را در میز گفت و گو داشته باشند. به عبارت دقیق تر، طالبان به مذاکرات صلح به عنوان گزینه فشار به دولت کابل نگاه می کند. این گروه با به تاخیر انداختن مذاکرات استانبول، تشدید خشونت، جنگ تبلیغاتی گسترده در فضایی که افغانستان شاهد خروج نیروهای خارجی است در تلاش است تا با ایجاد و ارائه تصویری پیروزمندانه از خود در اذهان عمومی و افکار بین المللی و به چالش کشیدن دولت افغانستان، در میز گفت و گو نه برای صلح بلکه برای ارائه خواسته های خود به عنوان تنها گزینه باقی مانده برای دولت افغانستان، عمل کنند.

به عبارت دیگر، طالبان از آغاز مذاکرات با ارائه شروط سخت، فشار برای تحقق پیدا کردن خواسته های خود از یک سو و افزایش خشونت(با همکاری سایر گروه های افراطی) و لابی گری بین المللی از سوی دیگر، در تلاش است تا موازنه گفت و گوهای صلح را به نفع خود تغییر دهد. این گروه همانطور که آمد به گفت و گوهای صلح به عنوان تسهیل کننده رسیدن به خواسته های خود نه به عنوان تنها گزینه موجود نگاه می کنند. چراکه از ابتدای مذاکرات مواضع و رویکرد خود در برابر مسائلی همچون زنان و حقوق اقلیت ها را  مبهم باقی گذاشته اند. همچنین این گروه تاکنون علی رغم تاکید بسیار بر ایجاد نظام اسلامی به طور دقیق جزییات این نوع نظام را ارائه نداده اند.

 بنابراین، همانطور که آمد نوع نگاه طالبان به مذاکرات صلح وابسته به چند عامل است. نخست آنکه، طالبان قصد دارند افغانستان را از جمهوری اسلامی به امارت اسلامی مشابه آنچه قبل از سال۲۰۰۱ افغانستان تجربه کرده بودند، برگرداند. حکومت سختگیرانه ای و متعصبی که منجر به اعمال قوانین خشن شد. درواقع، هدف اصلی این گروه تاسیس نظام اسلامی مشابه نسخه طالبان پاکستانی در سال ۲۰۰۷ است که بر شمال و غرب پاکستان غلبه کردند که قانون شریعت مقدم بر قانون اساسی است و نظامی که مشروعیت آن از مردم گرفته نمی شود. به طوری که، در نشست تازه دو طرف، ملابردار به نمایندگی از طالبان تاکید کرد و گفت:« امارت اسلامی انتظار دارد مذاکرات بین الافغانی با موفقیت انجام شود. از این رو تیم مذاکراتی نیرومند تشکیل داده است و مسئولان ارشد امارت اسلامی شامل تیم مذاکراتی اند. ما نظامی در پرتو دین، عقیده، غرور و منافع ملی میخواهیم چون نظامی به عقیده دیگران نه به درد ما خورده و نه به درد خواهد خورد». همچنین، ملابرادر در مورد نظامی که مدنظر این گروه است گفت که:« برای برآورد شدن این هدف، یک نظام اسلامی مستقل، مرکزی و قدرتمند نیاز است. مهم است که از خودخواهی ها، منافع و اغراض شخصی عبور شود. افغانستان خانه همه افغان هاست و همه افغان ها حق زندگی و حق خدمت و مسئولیت دارند. برای رسیدن به این هدف از مسائل فرعی باید گذشت».  در نتیجه طالبان در تلاش است تا شرایط در مذاکرات به گونه ای فراهم کنند که رسیدن به این خواسته آسانتر فراهم شود.

دوم آنکه،  طالبان دولت افغانستان را یک دولت دست نشانده غربی ها می دانند که آنها را شایسته مذاکره نمیدانند. چه برسد به اینکه بخواهند در تقسیم قدرت همراه آنها شریک شوند. به همین دلیل ترجیح دادند که از ژوئن ۲۰۱۳ در دوحه با ایالات متحده گفت و گو کنند  و درخواستهای دولت افغانستان را برای مذاکره رد می کردند. اکنون نیز پس از امضای توافق نامه با ایالات متحده حاضر به گفت و گو با دولت افغانستان شدند. گفت و گویی که بارها به شکست انجامیده است. چراکه طالبان همانطور که ذکر شد سعی بر آن دارند تا به هر شیوه ای مذاکرات را به نفع خود تغییر دهند.

با این حال گفت و گوهای صلح در شرایطی دوباره از سرگرفته شد که افغانستان در یک جنگ شدیدتر از گذشته دست و پنجه نرم می کند. طالبان بدون توجه به برقراری آتس بس و و وضعیت وخیم شهروندان افغانستان در حال شدت بخشیدن به جنگ هستند چراکه به گفته ی مقامات محلی، در آخرین نبردها با ادامه ی جنگ، حدود ۱۲۰۰۰ خانواد در شمال تخار مجبور به ترک خانه هایشان شدند. بسیاری از آنها در مدرسه ای در مرکز استان با وسایل کمی جمع شدند. در جنوب قندهار نیز درگیری های شدیدی رخ داده است و طالبان هفته پیش اسپین بولدک، منطقه ای در مرز با پاکستان را تصرف کردند، اگرچه دولت افغانستان روز جمعه اعلام کرد کنترل گذرگاه را دوباره بدست آورده است. پس از آن نیز روزنامه نگار رویترز، دانش صدیقی روز جمعه ۲۵ تیر ۱۴۰۰ (۱۶ ژوئیه ۲۰۲۱) در حین پوششِ خبری از درگیری بین نیروهای امنیتی افغانستان و جنگجویان طالبان در منطقه کشته شد. و یا از سوی دیگر می توان اشاره کرد که براساس اطلاعات سازمان بشردوستانه سازمان ملل متحد در این ماه بیش از ۲،۰۰۰ نفر در قندهار آواره شدند و والی قندهار عصر جمعه به دلیل درگیری ها در شهر قندهار مقررات ممنوعیت رفت و آمد در شب را اعلام کرد. همچنین طبق تخمین و برآوردِ آژانس پناهندگان سازمان ملل، ۲۷۰،۰۰۰ افغان از ماه ژانویه در داخل کشور آواره شده اند و به این ترتیب تعداد افرادی که مجبور به ترک خانه های خود شده اند به بیش از ۳٫۵ میلیون نفر رسیده است.

در حال حاضر، بر اساس گزارش ها، معاون رهبر طالبان اشاره کرده است که “هیچ پیشرفتی” در مذاکرات بین الافغانی وجود نداشته است. با این حال، وی همچنین افزود که تلاش می کنند تا مذاکرات موفقیت آمیز باشد. در همین راستا طالبان با آتش بس به مدت سه ماه موافقت کرده اند، اما تنها در ازای آزادی ۷۰۰۰ شبه نظامی که در افغانستان زندانی شده اند وحذف نام رهبرانشان از لیست سیاه سازمان ملل متحد. این خود نشان می دهد که طالبان از مواضع خود کوتاه نیامده اند. در حالی که طالبان همچنان به پیشرفت های عمده و فزاینده ای در افغانستان ادامه می دهد، تخمین زده می شود که این گروه شورشی جغرافیای خود را گسترش داده و نزدیک به ۱۵۰-۱۸۰ ولسوالی این شهرستان را اشغال کرده است. بدین ترتیب با گفتگوهای صلح افغانستان و به دنبال آن عقب نشینی نیروهای آمریکایی و ناتو، یک طالبان جسورتر حملات خود را تشدید کرده است(Sukheja,2021).

به طور کلی در این دور جدید از مذاکرات، گرچه ظاهرا طالبان تمایل خود برای دست یابی به صلح را نشان داده است، لیکن شاید بتوان گفت همچون اسب تروا تنها درظاهر برای صلح خواهی تلاش می کند و در درون این اسبِ به ظاهر صلح طلب و آرام، همچنان تمرکز بر دو اصلِ ستیزه جویی و تخاصم ، و توجیهِ وسیله برای هدف به عنوانِ ستون های اصلی از مقاومتِ طالبان در برابر اسلامی میانه رو به قوتِ خود باقیست. چنانچه این گروه نظامی اسلامی را بهانه کرده و برای رسیدن به آن هرگاه لازم شود مجددا از همان ابزار زور، خشونت، رعب، وحشت، ترور و کشتار استفاده می کنند. در حقیقت، طالبان در تلاش است تا گزینه های بدیلی را از طریق افزایش خشونت به جای گفتگو برای آمدن صلح با قبول پذیرش شرایط طرف مقابل ایجاد کند. این گروه خواهان آنند که با دستاوردهای نظامی در میز گفت وگو حرف نهایی را مطرح کنند و گزینه دیگری جز پذیرش خواسته های آنها توسط دولت افغانستان وحود نداشته باشد تا از این طریق هم به دولت مدنظر خود را ایجاد کنند و هم نقش برنده نهایی را از طریق مشروعیت بین المللی از آنِ خود کنند.

منابع

-Seren, Merve, (2021), “ANALYSIS – A critical stage in Afghan peace process”, https://www.aa.com.tr/en/analysis/analysis-a-critical-stage-in-afghan-peace-process/2212632.

– Sukheja, Bhavya, (2021), “Taliban, Afghanistan Govt Hold Talks In Doha As Violence Continues To Escalate On Ground”, https://www.republicworld.com/world-news/rest-of-the-world-news/taliban-afghanistan-govt-hold-talks-in-doha-as-violence-continues-to-escalate-on-ground.html.