شبکه حقانی و طالبان: از نشستن بر سر سفره مشترک جهاد تا رقابت بر سر قدرت در ارگ

۱۵ شهریور(سنبله)۱۴۰۰-۲۰۲۱/۹/۶

تاریخچه شبکه حقانی

پس از تسخیر کابل توسط طالبان در ۱۵ اگوست، این گروه سریعا شروع به تغییر شکل مدیریتی کردند. یکی از دردناک ترین این تغییرات سپردن امنیت شهر کابل به دست شبکه حقانی، از خطرناک ترین گروه های تروریستی در افغانستان که بسیاری از حملات انتحاری در طی بیست سال اخیر به ویژه علیه نیروهای خارجی در کابل به نوعی به این گروه ربط پیدا می کند. مانند: حمله سال ۸۲۰۰ به هتل پنج ستاره سرینا، حمله سال ۲۰۱۲ به پایگاه آمریکایی ها در استان خوست، انفجار کامیونی در سال ۲۰۱۷ در نزدیکی سفارت آلمان که تلفات زیادی بر جای گذاشت. همچنین این شبکه ارتباط دیرینه و نزدیکی با  القاعده دارد. گروهی که طالبان در توافقنامه دوحه۲۰۲۰ با ایالات متحده متعهد شد که رابطه خود را با سایر گروه های تروریستی به ویژه القاعده کاهش دهد. از طرف دیگر، این انتخاب در حالی صورت می گیرد که طالبان پس از به دست گرفتن کنترل افغانستان متعهد شدند که عضوی مسئول در جامعه بین المللی خواهند بود و امنیت هیچ کشوری را تهدید نمی کند.

 بنابراین، این انتخاب هم برای شهروندان افغانستان و هم برای جامعه جهانی دلهره آور است. چرا که این شبکه در سال ۲۰۱۲ توسط ایالات متحده در فهرست گروه های تروریستی قرار گرفت .  همچنین،  وزرات خزانه داری امریکا در فوریه ۲۰۱۱ خلیل الرحمن حقانی فردی که اکنون مسئول تامین امنیت شهر کابل را بر عهده دارد را تروریست جهانی معرفی کرد و برای اطلاعاتی که باعث دستگیری او شود، ۵ میلیون دلار پاداش در نظر گرفته بود. بنابراین، به نظر می رسد با حضور طالبان در افغانستان، شبکه حقانی در کانون رقابت قدرت قرار بگیرد. همچنین انتخاب این گروه به عنوان مسئول امینتی کابل و حضور اعضای آن در قسمت رهبری طالبان نشان دهنده پیوندی عمیق بین دو طرف است. هرچند به نظر می رسد علی رغم این وابستگی اختلافاتی نیز بین دو جریان وجود داشته باشد که هردو طرف سعی دارند کمتر به بیرون درز پیدا کند. با این حال،اکنون این پرسش قوت می گیرد که رابطه طالبان و شبکه حقانی چگونه است؟

تصویر یک- خلیل الرحمان حقانی در هنگام سخنرانی در مسجدی در کابل پس از سقوط این شهر

شبکه حقانی

شبکه حقانی یک سازمان اسلام گرای سنی است که توسط جلال الدین حقانی، فرمانده سابق پشتون از مجاهدینی که در دهه ۱۹۸۰ برای مبارزه با اتحاد جماهیر شوروی توسط سازمان سیا آموزش یافته و تامین مالی شده بودند، تأسیس شد. در دهه ۹۰ پس از تسلط طالبان بر افغانستان، حقانی با طالبان همکاری کرده و حتی به عنوان وزیر سرحدات و قبایل خدمت کرد. در اوایل دهه ۲۰۰۰، حقانی در صفوف طالبان درجه یافت و فرمانده نظامی شد. سپس، در طی حمله ایالات متحده به افغانستان پس از حملات ۱۱ سپتامبر، حقانی با نیروهای ناتو جنگید و اعتقاد بر این است که حتی به اسامه بن لادن نیز کمک کرد تا فرار کند. باور و اعتقاد براین است که در اوج حملات ایالات متحده، حقانی در وزیرستان شمالی در خیبر پختونخوا پاکستان، هم مرز با افغانستان پنهان شده بود.

در حقیقت، موسس شبکه حقانی، جلال الدین حقانی در دهه۱۹۷۰و۱۹۸۰ به عنوان یک رهبر چریکی شناخته شد. حقانی که از قبیله پشتون زدران واقع در ولایت پکیتا در جنوب شرقی افغانستان است در مدارس دینی افغانستان و پاکستان آموزش دیده است. پس از پیوستن به  جنبش ناموفق چریک های اسلام گرا علیه محمد داوود خان در سال۱۹۷۵، او شهرت خود را به عنوان فرمانده ای زیرک و مصمم در جریان جنگ افغانستان علیه دولت کمونیسیتی و نیروهای شوروی در سال ۱۹۷۹ که در آن زمان مبارزان چریکی اسلام گرا به «مجاهدین» معروف شدند، به دست آورد.

حقانی یک شبکه بزرگ شبه نظامی بر اساس پیوندهای قبیله ای و ایدئولوژیکی در منطقه مهم استراتژیک شرق افغانستان موسوم به لویی پکتیا که شامل پکتیا، پکتیکا و خوست است، ایجاد کرد. او در جریان جنگ علیه شوروی اطلاعات همکاری زیادی با سرویس های اطلاعاتی پاکستان و ایالات متحده داشت وتسهیل کننده نقل و انتقال جنگنده ها از پاکستان به افغانستان بود. همچنین او در تلاش بود تا به دنبال جذب نیروهای گسترده در جهان اسلام باشد. به طوری که نیروهای خود را برای جمع آوری کمک های مالی به کشورهای عربی خلیج فارس اعزام می کرد. در آن سال ها حقانی روابط تنگاتنگی با سرمایه گذاران و رهبران شبه نظامی خارجی ازجمله اسامه بن لادن داشت.

پس از سال ۲۰۰۱ و سقوط طالبان این گروه به مناطق قبیله ای پاکستان پناه گرفت و پس از آن به سازماندهی مجدد با طالبان علیه نیروهای بین المللی و دولت افغانستان پرداخت. همچنین، در طول دوره دخالت آمریکا در افغانستان، شبکه حقانی منبع تنش بین دولت ایالات متحده و پاکستان بود. به طوری که دولت امریکا، پاکستان را متهم به ایجاد شبکه حقانی در منطقه وزیرستان شمالی کرد(Britannica,2021).

پس از مرگ ملاعمر فرمانده طالبان در سال ۲۰۱۳ ، نبرد قدرت در گرفت و به دنبال آن حقانی به فردی تبدیل شد که در انتخاب رهبری طالبان نقش موثر و سازنده ای ایفا کرد و از ملا اختر محمد منصور به عنوان رهبر جدید حمایت کرد در حالی که پسرش سراج الدین معاون فرمانده بود. بر اساس اسناد و مدارک به دست آمده در محوطه اقامت بن لادن در پاکستان، سراج الدین همچنین با معاون ارشد بن لادن و تروریست های القاعده در افغانستان همکاری نزدیک داشته است. در نهایت جلال الدین حقانی در سال ۲۰۱۸ به دلیل بیماری طولانی مدت درگذشت. اما در حال حاضر، سراج الدین حقانی معاون امیر طالبان افغانستان است و در رتبه بندی شبه نظامیان پس از هبت الله آخوندزاده، که به عنوان امیر شناخته می شود، پس از ملا یعقوب در جایگاه دوم، مقام سوم را دارد(Abraham,2021)

همچنین، به نظر می رسد این شبکه در مقایسه با دیگر سازمان های اسلام گرا در منطقه افغانستان و پاکستان موفق تر عمل کرده است. زیرا، با مجموعه ای متنوع از بازیگران دولتی یا غیردولتی که همسو با تفکرات سیاسی و ایدئولوژیکی این گروه است در ارتباط است.  در این میان، با آغاز مذاکرات برای تشکیل دولت بعدی، حقانی ها به عنوان بازیگر جدی حکومت داری طالبان با حداقل دو نفر از رهبران آنها در کابل ظاهر شده اند. تحلیلگران می گویند که صعود رسمی سراج الدین حقانی به سمت معاون رهبر،این گروه را تقویت کرده است. از طرف دیگر، آزادی برادر او یعنی انس حقانی نیز به عنوان اقدامی برای شروع گفت و گوها حائز اهمیت است. در نتیجه به نظر می رسد در اداره آینده افغانستان این شبکه یکی از تاثیرگذارترین گروه ها در این کشور خواهد بود.

فرازهای رابطه طالبان و حقانی

 شبکه حقانی و طالبان رابطه بسیار عمیقی با یکدیگر دارند. این شبکه یکی از بازوهای اجرایی مهم طالبان است. به طوری که اعضای خانواده حقانی در تشکیلات طالبان موقعیت برجسته ای دارند. در حقیقت، طالبان، القاعده و شبکه حقانی عمیقاً رابطه تنگاتنگی با یکدیگر دارند. به گونه ای که در واکنش به اظهارات یکی از مقام های ایالات متحده مبنی بر متفاوت بودن شبکه حقانی و طالبان، یک رهبر ارشد این گروه اعلام کرد که برخلاف تلاش های ارشد وزارت خارجه امریکا برای نشان دادن این دو گروه به عنوان نهادهای جداگانه، این دو گروه یکی هستند. انس حقانی یکی از اعضای شبکه حقانی به صراحت گفت که ما و طالبان یکی هستیم. او تمایز بین حقانی ها و طالبان را رد کرد.

به عبارت دیگر، رابطه بین این دو گروه برخلاف اظهارت وزات خارجه امریکا بسیار جدی تر است. به گونه ای که اغاز مذاکرات بین الافغانی منوط به آزادی سازی انس حقانی بود. رادیو آزادی در همین رابطه به قلم فرود بیژن نوشته است که« در سال ۲۰۱۶ روزنامه لانگ وار ژورنال نیز گزارش داد که طالبان دولت افغانستان را تهدید کرده است که اگر انس را اعدام کنند به سازمان های قضایی این کشور حمله خواهد کرد. همچنین طالبان تهدید کرد که خون های زیادی ریخته خواهد شد که دولت مسئول اصلی آن خواهد بود.همچنین، به اعتقاد خود او رابطه بسیار نزدیک پدرش با طالبان منجر به دستگیری او شده است. او معقتد است که دستگیری او برای فشار بیشتر به طالبان بوده است. علاوه بر این مجله لانگ وار ژورنال در گزارش دیگری در سال ۲۰۱۷ آورده است که طالبان بار دیگر تایید کرده است که : حقانی ها بخش جدایی ناپذیر از تشکیلات آن ها هستند نه یک گروه مستقل.

بنابراین حقانی و طالبان را نمی توان دو گروه جدا از یکدیگر دانست. یه طوری که این گروه عبدالحکیم اسحاقزی یا معروف به حقانی را نیز به عنوان یکی از مذاکره کنندگان ارشد خود انتخاب کرد. او به دلیل اعتبار مذهبی در بین طالبان بسیار مورد احترام است و در کنار ملاآخوندزاده یکی از روحانیون ارشد این گروه شناخته شده است. از طرف دیگر، او به دلیل اینکه از منطقه پنجوایی قندهار است، جایی که خانه معنوی طالبان شناخته شده است، وزن مهمی به مذاکرات و نقش شبکه حقانی در گروه طالبان می دهد. از دیگر سو، اعتماد کامل و نزدیکی ملا اخوندزاده که به او لقب «امین خود» داده، به او نقش تعیین کننده ای را برایش تعریف کرده اند. همچنین، به اعتقاد برخی تحلیل گران انتخاب او و حضورش در تیم مذاکرات تنش بین ملابردار و عباس استانکزی را تعدیل کرد». با این حال او به عنوان یکی از اعضای شبکه حقانی نقش مهمی در طالبان و رهبری آن دارد به طوری که خود او یکی از گزینه های رهبری بوده است.

بنابراین، ازادی اعضای حقانی به عنوان پیش شرط اصلی طالبان برای شروع مذاکرات، حضور چهره برجسته این شبکه در هیت مذاکره کننده این گروه و سپردن تامین امنیت کابل به حقانی ها نشان دهنده رابطه عمیق بین این دو گروه و یا هم بهتر بگوییم جایگاه برجسته و مهم این گروه در طالبان است. همچنین، شبکه حقانی را می توان به عنوان بازوی عملیاتی طالبان دانست. درواقع، شبکه حقانی نقش برجسته ای در سازماندهای طالبان برای عملیات های انتحاری در تمام این سال ها داشته است. به طوری که با تصرف کابل توسط طالبان خیلی سرع مسئولیت امنیت این شهر به حقانی ها که اطلاعات دقیقی از این شهر دارندف سپرده شد.

فرودهای رابطه طالبان و شبکه حقانی

اما رابطه این دو گروه خالی از تنش نیست.هرچند ممکن است این تنش ها خیلی عمیق نباشد و جتی به بیرون درز نکند. اما همواراختلافاتی بین این چنین جریان ها وجود دارد. به طوری که در روزهای اخیر با فتح کابل و تشکیل دولت آینده گزارش های متعددی از میزان اختلافات شدید بین این دو جریان برای تقسیم قدرت و اعطای پست های ارشد مدیریتی وجود دارد. در همین رابطه فهیم دشتی معتقد است که« فیض حمید رییس آی اس آی پاکستان به دعوت طالبان به کابل آمده است. این هیئت دو ماموریت دارد: حل تنش های میان سرکردگان شبکه حقانی با رهبران شورای کویته و دیگری ارائه تاکتیک های جدید جنگی برای تروریست های طالب جهت تصرف پنجشیر».

 در واقع، با تصرف کابل و اعلام حکومت جدید از سوی طالبان اما شاهد به تعویق انداختن رسمی حکومت طالبان از سوی این گروه هستیم. ناظران یکی از دلایل این به تعویق انداختن را اختلافات بین طالبان و حقانی بر سر تقسیم قدرت و تصاحب پست های کلیدی می دانند. قرار بود روز جمعه طالبان پس از ادای نماز جمعه حکومت خود را اعلام کنند اما همچنان این گروه در معرفی حکومت خود تعلل میکنند. این در حالی است که گزارش های متعددی وجود دارد که نشان می دهد این گروه قصد دارند تا ملابرادر را به عنون رییس اجرایی حکومت و یا هم وزیر خارجه تعیین کنند. از طرف دیگر، نام هایی از این گروه به چشم میخورد که در مقام های ارشد حکومتی قرار دارند. این درد حالی است که هیچ نامی از اعضای حقانی به در تعیین این انتصابات به چشم نمیخورد. گروهی که نقشی پررنگ در عملیات های نظامی طالبان دارند. از طرفی در گذشته نیز گزارشاتی از اختلافات بین گروه ملابردار و شبکه حقانی به رهبری سراج الدین وجود داشت. با این حال اکنون علی رغم پیوند عمیق بین این دو گروه به نظر می رسد که شبکه حقانی یکی از رقبای جدی طالبان برای قدرت خواهی و سهم گیری در نظام سیاسی افغانستان باشند.

همچنین یکی از اختلافات این گروه با یکدیگر را شاید در نقش دهی به پاکستان عنوان کرد. حقانی یکی از بازوهای مهم پاکستان وحتی محل اختلاف شدید بین امریکا و پاکستان است. از طرف دیگر، طالبان یا بهتر است بگوییم نسل جدید طالبان سعی در آن دارند تا چهره ای مستقلانه تر از پاکستان به خود نشان دهند. به گونه ای که ملایعقوب پسر ارشد ملاعمر یکی از چهره های جدیدی است که وابستگی کمتری به طالبان دارد. این در حالی است که حقانی رابطه بسیار عمیقی با اسلام آباد دارد. به عبارت دیگر، هنگامی که امریکا شبکه حقانی را بازی عملیاتی سازمان اطلاعاتی ارتش پاکستان خواند، ملابرادر در این کشور زندانی بود. در این میان، باید به نوع رابطه شبکه حقانی و داعش در افغانستان نیز توجه داشت. هرچند شاید داعش اختلاف جدی بین طالبان و حقانی ها نباشد اما این مولفه نیز نباید از نظر دونگه داشته شود.

درنهایت، باید گفت که این دو گروه علی رغم ادعایشان مبنی بر وجود ارتباطی عمیق اما رقابت هایی نیز بر سر قدرت به ویژه اکنون که تا یک قدمی رسیدن به آن هستند، دارند. چراکه هر دو گروه در طی بیست سال اخیر تلاش هایی برای رسیدن به چنین جایگاهی داشته اند. که شاید همین امر منجر به نزدیکی هردو به یکدیگر شده است.

منابع

Abraham, Bobins, (2021), “Explained: What Is Haqqani Network, Its Relation With Taliban, Why US Sees Them As Two Entities”, https://www.indiatimes.com/explainers/news/explained-what-is-haqqani-network-its-relation-with-taliban-why-us-sees-them-as-two-entities-548190.html.

Britannica,(2021), “Haqqani network”, https://www.britannica.com/topic/Haqqani-network.