شکسته شدن سکوت ملاحسن آخوند؛ گامی در جهت مبرا ساختن طالبان و اطمینان بخشی به جامعه جهانی
۸ قوس (آذر) ۱۴۰۰ – ۲۹/ ۱۱/ ۲۰۲۱
در نگاه نخستِ طالبان، تسخیر و تصرفِ سریعِ افغانستان به مثابه فتحی اقتدارگرایانه، شکوهمند، فراگیر و نه چندان دردسرساز تلقی می شد که طی دو دهه تلاش برای دست یابی به آن چاره اندیشی و طرح ریزی کرده بودند، اما شاید مشکلات و چالش های ناشی از حکومتداریِ نوین آن قسمت از ماجرای پیش بینی نشده و غامضی بود که طالبان چندان هم به آن نیندیشیده بودند. زمانیکه پیروزی میسر گردید مشکلات یکی پس از دیگری برای این گروه جاه طلب نمایان و غالب شدند. چراکه دیگر نه افغانستان کشورِ بیست سال سابق بود و نه مردمان آن…
درهرروی، با گذشت بیش از سه ماه از روی کار آمدن مجدد طالبان و به دست گرفت زمام امور در این کشور، به نظر می رسد معضلاتِ پیش رو برای تحقق بخشیدن به آمال و آرزوهای دیرین این گروه سنگ های بزرگی پیش پایِ مقاماتِ ارشد طالبان انداخته است؛ چنانچه استیصالِ نشات گرفته از افتادن در بحرانی از شرایط رو به وخامت در افغانستان، سران دولت موقت امارت اسلامی را به اعتراف و درخواست کمک از جامعه جهانی وادار ساخته است.
می توان گفت در این برهه زمانی، مهمترین مسئله، عدم به رسمیت شناختن طالبان از سوی کشورهای دیگر آنهم پس از سه ماه قدرت نمایی بوده و این امر همچون سدی محکم تعاملات رسمی و مناسباتِ کارآ برای حل و فصل مشکلاتِ جاری در کشور را به تعویق می اندازد. این تردید و عدم قطعیت برای رسمیت بخشیدن به طالبان، از پیشینه ی نه چندان خوشنام این گروه و بیم کشورهای منطقه و فرامنطقه برای شکستن سد تعاملات دوجانبه و به جریان انداختن ارتباطات در مسیر کانال های رسمی سرچشمه می گیرد.
طالبان نیز به خوبی از این امر آگاه بوده و به نوعی، چه با اعمال تغییراتی آغازین و هرچند اندک در رفتار سیاسی، و چه شفاها و در سخنرانی های مکرر خود به این امر اشاره کرده اند. اما جلب اعتماد و جذب بازیگرانِ رسمی توسط گروهی که تا چندی پیش بازیگر غیردولتیِ شورشی و افراطی محسوب می شد چندان هم سهل و آسان نیست. بدین ترتیب رو کردنِ برگی دیگر، نشان از تقلا و تلاش های پیاپیِ طالبان در مسیر پرپیچ و خم پیش رو می باشد؛ چنانچه در همین راستا شاهدِ ارائه ی بیانیه ای صوتی از طرف ملا حسن آخوند، رئیس الوزرای دولت طالبان و شاید به نوعی اتمام حجت این مقام ارشد طالبان هم با مردم افغانستان و هم با جامعه جهانی بودیم.
سخنرانی صوتی ملا حسن آخوند که از تلویزیون دولتی پخش شد، اولین سخنرانی او از زمان به دست گرفتن قدرت توسط طالبان در ماه اوت ۲۰۲۱ بود و به نظر می رسد حامل سیگنال هایی از تبرئه طالبان از اتهامات داخلی و خارجی باشد. اما عدم حضور وی در نشستی آنلاین و یا یک برنامه ی تصویری از پیش ضبط شده، خود موجب سوالات متعددی نیز بود. این در حالیست که محافظه کاری و پنهان کاری در مورد ماهیت و فعالیت رهبران طالبان از خصایل و ویژگی های بارز این گروه در طی حیات سیاسی اش می باشد.
گرچه هنوز برای دریافت بازخورد نتایج سخنان ملا حسن آخوند زود است اما شاید بتوان گفت ورودِ هرچند ناقص او به میدان عمل و کنشِ قاطعانه رئیس الوزرای طالبان هم در جهت برانداختن پرده های تردید و انفعال کشورهای دیگر، و هم در راستای طرح مطالبه گری برای یاری و مساعدت های فوری، و طبیعتا فراهم کردن شرایط در تسهیل همکاری های آتی منطقه ای و فرامنطقه ای بوده است.
ملا حسن آخوند: مهره ای کلیدی اما معماگونه در راس هرم طالبان
ملا حسن آخوند که در ۷ سپتامبر به عنوان نخست وزیر دولت موقت افغانستان منصوب شد، یکی از بنیانگذاران و کهنه سرباز طالبان است که از نزدیکان و مشاور سیاسی ملا عمر، بنیانگذار این جنبش و اولین رهبر عالی آن، به حساب می آید. به گفته ی برخی، ملا آخوند شخصیتی نافذ اما معماگونه دارد. او که گفته می شود در دهه ۶۰ زندگی اش بوده و اهل قندهار، زادگاه طالبان است؛ بین سال های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ به عنوان وزیر امور خارجه و معاون نخست وزیر در دولتِ سابق طالبان فعالیت می‌کرد. او همچنین در فهرست تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار دارد.
به نظر می رسد ملا حسن آخوند ضمن اینکه شخصیت موثر مذهبی است وجهه ی سیاسی نافذ و برجسته ای نیز دارد. او در شورای رهبری، موسوم به شورای کویته، نقش رهبری، مشاوره و هدایت را ایفا کرده است. همچنین نقش مهمی در راه اندازی کانال های دیپلماتیک با کشورهایی از جمله عربستان سعودی، پاکستان و امارات متحده عربی (امارات متحده عربی) در اولین دوره قدرت خود داشت. بدین ترتیب شاید اقدام اخیر او در طرح بیانیه ای کوتاه، مقدمه ای شفاهی برای باز کردن درهای تعامل و چاره جویی فوری برای حل مشکلات افغانستان باشد.
اما نمی توان اهمیت او در توسعه و ارتقای هویت مذهبی طالبان را انکار کرد. پس از سقوط رژیم طالبان نیز او حضوری تاثیرگذار در جنبش داشت و فعالیت های خود را از پاکستان ادامه می داد. به گونه ای که به طالبان آموزه های دینی و مذهبی ارائه می داد. نقش او در توجیه ایدئولوژیکی برای شورش هایی علیه ایالات متحده و دولت طالبان برجسته است. به طوری کلی امروزه به طور گسترده دو جناح در طالبان وجود دارد: یک شاخه نظامی که مبارزات روزمره را انجام می دهد و دیگری نخبگان مذهبی محافظه کار مبتنی بر مکتب دیوبندیسم که به عنوان شاخه سیاسی عمل می کنند. ملا آخوند بسیار با جناح دوم همسو بوده است.
بیانیه ملا حسن آخوند، نخست وزیر خود خوانده طالبان؛ اعترافی از استیصال طالبان جهت دریافت کمک
ملا محمد حسن آخوند، روز شنبه ۲۷ نوامبر ۲۰۲۱ متعهد شد که دولت او در امور داخلی سایر کشورها “دخالت نخواهد کرد” و از سازمان های اهداکننده و کمک رسانِ بین المللی درخواست کرد تا به مساعدت های خود به این کشور جنگ زده ادامه دهند. ملا حسن در یک سخنرانی تقریبا ۳۰ دقیقه ای که در بحبوحه هجمه ای از انتقادها در رسانه های اجتماعی به دلیل سکوت وی از زمان به قدرت رسیدن این گروه حتی در شرایطی که کشور با چالش های شدیدی روبرو بوده، مطرح گردید؛ چنین اذعان کرد که «ما به همه کشورها اطمینان می دهیم که در امور داخلی آنها دخالت نمی کنیم و خواهان روابط خوب با همه کشورها و روابط اقتصادی با آنها هستیم. ما در مشکلات غرق شده و تلاش می‌کنیم به یاری خداوند قدرتی به دست آوریم تا مردم خود را از مصیبت و سختی ها نجات دهیم.»
بدین ترتیب می توان گفت اولین نقطه تمرکز و توجه در سخنرانی ملا حسن آخوند درخواست علنی وی برای دریافت کمک از جامعه جهانی بوده است. دولت ملا حسن آخوند با مجموعه ای از چالش ها، به ویژه احیای اقتصاد ویران شده و تهی از کمک های بین المللی که ۷۵ درصد از بودجه ملی را در دولت های قبلی تحت حمایت ایالات متحده تشکیل می داد، مواجه است.
تورم و بیکاری در افغانستان افزایش یافته است، ضمن آنکه بخش بانکی این کشور نیز پس از تسلط طالبان سقوط کرده است. این ها همه درحالیست که سازمان ملل اخیرا اعلام کرده است بیش از نیمی از جمعیت تقریبا ۴۰ میلیونی این کشور با گرسنگی حاد مواجه هستند، یک میلیون کودک ممکن است با شروع زمستان سخت جان خود را از دست بدهند و هشدار داده شده که تا اواسط سال ۲۰۲۲، ممکن است ۹۷ درصد از کل کشور در فقر زندگی کنند، درحالیکه این رقم در سال ۲۰۲۰ حدود ۷۲ درصد بود. از قضا، تحریم های ایالات متحده بر کابل و مسدود کردن کمک های خارجی نیز بیشترین ضربه را به جمعیت غیرنظامی وارد می‌کند، زیرا اقتصاد زمان جنگ همچنان در حال چرخش به سمت شرایط بحرانی است. تنگنای مالی و فشار اقتصادی زمانی تشدید شد که واشنگتن حدود ۱۰ میلیارد دلار از دارایی های این کشور را بلوکه کرد.
این وضعیت رو به وخامت در حالیست که افغان ها مجبور به فروش وسایل و کالاهای خانگی خود برای جمع آوری پول به منظور تامین غذا و سایر اقلام ضروری گشته اند. از سوی دیگر، در حالی که طالبان تلاش می کند تا به عنوان یک بدنه حکومتیِ قاطع و مانا نمود کند، این گروه همچنین با چالشی سخت از سوی گروه دولت اسلامی ولایت خراسان نیز مواجه بوده است. (Tribune, 2021)
به همین دلیل ملاحسن آخوند برای حل مشکلات مالی و اقتصادی افغانستان، خواستار آزادسازی میلیاردهای دلار دارای افغاستان در بانک های ایالات متحده شد؛ اما نگرانی در مورد نقض حقوق بشر، عدم شمولیت در کابینه طالبان و روابط این رژیم با دیگر گروه های تروریستی باعث شده تا ایالات متحده از ارائه این پول ممانعت کند. ملا حسن آخوند با اشاره به اینکه اعمال فشار بر افغانستان به نفع کسی نیست، گفت: “از سمت افغانستان به هیچ کشوری آسیبی وارد نشده است و هیچ کس شاهد آسیبی از افغانستان نخواهد بود. اکنون امارت اسلامی افغانستان بر بازسازی کشورمان تمرکز کرده است.”
ملا آخوند همچنین دررابطه با تحصیل زنان گفت، “حقوق زنان محفوظ است و امارت اسلامی به حقوق زنان و دختران برای تحصیل احترام می گذارد و بر اساس قوانین اسلامی فضایی مصون برای تحصیل زنان فراهم می شود.” او وعده داد که امارت اسلامی افغانستان حقوق زنان را مطابق با قوانین اسلامی اعطا خواهد کرد و با آنها بهتر از دولت قبلی رفتار خواهد شد اما عنوان نکرد که چگونه دولت جدید آزادی های زنان افغان را فراهم می کند. این در حالیست که از زمان روی کارآمدن این گروه در افغانستان بسیاری از مکاتب به روی دختران بسته و زنان اجازه حضور در ادارات دولتی را ندارند. وزارت زنان حذف و قواعد سختگیرانه ای در مورد فعالیت زنان در اجتماع وضع شده است.
وی همچنین از والیان ولایات، فرماندهان پلیس و قضات خواست تا تمام توان خود را در خدمت رسانی به مردم افغانستان به کار گیرند و از آنان خواست تا با کسانی که باعث آزار و اذیت مردم می شوند، به شدت برخورد شود. ملا آخوند همچنین اشاره کرد که طالبان به وعده های خود برای مبارزه با نیروهای خارجی تا ایجاد حکومت اسلامی عمل کرده است. او به طالبان دستور داد تا درهای -تعامل- خود را به روی مردم باز نگه دارند و با آنها به مهربانی برخورد کنند. او گفت طالبان سه وعده به مردم داده است از جمله: پایان دادن به اشغال، ایجاد یک دولت واقعی اسلامی و تقویت امنیت؛ اما طی سه ماه اخیر حداقل حملات داعش ولایت خراسان بی امان ادامه داشت.
او همچنین اشاره کرد که دولت جدید عامل رکود اقتصادی، قحطی و بیکاری نیست و دولت اشرف غنی، رئیس‌جمهور پیشین را به دلیل آشفتگی های امروزی که کشور در آن گرفتار آمده، مقصر دانست و گفت که این مسائل پیش از حکومت طالبان آغاز شده است. به گزارش آسوشیتدپرس، وی گفت «مردم، هوشیار باشید. افراد بازمانده از دولت قبل که پنهان شده‌اند… باعث تشویش و گمراهی مردم می‌شوند تا به دولت خود بی‌اعتماد شوند.»
وی همچنین با بیان اینکه دولت فعلی فراگیرتر از دولت سابق است، گفت: در دولت سابق قدرت در دست افراد محدودی بود. درحالی که آخوند مدعی شد که دولت او فراگیر است؛ با این حال، دولت کنونی کاملا مردانه و تنها از اعضای طالبان و متحدانش تشکیل شده و ۹۰ درصد از کسانی که در قدرت هستند از گروه قومی پشتون می باشند. از زمانی که طالبان دولت قبلی را سرنگون کرد، تلاش داشت تا یک جنبش چریکی را به یک دولت کارآمد تبدیل کند؛ اما در این مسیر موفق نبوده است.
همچنین ملا حسن آخوند افزود که کابینه او اقداماتی را برای رسیدگی به بحران اقتصادی آغاز کرده است، از جمله پرداخت مجدد حقوق کارکنان دولتی پس از هفته ها عدم دریافت چک های حقوقی خود. آخوند در سخنرانی خود کمبود غذا را “امتحان الهی” خواند و از مردم خواست که ناشکری نکرده و دعا کنند. رئیس الوزرای دولت جدید افغانستان همچنین از مردم خواست تا متحد شوند و کشور از جمله اقتصاد آن را با حسن نیت، برادری و وحدت بازسازی کنند.
در همین رابطه او برای حل بحران مشکل اقتصادی مردم را به دعا کردن و رجوع به درگاه خداوند ارجاع می دهد و گفت که طالبان وعده تامین معاش مردم را نداده است. امری که نشان دهنده فرار این گروه از مشکلات مردم است. درحالی که آنها در قدرت هستند از زیربار مسئولیت خود فرار کرده و آینده حدود ۴۰ میلیون شهروند را به دست خدا می سپارند. به عبارت دیگر، نخست وزیر طالبان به جای ارائه طرحی برای حل بحران انسانی می گوید که آنها وعده کمک به مردم را نداده اند. درحالی که اساس حکمرانی تامین منافع و حفظ حقوق افراد جامعه است.
اگر قرار نیست کسی مسئولیت شرایط را برعهده بگیرد پس چه نیازی به تشکیلاتی به نام دولت است؟ این در حالی است که به نظر می رسد این گروه هنوز درک درستی از نیازهای زندگی مدرن و شرایط افغانستان جدید ندارند. از طرف دیگر، اظهارنظرهای ملاحسن آخوند به عنوان فرد شماره یک کابینه طالبان و نماینده این گروه نشان می دهد که این گروه دولت اشرف غنی را معیار خوبی و بدی قرار داده است. به طوری که چالش ها و مشکلات فعلی را با دوره غنی مقایسه و عنوان می کنند که طالبان نسبت به دوره گذشته بهتر عمل کرده است. (Khalid, 2021)
به هرروی، علی رغم تلاش های طالبان برای معرفی خود با چهره ای «میانه‌رو»، پلیس مذهبی تندرو آنها به خیابان ها بازگشته و اعمال وحشتناکی مانند به دار آویختن اجساد اعدام شده در ملأ عام، و یا قطع دست برای جرایم جنایی بازگشته است. برخی ناقدان، صحبت های ملا حسن آخوند را کلی و بدونِ ارائه ی برنامه ای روشنگرانه و اطمینان بخش و صرفا برای بی تقصیر جلوه دادن خود دانستند، اما برخی تنها همین سخنان اولیه و کلی را نشانه ای خوش بینانه برای تامین امنیت و مبارزه با فساد در آینده خواندند، اما شاید بتوان گفت حرکت دادن اولین مهره کلیدی از طالبان جهت جلب اطمینان داخلی و خارجی، گامی به سوی تغییر بازی در افغانستان باشد.
جمع بندی
از سخنان ملا حسن آخوند به عنوان نماینده طالبان این مسئله را می شد درک و برداشت کرد که این گروه به دلیل نداشتن برنامه ای منسجم برای حکومت داری و مقابله با چالش های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی موجود در کشور، شهروندان افغانستان را تنها به دعا ارجاع داده و با انتقاد از دولت پیشین در صدد سلب مسئولیت و مبرا ساختن خود هستند. این در حالیست که لازمه بقا و تداوم یک حکومت داشتن برنامه ای منسجم و منظم بر اساس واقعیت های جامعه است.
اما از دیگر سو نیز به نظر می رسد طالبان با آگاهی از عدم توانایی خود، از درِ تعامل و تعادل پیش آمده و فشارهای بین المللی ناشی از انزوا و تحریم بار سنگینی بر شانه آنها قرار داده که یارایِ بردوش کشیدنش را ندارند. شاید بتوان گفت بیانیه ی رئیس دولت موقت طالبان در شرایط فعلی افغانستان با سه هدف اساسی انجام شد:
۱-انداختن تیری هدفمند از منزه ساختن این گروه در شرایط تاریک افغانستان از فقر و بحران اقتصادی-مالی ۲-اتمام حجت با جامعه جهانی و آگاه سازی دولتمردان منطقه و فرامنطقه از تبعاتِ به رسمیت نشناختن طالبان ۳- نشان دادن چراغِ سبزی از مسامحه و انعطاف پذیریِ طالبانِ جدید به عنوانِ بازیگری میانه رو، اصلاح طلب و خردگرا که مشتاق باز کردن درهای مذاکره برای تعاملات آتی می باشد.
ظاهرا تحت فشارهای چند جانبه، نشانه هایی از بالا بردنِ پرچم سفید از دادن دست دوستی و یاری به جامعه جهانی از سوی طالبان نمود یافته است، اما نمی توان بدون گرفتن ضمانتی به آنها اطمینان کرد. چراکه اکنون زمانیست که می توان از استیصال و درماندگی طالبان بهترین و عاقلانه ترین بهره را برد و با متعهد ساختن آنها و گرفتن امتیازات سیاسی خط مشی آتی طالبان برای حکومت داری را در مسیری از تحول و تغییر جهت دهی کرد.
به گونه ای که لزومِ شمولیت تمامی اقلیت ها و اقشار جامعه و توجه به رعایت موازین حقوق بشری و مواردی چون پذیرش حق تحصیل دختران و یا اشتغال زنان اهرم های فشار موثری خواهد بود که تا حدودی می تواند فضای باز اجتماعی-سیاسی را تضمین کند. در کل باید گفت بحران های اقتصادی و نادیده گرفتن مطلق مصائب افغانستان امری غیرممکن است که شدت و تداوم آن می تواند بالعکس کشور را به سمت دامن زدن به افراط گرایی و تنش منطقه ای سوق دهد؛ به همین جهت انفعال درقبال تحولات افغانستان نیز تبعات خوشایندی نخواهد داشت.
منابع:
– Khalid, Sakhi, (2021), “The Taliban Have Not Set Perfect Standards for Governance”, https://8am.af/eng/the-taliban-have-not-set-perfect-standards-for-governance/
– Tribune, (2021), “Taliban regime won’t ‘interfere’ in other countries’ affairs: Afghan PM”, https://tribune.com.pk/story/2331399/taliban-regime-wont-interfere-in-other-countries-affairs-afghan-pm